ALTINOVA’DAN KURA ARAS KÜLTÜRÜNE AİT ÜNİK BİR ESER: PİŞMİŞ TOPRAK PLAKA

Bu çalışmada, Elazığ Arkeoloji Müzesi depolarında yer alan pişmiş toprak bir plaka değerlendirilmiştir. Yukarı Fırat Havzası’nın doğusunda, Keban Baraj Gölü alanında, Altınova’dan ele geçirildiği anlaşılan parlak yüzeyli plaka, müzeye satın alma yoluyla gelmiştir. Plaka, Altınova’nın Norşuntepe, Korucutepe, Tepecik, Değirmentepe gibi merkezi karekterli ve büyük ölçekli yerleşimlerinin Erken Tunç Çağı tabakaları ile ilişkili görünmektedir. Buradaki veriler göz önünde bulundurulduğunda, plakanın Kura-Aras kültürüne ait olduğu anlaşılmaktadır. Pişmiş toprak plakanın ön yüzü kazıma ve kabartma teknikleri uygulanarak bezenmiştir. Plaka, üzerindeki bu bezemeler ile dikkatleri çeker. Sahnenin merkezinde sarkık hilal biçimli bir tasvir yer alır. Sarkık hilal yekpare bir biçimde yanlara uzar ve karışık stilize bir bezemeye dönüşür. Bu stilize görünümün hemen sağında ve solunda ise soldaki daha iri betimlenmiş, karşılıklı duran ve özellikle boynuzları daha natüralist tasvir edilmiş iki erkek geyik figürü yer alır. Alışılmışın dışında bir buluntu olarak karşımıza çıkan plaka, kültürün mistik görünen inanç dünyasına ait bir bulgu gibi görünmektedir. Kura-Aras kültürüne, müze depolarından gün yüzüne çıkarılan bu ünik eser ile katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Yukarı Fırat Havzası, Altınova, Elazığ Müzesi, Kura Aras Kültürü, Pişmiş Toprak Plaka

A UNIQUE ARTIFACT OF KURA ARAXES CULTURE FROM THE ALTINOVA: A TERRACOTTA PLAQUE

This study aims to evaluate a terracotta plaque that is currently housed in the storerooms of the Elazig Archaeological Museum. The bright surface plate, which appears to have been recovered from Altınova in the Keban Dam Lake region, situated to the east of the east of the Upper Euphrates Basin, was purchased by the museum. The plaque, seems to be related to the Early Bronze Age levels of the large mounds bearing a central character such as Norşuntepe, Korucutepe, Tepecik and Değirmentepe in Altınova. Based on the available data here, it can be inferred that the plaque is associated with the Kura Araxes culture. The front side of the terracotta plaque is decorated with incised and relief techniques. The plaque garners attention through this decoration. In the center of the scene, there is a depiction in the form of a “pendent crescent”. The pendent crescent extends to the sides in a monolithic form and turns into a mixed stylized decoration. Immediately to the right and left of this stylized appearance are two male deer figures, the larger one on the left, standing opposite each other and with more naturalistic depictions, especially of the antlers. The plaque is an unusual artifact that appears to be related with the mystical belief system of the culture. We tried to contribute to the belief world of Kura Araxes culture by introducing this unique artifact unearthed from the museum storage.

Keywords:

Upper Euphrates Basin, Altinova, Elazig Museum, Kura Aras Culture, Terracotta Plaque,

PDF

___

Badalyan, R., Smith, A.T., Lindsay, I., Harutyunyan, A., Greene, A., Marshall, M., Monahan, B., Hovsepyan, R. (2014). A prelminary report on the 2008, 2010, and 2011 investigations of Project ArAGATS on the Tsaghkahovit Plain, Republic of Armenia. Arcäologische Mitteilungen aus Iran and Turan, (46), 149-222.

Coşkun, N. (2018). Keban Projesi: Ağın Hoşrik mevki ve Kalecikler kurtarma kazılarına yeni bir bakış. Anadolu Araştırmaları, (21), 124-153.

Duru, R. (1979). Keban Projesi Değirmentepe kazısı 1973. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Keban Projesi Yayınları, Seri III, No. 2.

---------- (2000). Elazığ - Değirmentepe kazısı. İçinde Oktay Belli (Ed.). Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999). (ss.130-132.). İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No: 4242.

Ertem, H. (1972). Han İbrahim Şah kazısı, 1970. İçinde Sevim Pekman (Ed.). Keban Projesi 1970 Çalışmaları. (ss.63-68). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Keban Projesi Yayınları, Seri, I. No. 3.

Esin, U. (1970). Tepecik Kazısı 1968 yılı ön raporu. İrem Acaroğlu (Ed.). 1968 yaz çalışmaları. (ss.147-158). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Keban Projesi Yayınları, Seri: 1, Yayın: 1.

---------- (1982). Tepecik Kazısı, 1974. İçinde Sevim Pekman (Ed.). Keban Projeleri 1974-75 Çalışmaları. (ss.71-93). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Keban Projesi Yayınları, Seri 1., No. 7.

---------- (2000). Tepecik Kurtarma Kazıları, İçinde Oktay Belli (Ed.). Türkiye Arkeolojisi ve İstanbul Üniversitesi (1932-1999). (ss.123-129). İstanbul Üniversitesi Rektörlüğü Yayın No: 4242.

Frangipane, M. (2014). After collapse: Continuity and disruption in the settlement by Kura-Araxes-linked pastoral groups at Arslantepe-Malatya (Turkey). New Data. Paléorient, 40(2), 169-182.

Glonti L., Ketskhoveli M., Palumbi G., (2008). The Cemetery at Kvatskhelebi. In Antonio Sagona, Mikheil Abramishvili (Eds.). Archaeology in Southern Caucasus: Perspectives from Georgia. Ancient Near Eastern Studies, 19, Peeters Press.

Hauptmann, H. (1982). Norşuntepe Kazıları, 1974. İçinde Sevim Pekman (Ed.), Keban Projeleri 1974-75 Çalışmaları. (ss. 41-70). Ortadoğu Teknik Üniversitesi, Keban Projesi Yayınları, Seri 1. No. 7.

---------- (2000). Zur Chronologie des 3. Jahrtausends v. Chr. am oberen Euphrat Aufgrund der Stratigraphie des Norşuntepe. In Marro, C., Hauptmann, H., (Eds.). Chronologies des Pays du Caucase et de l’Euphrate aux IVe-IIIe Millenaries. (pp.419-438). Institut Francais d’Etudes Anatoliennes d’Istanbul De Boccard.

Işıklı, M. (2011). Doğu Anadolu Erken Transkafkasya kültürü çok bileşenli bir kültürün analizi. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Kelly-Buccelati, M. (1978). The Early Bronze Age pottery. Descriptive and comparative analysis. In van Loon M.N (Ed.) Korucutepe 2, final report on the excavations of the universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia (1968–1970). (pp.67-88). North-Holland Publishing Company, 1978.

Koşay, H. Z. (1976). Keban projesi Pulur kazısı 1968-1970. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Keban Projesi Yayınları. Seri III, No. I.

van Loon, M. N. (1978). Architecture and stratigraphy, In van Loon M.N (Ed.) Korucutepe 2, final report on the excavations of the universities of Chicago, California (Los Angeles) and Amsterdam in the Keban Reservoir, Eastern Anatolia (1968–1970). (pp.3-45). North-Holland Publishing Company.

Marro, C. (2011). Eastern Anatolia in the Early Bronze Age. In G. McMahon, S. Steadman (Eds.). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10.000-323 BCE), 290-307.

Özdoğan, M. (2021). Fırat’la doğan, barajlarla yok olan, kurtarma kazılarıyla (geri kazanılan) kültür: Fırat 1964-2004 / 40 yılın öyküsü. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

Palumbi, G., Chataigner, C. (2014). Introduction. Paléorient, 40(2), 7-9.

Palumbi, G. (2008). The red and black. Social and cultural interaction between the Upper Euphrates and the Southern Caucasus communities in the fourth and third millennium BC. Studi di Preistoria Orientale 2, Sapienza Universita di Roma.

---------- (2012). Bridging the frontiers. Pastoral groups in the Upper Euphrates region in the early third millennium BCE. Origini, XXXIV, 261-278.

Rova, E. (2014). The Kura-Araxes Culture in the Shida Kartli region of Georgia: An overview. Paléorient, 40(2), 47-69.

Sagona, A. (1984). The Caucasian Region in the Early Bronze Age. (BAR International Series 214). Oxford, British Archaeological Reports.

---------- (1998). Social identity and religious ritual in the Kura-Araxes cultural complex: some observations from Sos Höyük. Mediterranean Archaeology, (11), 13-25.

Sagona, C., Sagona, A. (2009). Encounters with the divine in Late Prehistoric Eastern Anatolia and Southern Caucasus. İçinde H. Sağlamtimur, E. Abay, Z. Derin. A.Ü. Erdem, A. Batmaz, F. Dedeoğlu, M. Erdalkıran, M. B. Baştürk, E. Konakçı (Eds.) Altan Çilingiroğlu’na Armağan. Yukarı Deniz’in Kıyısında Urartu Krallığına Adanmış Bir Hayat. (ss.537-563). Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

---------- (2011). The Mushroom, the Magi and the Keen-Sighted Seers. In G. R. Tsetskhladze (Ed.) The Black Sea, Greece, Anatolia and Europe in The First Millennium BC, (pp.387-436). Leuven, Peeters.

Smith, A. T. (2015). The political machine: Assembling sovereignty in the Bronze Age Caucasus. Princeton, Princeton University Press.