Birinci Dünya Savaşı'nda Doğu Cephesi'nde salgın hastalıklar ve salgın hastalıklara karşı alınan tedbirler

Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşında 02 Ağustos 1914te seferberlik ilan etmiş, her alanda olduğu gibi sıhhi hizmetlerde de seferberlik faaliyetlerine başlanmıştır. Bu kapsamda Doğu Cephesindeki 3üncü Ordu bölgesinde yatak, sağlık personeli ve sıhhi malzeme eksikliğinin tamamlanması amacıyla gerekli çalışmalar başlatılmıştır. Sağlık hizmetleri cephede açılan hastaneler, nekahethaneler, sıhhiye istasyonları ve sıhhiye depoları aracılığıyla yürütülmüştür. Doğu Cephesinde düşmanla savaşılırken diğer taraftan da salgın hastalıklarla mücadele edilmeye çalışılmıştır. Beslenme yetersizliği, olumsuz hava koşulları, hijyenin yeterli düzeyde olamayışı cephede birçok hastalığın ortaya çıkmasında etkili olmuştur. Görülen hastalıklar arasında lekeli tifo, hummayı racia, tifo, dizanteri, kolera, çiçek, sıtma, yılancık, tetanos ve donuk sık görülmekle birlikte kızıl, kızamık, veba, göz hastalıkları, nezleyi müstevliye (grip), cilt hastalıkları, Asya kolerası sayılabilir. Bu hastalıklarla mücadele etmek amacıyla her türlü tedbir alınmıştır. Bu kapsamda bir Sıhhiye Nezareti kurulması, bir Nizamname oluşturulması, Salgın hastalıklara karşı korunmak amacıyla talimatnameler yayımlanması, aşılama çalışmalarına başlanması belli başlı faaliyetler arasındadır. Birinci Dünya Savaşında Doğu Cephesinde sıhhi faaliyetler kapsamında yetkililer ve sağlık görevlileri özveriyle çalışarak olumsuz şartları ortadan kaldırmak için gerekli çalışmaları yürütmüşlerdir.

Epidemics and preventive measures against epidemics in the Eastern Front during the First World War

In the World War I the Ottoman State declared mobilization on 2 August 1914, and it launched mobilization activities in the health care services as well as in all other fields. In this context, necessary attempts were made to provide necessary amount of beds (for hospitals), medical personnel and equipment in the region of 3rd Army in the Eastern Front. Health care service was rendered by hospitals, convalescence stations, aid stations and medical depots. In the Eastern Front, there was a fight not only against the enemy but also the epidemics. Factors such as malnutrition, severe climate conditions and inadequate hygienic atmosphere caused many diseases to emerge. Among these diseases can be enumerated spotted typhus, recurrent fever, typhoid fever, dysentery, cholera, smallpox, malaria, erysipelas, tetanus and freeze as well as scarlet fever, measles, plague, eye diseases, influenza, skin diseases and Asian cholera. Any precautions were taken to fight against these illnesses. Within this scope, a Health Care Ministry was founded; rules and regulations were established; informative booklets on epidemics were published and vaccination activities started. In terms of the health care services in the Eastern Front during the First World War, the authorities and medical personnel worked with a whole self-sacrifice in order to eliminate all the negative conditions.

PDF

___

1. Arşivler
Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE) Dairesi Başkanlığı Arşivi; Birinci Dünya Harbi (BDH) Koleksiyonu.
Kls: 139, Dos: 205-637, Fih: 4.
Kls: 1875, Dos: 15, Fih: 29, 77, 77-1.
Kls: 2090, Dos: 47, Fih: 23.
Kls: 2182, Dos: 3, Fih: 1.
Kls: 2184, Dos: 13, Fih: 2-2, 2-4.
Kls: 2204, Dos: 1, Fih: 1-1.
Kls: 2216, Dos: 66, Fih: 1-49.
Kls: 2227, Dos: 122, Fih: 1-22.
Kls: 2430, Dos: 89, Fih: 1-15.
Kls: 2439, Dos: 139, Fih: 1-85.
Kls: 2443, Dos: 164, Fih: 2, 2-1.
Kls: 2451, Dos: 219, Fih: 2-8, 2-9, 4-4, 4-6, 4-7, 4-8.
Kls: 2982, Dos: 73, Fih: 1.
Kls: 2974, Dos: 22, Fih: 1, 1-1, 1-4, 1-10, 2-1, 2-2, 2-6, 2-16, 2-30, 2-64.
Kls: 2975, Dos: 29, Fih: 1-9.
Kls: 2977, Dos: 44, Fih: 1-22, 1-94, 1-94a, 1-110.
Kls: 2978, Dos: 46, Fih: 1-1, 1-2, 1-3, 1-11, 1-17, 2, 2-2, 2-3, 2-6, 2-13, 2-18, 2-21, 2-24, 2-32, 2-33, 2-36, 2-41, 2-42, 2-42a, 2-46, 2-57, 2-60, 2-61, 2-62, 2-63, 2-64, 2-66, 2-68, 2-69, 2-71, 2-74, 2-75, 2-75a, 2-76, 2-76a, 2-77, 2-77a, 2-79, 2-83, 2-85, 2-90, 2-92, 2-94, 2-95, 2-102, 2-105, 106, 2-107, 2-108, 2-109, 2-110, 2-115, 2-118, 2-121, 2-122, 3, 3-1, 3-2, 3-3, 5, 6-1, 6-2, 6-3, 7, 7-1, 7-27, 7-30, 9-2.
Kls: 2994, Dos: 141, Fih: 17, 17-1, 17-2, 17-3, 17-4.
2. Telif Eserler
Akbayar, Nuri (2001), Osmanlı Yer Adları Sözlüğü, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
Altınbilek, Hakkı-KIR, Naci (1993), Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi, 3üncü Ordu Harekâtı, C 2, Birinci Kitap, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3üncü Ordu Harekâtı (1993), C 2, İkinci Kitap, Ankara, Genelkurmay Basımevi.
Çakmak, Fevzi (2005), Birinci Dünya Savaşında Doğu Cephesi, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Deutsche Offiziere in der Türkei; Basım yeri ve yılı yok.
Guze, Felix (2007), Birinci Dünya Savaşında Kafkas Cephesindeki Muharebeler, çev. Yb. Hakkı Akoğuz, yay. hzl. Alev Keskin, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Kuntman, M. Derviş (2009), Bir Doktorun Harp ve Memleket Anıları, drl. (E) Prof.Tbp.Kd.Alb. Metin Özata, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Öğün, Tuncay (1999), Kafkas Cephesinin I. Dünya Savaşındaki Lojistik Desteği, ATATÜRK Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
Özbay, Kemal (1976), Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C 1, İstanbul.
Özdemir, Hikmet (2005), Salgın Hastalıklardan Ölümler 1914-1918, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
Pakalın, Mehmet Zeki (1946), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C 6-11, İstanbul, Millî Eğitim Basımevi.
Sağlam, Tevfik (1941), Büyük Harpte 3üncü Orduda Sıhhi Hizmet, İstanbul, Askerî Matbaa.
Sezen, Tahir (2006), Osmanlı Yer Adları, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.
Toker, Hülya-Aslan, Nurcan (2009), Birinci Dünya Savaşına Katılan Alay ve Daha Üst Kademedeki Komutanların Biyografileri, C 3, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Tonguç, Faik (1999), Birinci Dünya Savaşında Bir Yedek Subayın Anıları, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Türk Harp Tarihi Derslerinde Adı Geçen Komutanlar (1983), Harp Akademileri Komutanlığı Yayınları, İstanbul.
Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi Osmanlı Devri Birinci Dünya Harbi İdari Faaliyetler ve Lojistik (1985), C 10, Genelkurmay ATASE Başkanlığı Yayınları, Ankara.
Türkiye Mülki İdare Bölümleri (1985), İçişleri Bakanlığı İller İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
Türkiyede Alman Subaylar, çev. Enis Arslan, (Daktilo Eser), Basım yeri ve yılı yok.
3. Makaleler
Yıldırım, Nuran (1985), Tanzimattan Cumhuriyete Koruyucu Sağlık Uygulamaları, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C 5, İstanbul.
4. Ansiklopediler
Ana Britanica (1994), C 10, Ana Yayıncılık, İstanbul.
Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi (1985), C 5, İstanbul.
Türk Ansiklopedisi (1963), C 11, Ankara, Millî Eğitim Basımevi.
Türk Ansiklopedisi (1966), C 13, Ankara, Millî Eğitim Basımevi.
Türk Ansiklopedisi (1975), C 22, Ankara, Millî Eğitim Basımevi.
Türk Ansiklopedisi (1982), C 31, 39, Ankara, Millî Eğitim Basımevi.