Osmanlı Yazma Eserlerı̇nde Murassa (Mücevherlı̇) Kı̇tap Kapları

Sayfalar halinde hazırlanan yazma eserleri bir araya toplayıp muhafaza eden kılıflara kitap kabı ya da kitap cildi denir. Sayfaların yıpranmasını önleyen kitap kabı, “alt kapak”, “üst kapak”, bu iki kapağı birbirine bağlayan “sırt”, alt kapağa bağlı olan, kitabın ağız kısmını örten ve ayıraç görevi yapan “mıkleb”, mıklebi alt kapağa bağlayan ve rahatça hareket etmesini sağlayan “sertab” kısımlarından oluşmaktadır. XVI. yüzyılda Osmanlı devletinin ekonomik durumunun gelişmesi ve sanata yapılan yatırımların artması ile mücellitler kitap kaplarında mücevher ve kıymetli taşlar kullanmaya başlamışlardır. Kitap kaplarında mücevher kullanımının erken dönem örnekleri, IX. ve X. yüzyıllarda Roma medeniyetinde karşımıza çıkmaktadır. Roma dönemi murassa kitap kaplarında insan figürlü tasvirler bulunurken Osmanlı döneminde hazırlananlarda ise bitkisel kaynaklı motifler tercih edilmiştir. Mücevherli kitap kapları, mücellit ve kuyumcuların ortak çalışmasının ürünüdür ve genellikle Kur’an-ı Kerim kaplarında karşımıza çıkmaktadır. Bu uygulamalarda inci, zümrüt, yakut, firuze gibi taşlar kullanılmıştır. Devletin ekonomik durumunun bozulmaya başlaması ile doğru orantılı olarak XVII. yüzyıldan sonra murassa kitap kaplarının artık tercih edilmediği görülmüştür.

Jewelled Book Covers (Murassa) on Ottoman Manuscrı̇pt

Book covers or volumes are the covers that bring handfwritten manuscripts in pages together for purposes of preservation. The cover involves the “lower cover”, “upper cover”, the “spine” that connects both covers, the “bookmarker” connected to the lower cover and that covers the front part of the book and “sertab” that connects the bookmark to the lower cover and makes the bookmark move easily. Bookbinders started using jewels and other valuable stone on their book covers as a result of the boosting status of the economy and increasing interest and demand in 16th century in Ottoman Empire. Early samples of book covers with jewels on them come from 9th and 10th century Roman Civilization. Roman era jeweled book covers involve human figure descriptions while Ottoman book covers involve plant-derived figures. Jeweled book covers are the shared works of bookbinders and jewelers and we generally find them on Koran covers. Pearl, emerald, ruby and turquoise were commonly used in the decorations. The jeweled book covers lost their popularity as of 17th century in parallel with the declining economic status of the country.

Keywords:

Ottoman, Book Cover, Jeweled Book Cover Jewel,

PDF

___

KaynakçaArıtan, A. S., (1993). “Ciltçilik”, DİA, İstanbul: Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi Yayınları, C.7, s. 551-557.Ayter, A. (1996). Kuyumculukta Meslek Bilgisi ve Mücevherat, İstanbul: Arset Matbaacılık.Ayverdi, İ. (2003). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, , İstanbul: C.2 Kubbealtı Yayınları.Bilgi, H. ve Zanbak,İ. (2015). Cevher Sadberk Hanım Müzesi Koleksiyonu’ndan Mineli ve Murassa Eserler, İstanbul: Sadberk Hanım Müzesi.Bilirgen, Emine ve Murat, S. (2002). Topkapı Sarayı Hazine-i Hümayun, İstanbul: Gilan.Bilirgen, E. (1991). “Osmanlı Saray Hazinesi’ndeki Murassa Kitap Kapları, Cüz Keseleri ve Cilbentler Işığında Osmanlı Saray Kuyumculuğu”, 9. Milletlerarası, Türk Sanatı Kongresi Bildiriler, 23-27 Eylül 1991, C. I, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, s.385-393.Bilirgen, E. (2001). “Osmanlılarda Altın Eşya Tutkusu”, P Sanat Dergisi, İstanbul: Portakal Sanat Yayınları, S.20, s. 148-169.Çağman, F. (1984). “Serzergerân Mehmet Usta ve Eserleri”, Kemal Çığ’a Armağan, İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Müdürlüğü Yayınları, s.51-88.Çığ, K. (1952). “Türk Kitap Kapları”, İlahiyat Fakültesi Dergisi, Ankara: Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayını, S.II-III, s. 108-123. Edgü, F. (1983). Anadolu Medeniyetleri III, Selçuklu Osmanlı, ed. Ferit Edgü, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.Erginsoy, Ü. (1978). İslam Maden Sanatının Gelişmesi, İstanbul: Kültür Bakanlığı YayınlarıHammer, V. J. (1966). Osmanlı Devleti Tarihi, çev. Mehmed Ata, İstanbul: V. I.İrepoğlu, G. (2000). “Bir İmparatorluğun Görkemi Osmanlı Mücevheri”, P Sanat Dergisi, İstanbul: Portakal Sanat Yayınları, S.17, s. 100-112.İrepoğlu, G. (2014). Gül, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.MEGEP, (2006). Kuyumculuk Teknolojisi: Mıhlama, Ankara: MEB Yayınları.Özdeniz, Ergin (1981). “Türk Cilt Sanatı”, Sanat Dünyamız, İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları, S. 21, s. 13-21.Tanındı, Z. (2004a). “Kitap ve Cildi”, Osmanlı Uygarlığı 2, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.Tanındı, Zeren (2004b), “Osmanlı Kitaplarının Görkemli Giysileri”, P Sanat Dergisi, İstanbul: Portakal Sanat Yayınları, S.35, s.74-85.Walther, I. F. Ve Wolf, N. (2014), Codices Illustres, Koln: Taschen.Yaman, B. (2008). Osmanlı Saray Sanatkârları, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yayınları.Görsel Kaynaklar Görsel 3. Murassa Kaplı Lindau İncili, Yaklaşık 880 Yılları, Roma İmparatorluğu Dönemi, New York Morgan Müze ve Kütüphanesi, http://zephyrinus-zephyrinus.blogspot.com.tr/2016/03/the-lindau-gospels.html Erişim tarihi: 22.04.2017.Görsel 4. Murassa Kitap Kabı, TSMK H. 2/2898, http://www.antikalar.com/denizin-ugurlu-damlalari-inciler/ Erişim tarihi: 05.05.2017Görsel 5. Murassa Kitap Kabı, TSMK H. 2/2136, http://www.antikalar.com/denizin-ugurlu-damlalari-inciler/ Erişim tarihi: 05.05.2017.Görsel 6-11-12. Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi.