TANZİMAT DÖNEMİNDEKİ TEMETTUAT DEFTERLERİNE GÖRE AMASYA ŞEHİR NÜFUSUNUN MESLEKİ YAPISI

Öz Amasya Ģehrinin mesleki yapısını değerlendirdiğimiz bu çalıĢmayla, Osmanlı Devleti‟nin küçük bir yerleĢim yerindeki nüfusun sosyo-ekonomik acıdan mesleki durumunun ortaya konulması amaçlanmıĢtır. Amasya Ģehri, Müslümanların ve gayrimüslimlerin birlikte yaĢadığı ve pek çok yönleriyle, Anadolu Ģehrinin taĢıdığı mesleki özellikleri yansıtan bir Ģehir görünümündedir. Ġncelediğimiz dönemde Amasya‟nın toplam 48 mahallesinden 17‟sinde Müslümanlar, 31‟inde ise Müslümanlarla birlikte ikamet eden gayrimüslimler yaĢamaktaydı. “Reaya” baĢlığı altında belirtilen gayrimüslimlerin, Rum ve Ermeni unsurlar olduğu hane reislerinin isimlerinden anlaĢılmaktadır.Amasya temettuat defterlerinden yaptığımız tespitler göre Müslümanların 114, gayrimüslimlerin ise 100 farklı meslek sahip oldukları görülmektedir. Bu meslek çeĢitliliği bölgenin coğrafi özelliği ve ekonomik yapısından kaynaklanmaktadır. Dolaysıyla iki unsurun hane reisleri, üretim yapan, hizmet sunan ve ticari faaliyet içerisinde olan değiĢik mesleklerle iĢtigal ederek, hem kendilerinin hem de Ģehir ve çevresinin ihtiyaçlarını karĢılamaya yönelik mesleki faaliyetlerde bulunmuĢlardır.ġehrin mesleki yapısını değerlendirdiğimiz kaynak incelediğimiz dönemde oluĢturulan ve her mahalleye ait olan Temettuat defterleridir. ġehirdeki esnaf ve tüccarlar meslek erbabının tabi olduğu esnaf teĢkilatının içinde yer almıĢ, bu teĢkilat tarafından konulan kurallara göre faaliyet göstermiĢler ve rekabet prensibi yerine, karĢılıklı kontrol ve yardımlaĢma esasına göre teĢkilatlanmıĢlardır. Böylece toplumun bütünlüğünün korunması amaçlanmıĢtır. Değerlendirdiğimiz dönemde iki unsur arasındaki iliĢkiler dıĢ güçlerin teĢvik ve tahrikleriyle güvensiz bir ortama içerisine girdiyse de ticaretin gerekli kıldığı kural ve kaideler istikametinde iyi iliĢkilerini devam ettirebilmiĢlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Amasya, Nüfus, Meslek, Temettuat, Şehir

PDF

___

Abdi-Zade Hüseyin Hüsameddin Efendi. (2007). Amasya Tarihi. haz. Mesut Aydın ve Güler Aydın, 12 cilt. (Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları).
AKDAĞ, Mustafa. (1995). Türkiye’nin İktisadi ve İçtimaı Tarihi. İstanbul: Cem Yayınları.
AKDAĞ, Mustafa.(1995). Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası “Celali İsyanları”. İstanbul: Cem Yayınları.
ALİAĞAOĞLU, Alparslan ve Uğur, Abdullah. (2 16).“Osmanlı İehri”. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 38: 203-226
ARIKAN, Zeki. (1988). XV-XVI. Yüzyıllarda Hamit Sancağı. İzmir: Ege Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
BARKAN, Ömer Lütfü.(1935). “Tarih Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”. Türkiyat Mecmuası. 10: 1-25.
BAYRAM, Selahattin. (2012).“Osmanlı Devleti'nde Ekonomik Hayatın Yerel Unsurları: Ahilik Teşkilâtı ve Esnaf Loncaları”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 21 : 81-115.
BOA, Maliye Nezareti (ML. VRD. TMT), Tarih. 1260-1261.
BOA, TT, D,15.
CARTHY, JustinMc. (1995). Osmanlı Anadolu Topraklarındaki Müslüman ve Azınlık Nüfus (Osmanlı Anadolu’sunun Son Dönemi). çev. İhsan Gürsoy. Ankara: Genel Kurmay Basımevi.
ÇAĞATAY, Neşet. (1989). Bir Türk Kurumu Olarak: Ahilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu,
ÇELEBİ, Evliya. (2006).Seyahatname 2. Kitap. haz. Zekeriya Kurşun, Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı. 2. bs. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
DEMİRCİ, Süleyman ve Kazım Kartal. (2014). “Osmanlı Nüfus Defterlerinin Tarih Yazımındaki Yeri: 1835 Tarihli Trabzon Vilayeti Maçuka/Maçka Kazası Müslim Nüfus Defteri Örneği”. Hisyory Studies. 6/3: 121.
DEVELİOĞLU, Ferit. (1993). Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
DOĞRU, Halime.(1992). XVI. Yüzyılda Eskişehir ve Sultanönü Sancağı. İstanbul: Afa Yayınları.
EKEN, Galip, (2000).Tanzimat Dönemi Osmanlı Toplumunda Nüfusun Meslekî Yapılanması: TokatÖrneği. Tarih İncelemeleri Dergisi, XV : 155-169.
EKİNCİ, Yusuf. (1990). Ahilik ve Meslek Eğitimi. İstanbul: MEB Yayınları.
ERGENÇ, Özer. (1948). “Osmanlı İehirlerindeki Mahalle‟nin İşlev ve Nitelikleri”. Osmanlı Araştırmaları IV : 69-78
ERGENÇ, Özer. (1981). “Osmanlı İehirlerindeki Yönetim Kurumlarının Niteliği Üzerine Bazı Düşünceler”. VIII. Türk Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, I: 1265-1274
FAROQHİ, Suraiya. (2006). Osmanlı Şehirleri ve Kırsal Hayatı. çev. Emine Sonnur Özcan. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
FAROQHİ, Suraiye. (1984). “A Map of Anatolian Friday Mosques (1520-1535)”. Osmanlı Araştırmaları IV : 161-173.
GENÇ, Mehmet. (2000). Osmanlı İmparatorluğu’nda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken Yayınları.
GÖYÜNÇ, Nejat. (1979). “Hane Deyimi Hakkında”. İÜEF Tarih Dergisi. 32 : 331-348.
GÜLER, İbrahim. (2000). XVIII. Yüzyılda Osmanlı Esnaf ve Zanaatkârları ve Sorunları Üzerine Gözlemler. Muğla Üniversitesi SBE Dergisi. 1/2 : 121-158.
GÜNEŞ, Hüseyin. (2012). Lale Devrinde Amasya. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
GÜNEŞ, Mehmet. (2014). “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili“. Akademik Bakış. 8/15 : 221-240
GÜRBÜZ, Adnan. (1993). “Toprak Vakıf İlişkileri Çerçevesinde XVI. Yüzyılda Amasya Sancağı ”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KAHRİMAN Salih ve Fevzi Gür. (2012). Amasya Nüfus Defteri 1840. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
KARAL, Enver Ziya. (1997). Osmanlı İmparatorluğunda İlk Nüfus Sayımı 1831. Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat. (1995). Osmanlı Sosyal ve İktisadî Tarih Kaynaklarından Temettü Defterleri. Belleten. LIX/225: 395-412.
MUSTAFA Vâzıh Efendi. (2011). Amasya Fetvaları ve İlk Amasya Şehir Tarihi. haz. A. Rıza Ayar ve R. Orhan Özel. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
OLCAY, Osman Fevzi. ( 2010).Amasya Şehri. sad. Harun Küççük ve Kurtuluş Altunbaş. Amasya: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
ORHONLU, Cengiz. (1981). “Osmanlı İmparatorluğunda İehir Mimarları”. Osmanlı Araştırmaları II. : 1-30.
ÖZAYDIN, Abdülkerim. (1993). “Danişmendliler” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 8: 469- 474
ÖZBİLGEN, Erol. (1988). “Osmanlılarda İehircilik”. İlim ve Sanat. III : 72-85
ÖZCAN, Selim. (2010). “Tanzimat Döneminde Sosyal ve Ekonomik Açıdan Merzifon”. Geçmişten Günümüze Merzifon. Ankara: Merzifon Belediyesi Kültür Yayınları, : 469- 504.
ÖZCAN, Selim. (2014). Tanzimat Döneminde Sinop Şehri. Sinop: Belediye Kültür Yayınları.
ÖZCAN, Selim. (2017). “XIX. Yüzyılın Ortalarında Amasya‟daki Gayrimüslimlerin İştigal Ettikleri Meslekler“. Uluslararası Amasya Sempozyumu. Ankara: Kıbrıs Balkanlar Avrasya Türk Edebiyatları Kurumu Yayınları, : 476-502.
ÖZDEMİR, Rıfat. (1986). “Ankara Esnaf Teşkilatı (1785-1840)”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. 1 : 156-181.
ÖZTÜRK, Said. (2003). ”Türkiye‟de Temettuat Çalışmaları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1/1: 287-304.
PAKALIN, Mehmet Zeki.(1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. II, cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
RONALD, Jenings. (1976).“Urban Population in Anatolia in the Sixteen Century. A Study of Kayseri, Amasya, Karaman, Trabzon ve Erzurum”. çev. Gülbadi Alan. International Journal of Middle East Studies. 7/1: 21-42.
SELEN, Sadi. (1948). ”XVI. ve XVII. Yüzyılda Anadolu‟nun Köy ve Küçük İehir Hayatı”. III. Tarih Kongresi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,: 591-598.
ŞAHİN, İlhan ve Feridun Emecen. (1991). “Amasya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 3: 1-4
ŞAHİN, İlhan. (2010). “Osmanlılarda İehir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 38: 446-449
TABAKOĞLU, Ahmed. (2003). Türk İktisat Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
TUZCU, Ali. (2007). İlk Çağlardan Cumhuriyete Seyahatnamelerde Amasya. Ankara: Amasya Belediyesi Kültür Yayınları.
Türk Dil Kurumu (TDK). (1988) Türkçe Sözlük. 2 cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı.(1927). Kitabeler, Anadolu Türk Tarihi Vesikalarından. İstanbul: Milli Matbaa.
ÜNAL, M. Ali. (2012). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi. İstanbul: Paradigma Yayıncılık.
YAVUZ, Hasan Ali.(1999). “1777-1780 Yılları Arasında Amasya”. Yüksek Lisans tezi, Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
WHİTE, George.(1995). Bir Amerikan Misyonerinin Merzifon Amerikan Koleji Hatıraları. çev. Cem Tarık Yüksel. İstanbul: Enderun Kitabevi.
YAĞCI, Zübeyde Güneş ve Genç, Serdar. (2013). H.1256/ M.1840-41 Tarihli Balıkesir Nüfus Defteri. Balıkesir: Balıkesir Belediyesi Kent Arşivi Yayınları, 2013.
YINANÇ, Mükremin Halil.(1977). “Danişmendliler”. İslam Ansiklopedisi. İstanbul: MEB, III: 468- 479