TAPU VE KADASTRO ARŞİVİNDEKİ XVI. YÜZYILA AİT İKİ VAKFİYENİN TEZYİNATI

Vakfiyeler, bir vakfın koşullarını bildiren, vakıf görevleri ve bu görevlerin hangi şartlarda uygulanacağına dair bilgiler içermesinin yanı sıra yazıldığı dönemin tarihi, coğrafi, iktisadi, sosyal ve toplumsal izlerini taşıyan önemli belgelerdir. Türk kültüründe tarih boyunca güç simgesi özelliği taşıyan sanat eserlerinin arasında geniş bir yer tutan yazılı belgeler içerik ve tezyinat bakımından büyük önem taşımaktadır. Araştırmada yazma eserler içerisinde ayrı bir grup olan vakfiyeler ele alınmıştır. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defter Emini Server Efendi sergi salonunda yer alan 43 ve 19 envanter numaralı vakfiyeler incelenmiştir. Vakfiyelerin tezhipli alanlarının teknik, renk, motif, kompozisyon özellikleri belirlenmiş ve çizimleri yapılarak tezyinat özellikleri ortaya konulmuştur. Araştırmanın sonucunda incelenen vakfiyelerin unvan sayfası ve tuğra tezyinatlarında zer-ender-zer, çift tahrir ve zemini boyalı klasik tezhip tekniğinin kullanıldığı belirlenmiştir. XVI. yüzyıla tarihlenen vakfiyelerin tezyinatı değerlendirildiğinde araştırmada incelenen eserlerin tezhiplerinin motif, renk ve kompozisyon özellikleri açısından dönem özelliklerini yansıttığını söylemek mümkündür.

Anahtar Kelimeler:

Yazma Eser, Tezhip, Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi, Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi

THE DECORATION OF TWO 16TH CENTURY VAQFIYYAHS IN THE ARCHIVE OF LAND REGISTRY AND CADASTRE

Waqfiyahs are important documents notifying the terms of a waqf, comprising information regarding the tasks of waqf officials and how to apply these tasks, as well as bearing the historical, geographical, economic, social and communal tracks of the age when it was written. The written documents carrying the feature of being a symbol of power in Turkish culture throughout history, having a significant place in works of art are of great importance in terms of content and decoration. In the current study, waqfiyahs which are a separate group in manuscripts were examined. The waqfiyahs with an inventory number of 43 and 19 in the exhibition centre of Defter Emini Server Efendi, in the General Directorate of Land Registry and Cadastre were investigated. Technical, colour, motive, and composition features of the illuminated parts of the waqfiyahs were determined and it was found that zer-ender-zer, double tahrir and classical illumination technique with a ground painting were used. Upon the evaluation of the illumination of the waqfiyahs dated 16th century, it is likely to say that the illumination of the works investigated in the research reflects the characteristics of the period in terms of motive, colour and composition features.

Keywords:

Manuscript, İllumination, Şeyh İsmail Efendi Vaqfiyya, Evkaf-ı Lütfi Paşa Vaqfiyyya,

