Ceramics is an art field that emerged and developed in line with the needs of human beings, and its forms and decorations diversified in line with the geography in which they were produced and the artistic and aesthetic values of historical periods. Among the ceramic artifacts used as individual pots in this area are bowls. Ceramic bowls, which stand out with their different designs and hand made that requires patience and mastery, and their history dates back to the Ottoman Period; The discovery of tobacco has developed with its smoking, thus it has spread to wide geographies. Ceramic pipe, which we often see among the artifacts unearthed during scientific excavations in archaeological sites and exhibited in museums, were obtained by shaping specially prepared clay in a potter's wheel or mold and then firing in kilns. In this study, its history stretches back hundreds of years; however, it is aimed to ensure that the pipe art, which has sunk into oblivion, is remembered again. In this context, firstly, general information about the development of ceramic pipes was presented, and then new pipe were made inspired by the original pipe and antique ceramic bowl samples. Instead of drained ceramic clay, black and red colored chamotte ceramic clay were used to increase the strength, and the applications were made with the shaping method on a potter's wheel. The use of chamotte added clay in a potter's wheel, the controlled drying stage and its changes after firing were observed. The pipes were fired in the ceramic kiln, which reached a temperature of 1100 °C, and then short rods made of reed were attached and the applications were terminated. Shaped pipes are suitable for use and produced for decorative purposes.

SERAMİK SANATINDA LÜLE VE KİŞİSEL UYGULAMALAR

Seramik, insanoğlunun ihtiyaçları doğrultusunda ortaya çıkan, gelişen, formları, bezemeleri üretildikleri coğrafya ile tarihsel dönemlerin sanatsal ve estetik değerleri doğrultusunda çeşitlenen bir sanat alanıdır. Bu alanda bireysel kullanım kabı olarak kullanılan seramik eserler arasında lüleler bulunmaktadır. Farklı tasarımları, sabır ve ustalık gerektiren el işçiliği ile ön plana çıkan ve geçmişi Osmanlı Dönemi’ne uzanan seramik lüleler; tütünün keşfi, içimi ile gelişim göstermiş bu sayede geniş coğrafyalara yayılmıştır. Arkeolojik alanlarda yapılan bilimsel kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan ve müzelerde sergilenen eserler arasında sıklıkla gördüğümüz seramik lüle, özel olarak hazırlanmış kilin çömlekçi tornası veya kalıpta biçimlendirilmesi sonrasında fırınlarda pişirimi ile elde ediliyordu. Bu çalışmada, geçmişi yüzlerce yıl öncesine uzanan; ancak günümüzde unutulmaya yüz tutmuş lüle sanatının tekrar hatırlanmasını sağlamak amaçlanmaktadır. Bu bağlamda ilk olarak seramik lülelerin gelişimi hakkında genel bilgiler sunulduktan sonra özgün lüle ve antik seramik kap örneklerinden esinlenerek yeni lüleler yapılmıştır. Seramik lüle uygulamalarında, süzülmüş seramik çamuru yerine, dayanımı arttırmaya yönelik olarak siyah ve kırmızı renkli şamotlu seramik çamurları kullanılmış, uygulamalar çömlekçi tornasında şekillendirme yöntemi ile yapılmıştır. Şamot katkılı çamurun çömlekçi tornasında kullanımı, kontrollü kurutma aşaması ve pişirimi sonrasındaki değişimleri gözlenmiştir. 1100 °C’lik sıcaklığa ulaşan seramik fırınında lülelerin pişirimi yapılmış, devamında ise kamıştan kısa çubuklar takılarak uygulamalar sonlandırılmıştır. Biçimlendirilen lüleler, kullanıma uygun olmakla birlikte dekoratif amaçlı olarak üretilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Seramik, Şamotlu Seramik Çamuru, Lüle, Çömlekçi Tornası, Elle Şekillendirme

PIPE IN CERAMIC ART AND PERSONAL APPLICATIONS

Keywords:

Ceramic, Chamotte Clay, Pipe, Potter’s Wheel, Hand Shaping,

PDF

___

Ayhan, G. (2009). Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007-2008 Yılı Lüle Buluntuları. Sanat Tarihi Dergisi XVIII(2), 1-22.

_______(2011). Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntuları [Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı]. YÖK Tez Merkezi

_______(2014). Lüle Terminolojisinin Sorunları Üzerine Görüşler. M. Acara Eser- E. Bilget Fataha-G. Koyun (Ed.), XVI. Orta Çağ-Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri (Cilt 1) (ss.53-63).

_______(2022). Sırlı Tütün Lüleleri, Sanat Tarihi Dergisi 31(1), 243-261. https://doi.org/10.29135/std.980754.

Aytaç, İ. (2019). Harput İç Kale Kazılarında 2015-2016 Yıllarında Bulunan Tütün Lülelerinin Değerlendirilmesi. O. Kunduracı ve A. Yavuzyılmaz (Ed.). Yaşar Erdemir’e Armağan: Sanat Tarihi Yazıları. (ss.567-608).

Bakla, E. (1985). Unutulmuş Bir Halk Sanatı Lülecilik, Antika (5), 4-8.

Baram, U. (1995). Notes on the Preliminary Typologies of Production and Chronology fort he Clay Tobacco Pipes of Cyprus. Anonymous (Ed.). Report of The Department of Antiquities, Kıbrıs Ministry of Communications and Works. (pp.299-309).

Cantay, G. (2005). Edirne Yeni Saray Kazısı Lüle Buluntuları. VIII. Ortaçağ Ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (26-28 Nisan 2004 / Sakarya), Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 108-120.

Doğanay, M. (2019). Tarsus Müzesi’nde Bulunan Lüleler [Yüksek Lisans Tezi Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı]. YÖK Tez Merkezi

Evren, B. (1996). Eski İstanbul’da Kahvehaneler. Doğan Kitap

French, P.G. (2001). Smoking Pipes of the Islamic Period from the Madrasa Tatar al-Hiğaziya, F. Speiser (Ed.), Die Geschichte der Erhaltung arabischer Baudenkmāler in Ägypten, (pp.213-230).

Fındık, E. F. (2016). Ay Işığında Tütün Seremonisi-Osmanlı Kırsalında Tütün Kullanımının Kanıtları: Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları Lüle ve Nargile Buluntuları, Cedrus (IV), 373-392. https://doi.org/10.13113/CEDRUS/201622.

Hayes, J. (1992). Excavations at Saraçhane in İstanbul, 2: The Pottery. Princeton University Press.

Kocabaş, H. (1963). Tophane Lüleciliği, Türk Etnografya Dergisi (V), 12-13.

Robinson, C.W.R. (1985). Tobacco Pipes of Corinth and of the Athenian Agora, Hesperia (54), 149-203.

Tanrıveren, F.M. (2015). Konya ve Çevresindeki Müzelerde Bulunan Osmanlı Dönemi Tütün Kültürüne Ait Etnografik Objeler [Yüksek Lisans Tezi Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Sanat Tarihi Bilim Dalı]. YÖK Tez Merkezi.

Uçar, H., Ersoy, A. (2021). Smyrna/İzmir Agorası Kazısı’ndan Osmanlı Dönemi Taş Tütün Lüleleri, TÜBA-AR (29), 57-71.

Ward, C., Baram, U. (2006). Global Markets, Local Practice: Ottoman – Period Clay Pipes and Smoking Paraphernalia from te Red Sea Shipwreck at Sadana Island, Egypt, International Journal of Historical Archaeology 10(2), 135-158.

Yardımcı, İ. (1999). Seramik Pipo [Sanatta Yeterlilik Tezi Anadolu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Seramik Ana Sanat Dalı]. YÖK Tez Merkezi.

Yener, A. (2005). Tütün Lüleleri ve Antalya Kaleiçi’nde Bulunan Örnekler, Arkeoloji-Sanat, (119), 94-113.