ZiYARET YERLERi BAĞLAMINDA ÂŞIKLIK ile VELi KÜLTÜNÜN BiRLEŞİMİ (Karacaoğlan ve Kul Emin Örneği)

Öz Ritüeller ve inançlar, insana, çevreye ve Ģartlara göre farklı Ģekillerde anlaĢılırlar. Doğaüstü güçlerden korunma inancı ve arayıĢı bugün dahi hemen hemen bütün insanlık için devam etmektedir. Kadim uygarlıklardan günümüze kadar Ģekil değiĢtirerek gelen korunma içgüdüsü özellikle Anadolu Müslümanlığında yatır kültünü doğurmuĢtur. Bazı mekânlar, gerçekliğine bakılmaksızın kutsal kabul edilerek büyük saygı görür. Buralarda yatan kiĢilerin de kutsal olduklarına inanılır. Velinin yaĢarken sürdürdüğüne inanılan kerametlerini öldükten sonra da sürdürdüğüne inanılması gibi onların kutsal sayılmalarına sebep olan ortak özellikler bulunmaktadır. Bir diğer ortak özellik ise mezarlarının olduğu mekânlar ve onların görünümüdür. Yatırların, türbelerin, velilerin, evliyaların ya da dini kisve altındaki kiĢilerin gerçek veya varsayılan mezarlarının ortak özelikleri vardır. Bunlar çoğunlukla inananları kendilerine cezbedecek bir yükseltinin üzerinde –kaya, tepe, dağ- ihtiĢamlı bir ağacın gölgesinde, bir bahçenin ortasında, bir su kaynağının yakınında ya da yeĢilliklerle kaplı bir yerde bulunur. Bu tür yerlerde bir zatın yattığına dair iĢaretler olmasa bile her zaman kutsal sayılmıĢlardır.Kutsal sayılan bu yerler bazen hiç tanınmayan bazen de aĢina olunan birine ait olabilir. AĢina olunan isimler arasında ÂĢık Karacaoğlan ve Kul Emin de bulunmaktadır. Her ikisinin de mezarları olduğuna inanılan yerler kutsal kabul edilmiĢtir. Birçok Karacaoğlan mahlaslı âĢıktan birinin de Yozgatlı Karacaoğlan olduğuna dair görüĢler mevcuttur. Bu görüĢleri kuvvetlendirecek en önemli iĢaret ise Karacaoğlan’a ait olduğuna inanılan Yozgat’taki mezardır. ÂĢık Karacaoğlan’ın mezarı günümüzde ziyaret yerine dönüĢmüĢ ve Karacaoğlan’ın da Ģifa veren bir veli olduğu inancı yaygınlaĢmıĢtır. Bu duruma benzer baĢka bir mezar ise yine âĢık olan Kul Emin’e aittir. Kul Emin’in de mezarı Ģifa veren bir ziyaret yerine dönüĢmüĢtür. Bu çalıĢmada bahsedilen kutsal mekânlarda mezarları bulunan ÂĢık Karacaoğlan ve Kul Emin’in velilik mertebeleri ile günümüzde mezarlarının ziyaret yeri haline dönüĢmesi sosyolojik ve psikolojik açıdan incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Karacaoğlan, Kul Emin, ÂĢıklık Geleneği, Velilik, Ziyaret Yeri

PDF

___

BAŞGÖZ, İlhan (2003), Karac’oğlan, İstanbul: Pan Yayıncılık.
DURKHEİM, Emile (2005), Dini Hayatın İlkel Biçimleri, (Çev. Fuat Aydın), İstanbul: Ataç Yayınları.
ELÇİN, İükrü (1997), “Halk Edebiyatımızda Kaynaklar Meselesi ve XVI. Asır Ozanı Karacaoğlan”, Halk Edebiyatı Araştırmaları 1, Ankara: Akçağ Yayınları.
ELİADE, Mircea (2003), Dinler Tarihine Giriş, (Çev. Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yay.
El-Gazâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed (1975), İhyâu Ulûmu’d-Dîn, (Çev. Ahmed Serdaroğlu), İstanbul: Bedir Yayınları.
ERDAL, İbrahim (2013), Halkevlerinin Kuruluşu, Yapısı ve Yozgat Halkevi (1932- 1951), Ankara: Siyasal Kitabevi.
GÖKSOY, Yılmaz (1985), “Yozgatlı Karacaoğlan”, Erciyes, Kasım, 10 (112), s. 16 – 17.
GÖKSOY, Yılmaz (1989), “Kul Emin”, Erciyes, Ağustos, 12 (140), s. 21.
İNAN, Adbülkadir (1998), “Karacaoğlan’a Dair”, Makaleler ve İncelemeler C.1, s. 195, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
GÜNAY, Ünver, Harun Güngör, Abdulvahap Taştan (2015), Kutsallık ve Ziyaret Fenomeni Disiplinler Arası Bir Yaklaşım, Ankara: Otorite Yayınları.
HOBSBAWN, Eric, Terence Ranger (2006), Geleneğin İcadı, (Çev. Mehmet Murat Şahin), İstanbul: Agora Kitaplığı.
KÖSE, Ali-Ali Ayten (2010), Türbeler Popüler Dindarlığın Durakları, İstanbul: Timaş Yayınları.
KOÇAKER, Ebubekir (2004), Yozgat Yöresindeki Ziyaret Yerleri ile İlgili Bir İnceleme, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sivas.
LÉVY-BRUHL, Lucien (2006), İlkel Toplumlarda Mistik Deneyim ve Simgeler, (Çev. Oğuz Adanır), Ankara: Doğu Batı Yayınları.
NİCOLAS, Michéle (2007), “Anadolu Yatırlarını Ziyaret”, Osmanlılar ve Ölüm, (Yay. Haz. Gilles Veinstein), İstanbul: İletişim Yay., s. 143-162.
OCAK, Ahmet Yaşar (2016), Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Evliya Menâkıbnâmeleri XV-XVII. Yüzyıllar, İstanbul: Timaş Yayınları.
OĞUZ, M. Öcal (1994), Yozgat’ta Halk İairliğinin Dünü ve Bugünü, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
OĞUZ, M. Öcal (2014), Bozok Yazıları, Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
POPOVİC, Alexandre (2007), “Balkan Dervişlerinde Evliya Ölümleri ve Keramet Dağıtan Türbeler”, Osmanlılar ve Ölüm, (Yay. Haz. Gilles Veinstein), İletişim Yay.: İstanbul, s. 121-142.
RADLOFF, Wilhelm (1956), Sibirya’dan, 2 Cilt, (Çev. Ahmet Temir), İstanbul: Maarif Basımevi.
RAGLAN, Lord (2005), “Tarih ve Mit”, (Çev. Levent Soysal), Halkbiliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, (Yay. Haz. M. Öcal Oğuz, Selcan Gürçayır), Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
SAKAOĞLU, Saim (2004), Karaca Oğlan, Ankara: Akçağ Yayınları.
ÜLKÜTAŞIR, M. Şakir (1939), “Halk Edebiyatı, Son Asır Şairlerinden Yozgatlı Karacaoğlan”, Yeni Türk Mecmuası, Sayı 48, s. 706