PDF

___

Açıkel, A. ve Sağırlı, A. (2005). Osmanlı Dönemi Tokat Merkez Vakıfları – Vakfiyeler I. Cilt, 1.Basım, Tokat: Gazi Osman Paşa Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Atasoy, N. (2016). Muhibbi Divanı Tıpkı Basım Kara Memi, İstanbul: Milenyum Yayıncılık.
Ateş, İ. (1987). Kanuni Sultan Süleyman’ın Su Vakfiyesi, 1. Basım, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Bayyiğit, M. (2001). “Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Kurumu Olarak Vakıflar”, Akif Dergisi, Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, Sayı 11, s. 59-66.
Berki, A. H. (1966). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tabirler, 1.Basım, Ankara: Doğuş Matbaacılık.
Birol, İ. A. (2012). “Tezhip”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 41, s.61-62.
Cantay, G. (1994). “Türklerde Vakıf ve Taş Vakfiyeler”, Vakıflar Dergisi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, s.147-162.
Çam, M., Turhan, İ., Akçatepe, R. E. (2020). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşiv Rehberi, Ankara: VGM Yayınları.
Derman, F. Ç. (2000). “Osmanlı Asırlarında, Üslup ve Sanatkârlarıyla Tezhip Sanatı”, Yeni Türkiye: Osmanlı (Kültür ve Sanat), Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, Sayı 4, s.629.
Derman, F. Ç. (2009). Tezhip Sanatında Kullanılan Terimler, Tabirler ve Malzeme, Tezhip Buluşması, İstanbul: İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Yayınları.
Ekinci, S. N. (2016). Osmanlı Şehrinin Oluşumunda Vakfiyelerin Rolü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yerel Yönetimler Anabilim Dalı.
Elitok, H. (2014). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Hanım Sultanlara ve Padişahlara Ait Bir Grup Vakfiyenin Hat Tezhip ve Cilt Bakımından İncelenmesi, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Elitok, H. (2016). “Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Hadice Sultan’a Ait Vakfiyenin Kitap Sanatları Bakımından Değerlendirilmesi”, Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Yayınları, Sayı 37, s.35-51.
Gülsoy, U., Engin, V., İşbilir, Ö., Örenç, A. F., Aydıner, M., Tak, E. Ve Kolay, A. (2014). Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar, 1. Basım, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Günay, H. M. (2012). “Vakıf”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 42, s.475-479.
Kayaoğlu, İ. (1976). “Vakfın Menşei Hakkında Görüşler”, Vakıflar Dergisi, İstanbul: VGM Yayınları, Sayı 11, s.49-55.
Kazıcı, Z. (2013). Osmanlı Vakıf Medeniyeti, 1. Basım İstanbul: Bilge Yayınları.
Keten, İ., Şahin, M. N. (2004). Vakfiye Tuğraları, 1.Basım, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Kıral, B. (2020). “Nitel Bir Veri Analizi Yöntemi Olarak Doküman Analizi”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Siirt: Siirt Üniversitesi, Sayı 15, s. 170-189.
Köprülü, F. (1938). “Vakıf Müessesesi ve Vakıf Vesikaların Tarihi Ehemmiyeti”, Vakıflar Dergisi, Ankara: VGM Yayınları, Sayı 1, s. 4.
Köprülü, F. (1942). “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü”, Vakıflar Dergisi, Ankara: VGM Yayınları, Sayı 1, s. 1-7.
Kütükoğlu, M. (1994). Osmanlı Belgelerinin Dili (Diplomatik), 2. Basım, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı Yayınları.
Nadir, A. (1987). Osmanlı Padişah Fermanları, 1.Basım, İngiltere.
Öztürk, N. (2005). “İslam ve Türk Kültüründe Vakıflar”, Vakıflar Dergisi, Ankara: VGM Yayınları, Sayı 29, s.7-20.
Özgüdenli, O. G. (2012). “Vakfiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 42, s. 465-467.
Şeker, M. (1993). “Vakfiyelerin Türk Kültürü Bakımından Özellikleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir: Ege Üniversitesi, Sayı 1, s.1-18.
Toktaş, P. (2019). “Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Defter Emini Server Efendi Sergi Salonundaki Tuğralı Hududnâme, Vakfiye ve Mülknamelerin Tezhip Açısından İncelenmesi”, Uygarlık Tarihinde Sanat ve Tasarım. Editör: Adnan Tepecik, Ankara: Detay Yayıncılık.
Uzunçarşılı, İ. H. (1941). “Gazi Orhan Bey Vakfiyesi”, Belleten Dergisi, Ankara: TTK, Sayı 19, s.277-288.
V.G.M. (2017). Haseki Hürrem Sultan Kudüs Vakfiyesi, 1. Basım, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Yazıcı, N. (2015). Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivinde Bulunan Mihrişah Sultana Ait Vakfiyelerin Hat, Tezhip ve Cilt Sanatı Bakımından İncelenmesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yediyıldız, B. (2012). “Vakıf”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 13, s.475-486.
Yıldırım, N. (2019). Bezmiâlem Valide Sultan Vakıf Gureba Hastanesi, Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
Yıldırır, M., Kadıoğlu, S., Dalkıran, A., Mercan, F. (2009). Osmanlıdan Günümüze Tapu Arşiv, 2.Basım, Ankara: T.C. Bayındırlık ve İskân Bakanlığı Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşiv Daire Başkanlığı Yayınları.
Yüksel, H. (2012). “Vakfiye”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Cilt 42, s.468.
Görsel 1.a. “Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi Cilt Üst Kabı, b. Alt Kabı’’, H.1005, M.1597, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 2.a. “Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi Unvan Sayfası, b. Unvan Sayfası 1b Varak Çizimi’’, H.1005, M.1597, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 3.a. “Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi Sultan III. Mehmed Tuğrası, b. Tuğra 2a Varak Çizimi’’, H.1005, M.1597, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 4.a. “Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi Unvan Sayfası, b. Unvan Sayfası 2b Varak Çizimi’’, H.1005, M.1597, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 5.a. “Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi Cilt Üst Kabı, b. Alt Kabı, c. Mıklep’’, H.950, M.1544, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 6.a. “Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi Unvan Sayfası, b. Unvan Sayfası 1b Varak Çizimi”, H.950, M.1544, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 7.a. “Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi Kanuni Sultan Süleyman Tuğrası, b. Tuğra 2b Varak Çizimi’’, H.950, M.1544, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 8.a. “Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi Dikdörtgen Tezhip Alanı”, H.1005, M.1597, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, b. Elkıran, Ş., ‘’45 Envanter Numaralı Kanuni Sultan Süleyman Vakfiyesi Dikdörtgen Tezhip Alanı’’, 2012, Ankara Vakıf Eserleri Müzesi.
Görsel 9.a. “Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi Unvan Sayfası”, H.950, M.1544, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, b. Kabakcı, O., ‘’Şehzade Mehmet Vakfiyesi Unvan Sayfası’’, 2021, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 10.a. “Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi Kanuni Sultan Süleyman Tuğrası”, H.950, M.1544, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, b. Keten, İ., Şahin, M. N., ‘’ Kanuni Sultan Süleyman Tuğrası’’, 2004, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 11.a. “Şeyh İsmail Efendi Vakfiyesi Başlık Tezhibi’’, H.1005, M.1597, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, b. Keten, İ., Şahin, M. N., ‘’ Gazi Sinan Paşa Vakfiyesi Başlık Tezhibi’’, 2004, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.
Görsel 12.a. “Evkaf-ı Lütfi Paşa Vakfiyesi Kitabeli Zencerek Alanı”, H.950, M.1544, Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Arşivi, b. Ateş, İ., ‘’Kanuni Sultan Süleyman Su Vakfiyesi Kitabeli Zencerek Alanı’’, 1987, Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi.