OSMANLI YAZMA ESERLERİNDE MURASSA (MÜCEVHERLİ) KİTAP KAPLARI

Sayfalar halinde hazırlanan yazma eserleri bir araya toplayıp muhafaza eden kılıflara kitap kabı ya dakitap cildi denir. Sayfaların yıpranmasını önleyen kitap kabı, “alt kapak”, “üst kapak”, bu iki kapağıbirbirine bağlayan “sırt”, alt kapağa bağlı olan, kitabın ağız kısmını örten ve ayıraç görevi yapan “mıkleb”,mıklebi alt kapağa bağlayan ve rahatça hareket etmesini sağlayan “sertab” kısımlarından oluşmaktadır.XVI. yüzyılda Osmanlı devletinin ekonomik durumunun gelişmesi ve sanata yapılan yatırımların artmasıile mücellitler kitap kaplarında mücevher ve kıymetli taşlar kullanmaya başlamışlardır. Kitap kaplarındamücevher kullanımının erken dönem örnekleri, IX. ve X. yüzyıllarda Roma medeniyetinde karşımızaçıkmaktadır. Roma dönemi murassa kitap kaplarında insan figürlü tasvirler bulunurken Osmanlıdöneminde hazırlananlarda ise bitkisel kaynaklı motifler tercih edilmiştir.Mücevherli kitap kapları, mücellit ve kuyumcuların ortak çalışmasının ürünüdür ve genellikle Kur’an-ıKerim kaplarında karşımıza çıkmaktadır. Bu uygulamalarda inci, zümrüt, yakut, firuze gibi taşlarkullanılmıştır. Devletin ekonomik durumunun bozulmaya başlaması ile doğru orantılı olarak XVII.yüzyıldan sonra murassa kitap kaplarının artık tercih edilmediği görülmüştür.

JEWELLED BOOK COVERS (MURASSA) ON OTTOMAN MANUSCRİPT

Book covers or volumes are the covers that bring handfwritten manuscripts in pages together for purposes of preservation. The cover involves the “lower cover”, “upper cover”, the “spine” that connects both covers, the “bookmarker” connected to the lower cover and that covers the front part of the book and “sertab” that connects the bookmark to the lower cover and makes the bookmark move easily. Bookbinders started using jewels and other valuable stone on their book covers as a result of the boosting status of the economy and increasing interest and demand in 16th century in Ottoman Empire. Early samples of book covers with jewels on them come from 9th and 10th century Roman Civilization. Roman era jeweled book covers involve human figure descriptions while Ottoman book covers involve plant-derived figures. Jeweled book covers are the shared works of bookbinders and jewelers and we generally find them on Koran covers. Pearl, emerald, ruby and turquoise were commonly used in the decorations. The jeweled book covers lost their popularity as of 17th century in parallel with the declining economic status of the country.

PDF

___

Arıtan, A. S., (1993). “Ciltçilik”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, Cilt 7, s.551-557.
Ayter, A. (1996). Kuyumculukta Meslek Bilgisi ve Mücevherat, İstanbul: Arset Matbaacılık.
Ayverdi, İ. (2003). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, Cilt 2, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
Bilgi, H. ve Zanbak, İ. (2015). Cevher Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’ndan Mineli ve Murassa Eserler, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.
Bilirgen, Emine ve Murat, S. (2002). Topkapı Sarayı Hazine-i Hümayun, İstanbul: Gilan.
Bilirgen, E. (1991). “Osmanlı Saray Hazinesi’ndeki Murassa Kitap Kapları, Cüz Keseleri ve Cilbentler Işığında Osmanlı Saray Kuyumculuğu”, 9. Milletlerarası, Türk Sanatı Kongresi Bildiriler, 23-27 Eylül 1991, Cilt I, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, s.385-393.
Bilirgen, E. (2001). “Osmanlılarda Altın Eşya Tutkusu”, P Sanat Dergisi, İstanbul: Portakal Sanat Yayınları, Sayı 20, s.148-169.
Çağman, F. (1984). “Serzergerân Mehmet Usta ve Eserleri”, Kemal Çığ’a Armağan, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü Yayınları, s.51-88.
Çığ, K. (1952). “Türk Kitap Kapları”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara: Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını, Sayı II-III, s.108-123.
Anadolu Medeniyetleri III, Selçuklu - Osmanlı, ed. Ferit Edgü, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Evliya Çelebi, (1969). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 10, Türkçeleştiren: Zuhuri Danışman, İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi.
Hammer, V. J. (1966). Osmanlı Devleti Tarihi, çev. Mehmed Ata, İstanbul: V. I.
İrepoğlu, G. (2000). “Bir İmparatorluğun Görkemi Osmanlı Mücevheri”, P Sanat Dergisi, Sayı 17, İstanbul: Portakal Sanat Yayınları, s.100-112.
İrepoğlu, G. (2014). Gül, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
MEGEP, (2006). Kuyumculuk Teknolojisi: Mıhlama, Ankara: MEB Yayınları.
Özdeniz, Ergin (1981). “Türk Cilt Sanatı”, Sanat Dünyamız, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları, Sayı 21, s.13-21.
Tanındı, Z. (2004a). “Kitap ve Cildi”, Osmanlı Uygarlığı 2, Ankara: Kültür BakanlığI Yayınları.
Tanındı, Zeren (2004b), “Osmanlı Kitaplarının Görkemli Giysileri”, P Sanat Dergisi, Sayı 35, İstanbul: Portakal Sanat Yayınları, s.74-85.
Walther, I. F. Ve Wolf, N. (2014), Codices Illustres, Köln: Taschen.
Yaman, B. (2008). Osmanlı Saray Sanatkârları, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Görsel Kaynaklar
Görsel 3-4-9-10-11. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi.
Teknik çözümlemede yardımcı olan gümüş ustası Safa BAYKAL’a teşekkür ederim.