DİVAN ŞAİRİNİN KADİM DOSTU MEMİ

Klasik Türk edebiyatında gazel; aşk duygusu merkezde olmak kaydıyla şairlerin duygu ve düşüncelerini ilettikleri, estetik kaygıları göz önünde alarak ideal güzeli aradıkları, şairlerin hünerlerini ortaya koydukları ve aşklarını ifade ettikleri bir nazım şeklidir. Gazelin muhtevasında çoğunlukla aşk, sevgi ve muhabbet bulunsa da şairler her zaman için farklı konuları da gazelin içerisinde işlemeye çalışmışlardır. Gazelde beyitler arasında konu bütünlüğünü sağlayan ve şairin estetik görüşlerini iletmekte bir ahenk unsuru olarak şaire yardımcı olan en önemli unsur ise rediftir. Yüzyıllar içerisinde binlerce farklı kelime şairler tarafından redif olarak kullanılmıştır. Bunlar içerisinde en dikkat çekici olanlarından bazıları ise erkek isimli rediflerdir. XV. yüzyıldan itibaren klasik edebiyat içerisinde kullanılan erkek isimli rediflerin içerisinde ise özellikle Memi ismi dikkat çeker. Çeşitli şairler tarafından gazelin merkezinde tutulan, özellikleri ve vasıfları anlatılan Memi, sonraki yüzyıllarda da birçok şair tarafından gazellerde redif olarak kullanılmıştır. Bir dost gibi şairin yanında yer alan ve okuyucuya göz kırpan Memi, bazen şairlerin dert yoldaşı bazen de şairin hasret duyduğu bir sevgili olarak karşımıza çıkmaktadır. Yüzyıllar içerisinde gazeller arasında okuyucunun karşısına ara ara çıkan Memi, belli ki şairler tarafından beğenilmiş ve zaman içerisinde ideal sevgilinin yerini almıştır. Bu bağlamda çalışmamızdaki asıl amaç, Memi isminin redif olarak kullanıldığı gazellerin tespitini yaparak bu gazellerdeki Memi’nin edebî ve tarihî arka planını ortaya çıkarmak olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Gazel, redif, erkek ismi, mahbub, Mem

PDF

___

Akün, Ömer Faruk 1994, “Divan Edebiyatı”, DİA C.IX, İstanbul, https://cdn.islamansiklopedisi.org.tr/dosya/9/C09003520.pdf Erişim tarihi: [16.12.2020]
Ambross, Edith Gülçin 1982, The Lyrics of Me‘âlî, an Ottoman Poet of the 16th century, Berlin.
Andrews, G. Walters 2014. Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı, İletişim Yayınları, İstanbul
Andrews, G. Walters ve Mehmet KALPAKLI 2018, Sevgililer Çağı Erken Modern Osmanlı-Avrupa Kültürü ve Toplumunda Aşk ve Sevgili, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Beyatlı, Yahya Kemal 2008, Edebiyata Dair, İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul.
Çavuşoğlu, Mehmed 1969, “Taşlıcalı Dukakinzâde Yahyâ Bey’in İstanbul Şehrengizi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. XVII, s. 73-108.
Çavuşoğlu, Mehmed ve M. Ali TANYERİ 1981, Hayretî Dîvân Tenkidli Basım, Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
Çavuşoğlu, Mehmed ve M. Ali TANYERİ 1989, Üsküblü İshâk Çelebi Dîvân Tenkidli Basım, Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul.
Çelebi, Deniz 2018, Klasik Türk Şiirinde Redifi Şahıs İsmi Olan Şiirler, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana.
Demiralay, Mehmet 2007, Hüdâyî-i Kadîm 16.yy ve Dîvânı İnceleme-Tenkidli Metin, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Isparta.
Gıynaş, Kamil Ali 2017, Pervâne Bey Mecmuası, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR- 194492/pervane-bey-mecmuasi.html Erişim tarihi: [25.02.2021]
Gökyay, Orhan Şaik 1982. Görgü ve Toplum Kuralları Üzerinde Ziyâfet Sofraları Mevâidü’n-nefâis fî kavâdi’l mecâlis I-II. Tercüman 1001 Temel Eser: İstanbul.
Kaçalin, Mustafa S.?, Âhî Divanı, Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78356/ahi-divani.html Erişim tarihi: [11.12.2020]
Kaçar, Mücahit 2007, “Divan Şiirinde “Erkek Sevgili Tipi” Şehrengizlerdeki Erkek Güzeller”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi. C.37, S.37: s.61-83.
Karaca, Derya 2018a, “Zâtî’nin Edirne Şehrengizi”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. C.XI, S.55: s.114-136.
Karaca, Derya 2018b, Türk Edebiyatında Şehr-Engîzler “Şehirler ve Güzeller”, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya.
Kılıç, Filiz 2010, Âşık Çelebi Meşâ‘irü‘ş-Şu‘arâ I-II-III, İstanbul Araştırmalar Enstitüsü, İstanbul
Köksal, Mehmet Fatih 2017, Mecma‘u’n-Nezâ’ir İnceleme-Metin, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56057,mecmaun-nezair-edirneli-nazmi-pdf.pdf?0 Erişim tarihi: [25.02.2021]
Köksal, Mehmet Fatih 2018, Sana Benzer Güzel Olmaz -Divan Şiirinde Nazire-, Büyüyen Ay Yayınları, İstanbul.
Kurnaz, Cemal 1997, “Divan Şiirinde Belge Redifler”, Divan Edebiyatı Yazıları, Akçağ Yay, Ankara.
Kuru, Selim S. 2007, “Gazelde Sevgilinin Cinsiyetlendirilmesi Açısından Erkek İsimli Redifler”. “Eski Edebiyata Yeni Yorumlar” Kitap-lık Dergisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Kuru, Selim S. 2020, "Generic Desires: Homoerotic Love in Ottoman Turkish Poetry," in Mediterranean Crossings: Sexual Transgressions in Islam and Christianity 10-18th Centuries edited by Umberto Grassi Rome, Italy: Viella English Series, 2020, s. 43-63.
Kut, Günay 1973,1974, “Gazâlî’nin Mekke’den İstanbul’a Yolladığı Mektup ve Ona Yazılan Cevaplar”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, TDK Yay, s.223-252.
Macit, Muhsin 2005, Divan Şiirinde Âhenk Unsurları. Kapı Yayınları: İstanbul.
Mengi, Mine 2014, Mesîhî Dîvânı, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara.
Nas, Şevkiye Kazan 2018, Celîlî Dîvânı İnceleme-Metin, Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59375,celili-divanipdf.pdf?0 Erişim tarihi: [16.12.2020]
Nas, Şevkiye Kazan 2016, “Çaresizliğin Yankılanan Sesi: “Elimden Ne Gelir” Redifli Gazeller Üzerine Bir Değerlendirme”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi S.36: s.383-414.
Süreyya, Mehmed 1996, Sicill-i Osmanî IV, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Akt. Seyit Ali Kahraman, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Şentürk, Ahmet Atilla 2011, Osmanlı Şiiri Antolojisi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Tanpınar, Ahmet Hamdi 2006, XIX. Asır Türk Edebiyatı Tarihi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Turan, Hicran Yücel 2017, Hatmî Dîvânı İnceleme-Metin, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
Ünver, Niyazi 2010, Gelibolulu Süruri ve Divanı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
Üst, Sibel 2018, Edirneli Nazmî Dîvânı, https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/57766,edirneli- nazmi-divanipdf.pdf?0 Erişim tarihi: [04.04.2021]
Yeniterzi, Emine 2005, “Divan Şiirinde Gazel Redifli Gazeller”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi S.18: s.1-10.
Yılmaz, Ozan 2015, Necâtî Bey Dîvânı. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, Ankara.
Ze’evi, Dror 2008, Müslüman Osmanlı Toplumunda Arzu ve Aşk 1500-1900. Kitap Yayınevi: İstanbul.