ORTA ASYA’DAN ANADOLU’YA TÜRK KÜLTÜRÜNDE CENAZE GELENEKLERİ: BENZERLİKLER VE FARKLILIKLAR

Bu çalışmada, Türk kültür tarihinde önemli bir yeri olan ölü gömme geleneklerinin Orta Asya’dan Anadolu’ya aktarım süreci, kültürel süreklilik ve değişimi konu edinilerek incelenmiştir. Orta Asya ve Anadolu kültürlerindeki ölü gömme geleneklerinde korunan, değiştirilen ve yeni eklenen unsurlar araştırılmıştır. Bu çalışmada, arkeolojik ve tarihi kaynaklardan toplanan veriler, karşılaştırmalı analiz yöntemi kullanılarak, ölü gömme biçimi, mezar mimarisi ve mezarlık nesneleri kriterlerine göre değerlendirilmiştir. Her iki bölgeye ait kültürlerin ölüm sonrası uygulamalarında hem süreklilik hem de değişim unsurları tespit edilmiştir. Geçmişten günümüze devamlılık gösteren unsurların, Orta Asya ve Anadolu kültüründe ortak bir kökene sahip olduğunu ve ölüm sonrası uygulamalarında bazı temel unsurların koruduğunu göstermektedir. Korunan ve yenilik gösteren unsurlar ise her iki kültürün sahip olduğu olanakların, dini inanç ve geleneklerin etkisiyle değişime uğradığını göstermektedir. Ölü gömme geleneklerindeki süreklilik ve değişim unsurlarının izlenmesi ve kültürel etkileşimi, bu kültürü anlamamıza katkı sağlayacağı beklenmektedir. Kültürlerin gelişim sürecini ve etkileşimini bu tür geleneksel uygulamalar üzerinden incelemek, Türk cenaze geleneklerinin tarihini açıklığa kavuşturmaya yardımcı olacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ölü Gömme Gelenekleri, Orta Asya, Anadolu, Kültürel Süreklilik, Kültürel Değişim

FUNERAL TRADITIONS IN TURKISH CULTURE FROM CENTRAL ASIA TO ANATOLIA: SIMILARITIES AND DIFFERENCES

In this study, the process of transfer of burial traditions, which have an important place in Turkish cultural history, from Central Asia to Anatolia is examined by focusing on cultural continuity and change. The elements preserved, changed and newly added in the burial traditions in Central Asian and Anatolian cultures were investigated. In this study, the data collected from archaeological and historical sources were evaluated according to the criteria of burial style, grave architecture and cemetery objects by using the comparative analysis method. Both continuity and change elements were identified in the post-mortem practices of the cultures belonging to both regions. The elements showing continuity from the past to the present show that Central Asian and Anatolian cultures have a common origin and preserve some basic elements in post-mortem practices. The elements that have been preserved and the elements that show innovation show that both cultures have changed under the influence of the possibilities, religious traditions. It is expected that these elements of continuity and change in burial traditions will be monitored and contribute to understanding cultural interaction. Analysing the development process and interaction of cultures through such traditional practices will help to understand the history of Turkish funeral traditions.

Keywords:

Funeral Traditions, Central Asia, Anatolia, Cultural Continuity, Cultural Change,

PDF

___

Akgün, E. (2008). Türk dünyasında din ve gelenek üzerine: şamanizm, burhanizm ve yesevilik. Doğu Kütüphanesi.

Alsan, Ş. S. (2022). Türk kültüründe ölüm olgusu ve ölüm sonrası ritüelleri. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 15(37), 179-196.

Avcıoğlu, Ş. G. (2020). Erol Güngör’ün toplumsal değişme anlayışı ve günümüze dair bazı değerlendirmeler. Uluslararası Toplum ve Kültür Çalışmaları Dergisi- Nosyon: International Journal of Society and Culture Studies Gürsoy Akça Özel Sayısı, (5), 61-77.

Bakırcı, M. (2020). Üç nesilde dinî ve kültürel değişim. Tevilat Dergisi, 1(1). 155-186.

Berkli, Y. (2007). Erzurum ve Erzincan çevresinde görülen koyun, koç ve at biçimli mezar taşları ve sanat tarihindeki yeri [Yayımlanmış doktora tezi]. Atatürk Üniversitesi.

Bhugra, D., ve Becker, M. A. (2005). Migration, cultural bereavement and cultural identity. World Psychiatry: Official Journal of the World Psychiatric Association (WPA), 4(1), 18–24.

Çal, H. (2021). Türkiye mezar taşı tipleri 1: güneş tepelikliler. Belleten, 85(303), 645-689.

Çınar, G. K. (2020). Eski Türklerde mumyalama teknikleri ve kullanılan tıbbi malzemeler. SUTAD, (50), 325-339.

Çoruhlu, Y. (2002). Türk mitolojisinin anahatları. Kabalcı Yayınevi.

_______ (2016). Orta ve iç Asya’nın erken devir Türk mezar mimarisi üzerine bir deneme. Ötüken Neşriyat.

_______ (2017). Erken devir Türk sanatı, İç Asya’da Türk sanatının doğuşu ve gelişmesi. Kabalcı Yayınevi.

_______ (2018). Eski Türklerde ölüm kültü ve sembolizminde atın yeri. Z Kültür Sanat Şehir Tematik Dergisi, At, (3), 154-163.

Eliade, M. (2017). Dinsel inançlar ve düşünceler tarihi 3: Muhammed’den reform çağına (Ali Berktay, Çev.). Alfa Yayınları.

_______ (2019). Ruhların ve tanrıların tarihi. Timaş Yayınları.

Ersoy, R. (2002). Türklerde ölüm ve ölü ile ilgili ritüeller. Millî Folklor, (54), 86-101.

İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün şamanizm materyaller ve araştırmalar. Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Kafesoğlu, İ. (1977). Türk milli kültürü. Ötüken Yayınevi.

Kalafat, Y. (2004). Altaylar’dan Anadolu’ya kamizm-şamanizm -sosyal antropoloji araştırmaları-. Yeditepe Yayınevi.

Ma, J. (2020). The baigetuobie cemetery: New discovery and human genetic features of Andronovo community’s diffusion to the eastern Tianshan Mountains (1800–1500 BC). The Holocene, 31(2), 217–229.

Ögel, B. (2000). Türk kültür tarihine giriş (Göktürklerden Osmanlılara). T.C. Kültür Bakanlığı.

Parıltı, U., ve Uhri, A. (2018). Geçmişten bugüne ölüm olgusuna ve ritüellere bilimsel yaklaşım. Tüba-Ar, (Özel Sayı),13-28.

Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların eski dini. İşaret Yayınları.

Şavran, T. G. (2021). Din antropolojisi. (Hatice Yaprak Civelek, Ed.), Sosyal antropoloji içinde (ss. 141-171). T.C. Anadolu Üniversitesi Yayını.

Şener, C. (1996). Şamanizm. BDS Yayınları.

Tryjarski, E. (2012). Türkler ve ölüm. (Hafize Er, Çev.). Pinhan Yayıncılık. (Orijinal çalışma 1968 yılında yayınlanmıştır).

Yaşa, R. (2018). Doğu Anadolu’da at şekilli mezar taşları. Z Kültür Sanat Şehir Tematik Dergisi, At, (3), 166-169.

Yörükan, Y. Z. (2005). Müslümanlıktan evvel Türk dinleri şamanizm, şamanizm’in diğer dinler ve alevilik üzerindeki etkileri. Ötüken Neşriyat.

Zohar, I. E. (2002). Culture planning and cultural resistance in the making and maintaining of entities. Sun Yat-sen Journal of Humanities, (14), 45-52.