HİTİTLERİN BATI KARADENİZ BÖLGESİ’NDE YAŞAYAN KOMŞULARI HAKKINDA YENİ BULGULAR

Öz Batı Karadeniz kıyısında bulunan İnönü Mağarası’nda yürütülen araştırmalarda, III. tabakaya ait ahşap tabanlar açığa çıkarılmıştır. Bu tabanlar üzerinde metalden yapılmış çok sayıda alet, süs eşyası ve silah ele geçmiştir. Yine aynı kontekste, iyi korunmuş bir adet tunç boğa heykelciği ve bir adet pişmiş toprak heykelcik bulunmuştur. Heykelcik başı, stil olarak Hitit tasvir sanatından tanınan insan tasvirleri ile benzerlik göstermektedir. Buluntuların ele geçtiği ahşap tabanların her birinden alınan karbon örnekleri de Kal. M.Ö. 1431-1285 ile Kal. MÖ 1295-1123 aralığını vermiştir. Bu bağlamda Batı Karadeniz Bölgesi’nde önceki yıllarda tesadüfen ele geçen Geç Tunç Çağı’na ait bazı tekil bulgulara ek olarak, ilk kez sistemli kazılarla, tanımlı tabakalarda bulgular elde edilmiştir. Söz konusu bulguların Hitit kentlerinde ele geçen örnekler ile yakın benzerlik göstermesi, Batı Karadeniz Bölgesi’nin Hitit Ülkesi ile uzun yıllardır sorgulanan ilişkisi hakkında ipuçları sunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu bulgular arkeolojik açıdan kapsamlı bir şekilde değerlendirilmiştir. Ayrıca, Hitit belgelerinde adından sıkça söz edilen ve bazı araştırmacılar tarafından Batı Karadeniz Bölgesi ile ilişkilendirilen Kaşkalar ve Pala-Tum(m)ana eyaletlerinin bölgedeki olası lokalizasyonları tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İnönü Mağarası, Geç Tunç Çağı, Pala Tummana, Kaşka, Hititler

PDF

___

Akyürek-Şahin, Eda Nalan ve Uyar, Sadi.“Tios Teritoryumu’ndan (Doğu Bithynia) Yeni Bir Kurşun Ağırlık”, Eskiçağ Yazıları 1 (2012): 157-174.

Alp, Sedat. Hitit Çağında Anadolu Çivi Yazılı ve Hiyeroglif Yazılı Kaynaklar. Ankara,2000.

Alkım, Uluğ Bahadır, Alkım Handan, BilgiÖnder. İkiztepe II, Üçüncü, Dördüncü, Beşinci, Altıncı, Yedinci Dönem Kazıları (1976-1980).Ankara: TTKY, 2003.

Alparslan, Meltem.II. Murşili Dönemi. İstanbul Üniversitesi, Hititoloji Bilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul,2006.

Anlağan, Çetin, Anlağan Tanju, Günsenin Yeşim, Yılmaz Hülya, Akalın Şebnem.Sadberk Hanım Müzesi.İstanbul,1995.

Arık, Remzi Oğuz. Alacahöyük Hafriyatı 1935’deki Çalışmalara ve Keşiflere Ait ilk Rapor.Ankara: TTKY, 1937.

Aydıngün, Şengül ve Aydıngün, Haldun. “İstanbul’da Hitit İzleri”, ed. B. Gür, S. Dalkılıç,Anadolu Prehistoryasına Adanmış Bir Yaşam, Jak Yakar'a Armağan.21-34,Ankara,2020.

Bilgi, Önder.Anadolu’da İnsan Görüntüleri, Klasik Çağ Öncesi. İstanbul,2012.

Bilgin, Tayfun.Officials and Administration in the Hittite World. Berlin/Boston,2018.

Bittel, Kurt. “Neue Funde Vorklassischer Zeit aus Kleinasien”, AA Beiblatt, III/IV (1934): 349-364.

Bittel, Kurt. Boğazköy I, Die Kleinfunde der Grabungen 1906-1912. Leipzig, 1937.

Bittel, Kurt. Beitrag zur Kenntnis hethitischer Bildkunst. Heidelberg, 1976.

Bittel, Kurt, Beran Thomas, Bossert Eva Maria, Fischer Franz, Otten Heinrich “Vorläufiger Bericht über die Ausgrabungen in Boğazköy im Jahre 1956”,MDOG 89 (1957): Beiheft.

Boehmer, Rainer Michael. Die Kleinfunde von Boğazköy. Berlin,1972.

Bryce, Trevor Robert. “The Boundaries of Hatti and Hitite Border Policey”, Tel-Aviv, Vol 13-14 (1986-1987): 85-102.

Burney, Charles Allen. “Northern Anatolia Before Classical Times”, AnatSt VI (1956),179-203.

Cammarosano, Michele. “Kaššu, King of Tummanna: Bo 91/944 And L. 73 ‘AUDIRE’ (Tab. I)”, Orientalia85/1 (2016): 79-83.

Cavaignac, Eugène. “L’extension de la zone Gasgas a I Quest”, RHA4. Paris, 1931.

Corti, Carlo. “The North: Hanhana, Hattena, Ištahara, Hakpiš, Nerik, Zalpuwa, Tummana, Pala and the Hulana River Land”, HdO 121 (2017): 219-238.

De Martino, Stefano. Du Kussara a Karkemish Storia del Regno Iftira. Firenze: Logismo Editöre,2016.

Del Monte, Giuseppe ve Tischler, Johann. Die Orts-und Gewässernamender hethitische Texte. Wiesbaden, 1978.

Del Monte, Giuseppe. Die Orts- und Gewässernamen der hethitischen Texte - Supplement, Wiesbaden, 1992.

Darga, Ayşe Muhibbe. Hitit Sanatı.İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, 1992.

Doğan-Alparslan, Meltem. Hitit Kralı II. Muwatalli: Kişiliği ve İcraatı Filolojik Belgeler Işığında. İstanbul,2012.

Dönmez, Şevket ve Dönmez, Emine Naza.“Geç Kalkolitik Çağ’dan Günümüze Orta Karadeniz Bölgesi Kıyıları Kırsal Kesiminde Geleneksel Ahşap Mimari”, ed. M. Alpaslan, M. Doğan-Alpaslan, H. Peker, Vita, Belkıs Dinçol ve Ali Dinçol’aArmağan. 219-236. İstanbul,2007.

Ekiz, Halil Hamdi. “Çorum Müzesi’nde Bulunan Bir Hitit Tanrı Heykelciği Başı”,Kubaba: Arkeoloji-Sanat Tarihi-Tarih Dergisi 7 (2006), 26-29.

Ekmen, Fadile Gülden.“İnönü Mağarası Kazıları Işığında Kalkolitik Çağ’da Batı Karadeniz Bölgesi”, Tüba Ar 26 (2020): 45-64.

Ekmen, Hamza. “İnönü Mağarası’nda Bulunan Erken Tunç Çağı’na Ait Sütten İkincil Ürün Üretiminde Kullanılan Bir Çömlek Üzerine Gözlemler”, e.d. H. G. Yalçın, O. Stegemeier, Metalurgica Anatolica, Festschrift für Ünsal Yalçın anlässlich seines 65. Geburtstags/Ünsal Yalçın 65. Yaşgünü Armağan Kitabı.77-85.Bochum,2020.

Ekmen, Hamza, Mercan Ahmet, Ekmen Fadile Gülden, Güney Ali. “İnönü Mağarası 2018 Yılı Kazı Çalışmaları” 41. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2. Cilt (2020): 309-330.

Ekmen, Hamza, Ekmen Fadile Gülden,Güney Ali. “İnönü Cave: New Resultsof the Early Iron Age Culture in the Western Black Sea Region” Olba XXVIII (2020): 35-56.

Emre, Kutlu ve Çınaroğlu, Aykut.“A Group of Metal Vessels from Kınık-Kastamonu”, ed. M. J. Mellink, E. Porada ve T. Özgüç, Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors. Studies in Honor of Nimet Özgüç. 675-713. Ankara,1993.

Erkanal, Hayat. Die Äxte und Beile des 2. Jahrtausends in Zentralanatolien.PBF IX-8 (1977), München.

Ertem, Hayri. Hitit Devletinin İki Eyaleti: Pala Tum(m)ana ile yakın çevrelerindeki Yerlerin Lokalizasyonu Üzerine Yeni Denemeler. Ankara,1980.

Ertem, Hayri. Korucutepe I, 1973-1975 Kazı Yıllarında Ele Geçen Erken Hitit- İmparatorlukÇağı Arası Buluntuları. Ankara: TTKY, 1988.

Erzen, Afif. “Sinop Kazıları 1953 Yılı Çalışmaları”, Türk Arkeoloji Dergisi 6-1 (1956): 69-72.

Esin, Ufuk. “Tepecik Kazısı 1974”, Keban Projesi 1974-1975 Çalışmaları. 71-118. Ankara,1982.

Forlanini, Massimo. “L’Anatolia nordoccidentale nell’impero eteo”, SMEA 18 (1977): 197-225.

Forlanini, Massimo.“The Central Provinces of Hatti: an Updating”, Eothen16 (2008): 145-188.

Forlanini, Massimo. “Les Routes du Palâ”, De Hattuša à Memphis. Jacques Freu in honorem.(2013):43-58.

Forlanini, Massimo ve Marazzi Massimiliano. Atlante Storico del Vicino Oriente Antico 4.3 Anatolia. Roma: L’impero Hittita, 1986.

Forrer, Emil. “Ausbeute aus den Boğazköi-Inschiften”, MDOG61 (1921).

Forrer, Emil.“Tummana”, RLA 1/5 (1931): 392-393.

Gardiner, Alan. Geschichte des Alten Aegypten. Stuttgart, 1965.

Garstang, John ve Gurney, Oliver Robert. The Geography of the Hitite Empire. London, 1959.

Glatz, Claudia ve Matthews, Roger. “Anthropology of a Frontier Zone: Hittite-Kaska Relations in Late Bronze Age North-Central Anatolia”, BASOR 339 (2005): 47-65.

Goetze, Albrecht. “Kleinnasien zur Hethiterzeit, Eine geographische Untersuchung”, hg. H. Bergstaesser, F. Boll, Orient und Antike, 1. Heft. Heidelberg, 1924.

Goetze, Albrecht. Hattušiliš. Der Bericht über seine Thronbesteigung nebst den Paralleltexten. Leipzig,1925.

Goetze, Albrecht. “Bemerkungen zu dem hethitschen Text AO 9608”, RHA 1 (1930): 18-30.

Goetze, Albrecht. Die Annalen des Mursilis, MVAeG 38, Hinrichs'sche Buchhandlung, Leipzig, 1933.

Goetze, Albrecht.“Critical Review of J. Garstang, O. R. Gurney, 1959 ‘The Geography of the Hittite Empire’, JCS14 (1960): 43-48.

Gurney, Oliver Robert. Some Aspects of Hittite Religion. Oxford, 1977.

Güterbock, Hans Gustav. “Review of J. Garstang, O. R. Gurney 1959 ‘The North-Central Area of Hittite Anatolia’” JNES 20 (1961): 85-97.

Hutter, Manfred. “Die Kontinuitat des Palaischen Sonnengottes Tiyaz in Phrygien”, hg. R. Rollinger, B. Truschnegg, Altertum und Mittelmeer-raum: Die antike Welt diesseits und jenseits der Levante. Festschrift fur Peter W. Haider zum 60. Geburtstag (Oriens et Occidens 12). 81-88,Stuttgart,2006.

Houwink ten Cate, Philo, H. J.“Mursili’s North-Western Campaigns- ACommentary”, Anatolica1(1967): 44-61.

Hrozny, Bedrich. Die älteste Geschichte Vorderasiens und Indiens. 2. Auflage. Melantrich, Prag,1943.

Koşay, Hamit Zübeyr ve Akok, Mahmut. Alaca Höyük Kazısı. Ankara: TTKY, 1966.

Kökten, İsmail Kılıç, Özgüç Tahsin, Özgüç Nimet. “1940 ve 1941 Yılında Türk Tarih Kurumu Adına Yapılan Samsun Bölgesi Kazıları Hakkında İlk Kısa Rapor”, Belleten IX/35 (1945): 361-400.

Kulakoğlu, Fikri. “A Hittite God From Kültepe” ed. C. Michel, Old Assyrian Studies in Memory of Paul Garelli.219-236. Leiden, 2008.

Lloyd, Seton ve Mellaart, James. Beycesultan Vol.I. London, 1962.

Macqueen, James G.“Geography and History in Western Asia Minor in the Second Millennium B.C.”, AnatSt 18 (1968): 169-185.

Matthews, Roger ve Glatz, Claudia. “The Historical Geography of North-central Anatolia in the Hittite Period: Texts and Archaeology in Concert”, AnatSt 59 (2009): 51–72. Mayer, Leo Ary ve Garstang, John.Index of Hittite Names. London, 1923.

Murat, Leyla.Anadolu’da Kaškalar. Ankara, 2016.

Murat, Leyla.“Hitit Dünyasında Gaşgaların Yeri”, III. Uluslararası Hititoloji Kongresi Bildirileri(16-22 Eylül1996), 1998: 435-443.

Murat, Leyla.“Hitit Coğrafyasında Yukarı Ülke ve Tarihi Önemi”, Türkiye’de Sosyal Bilimlerin Gelişmesi ve Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Sempozyumu Bildirileri(24-26 Nisan 1996), 175–188.1998.

Müller-Karpe, Andreas. “Anatolische Bronzeschwerter und Südosteuropa”, ed. C. Dobiat, Festschrift für Otto-Herman Freye zum 65. Geburtstag.431-444.Hitzeroth, 1994.

Müller-Karpe, Andreas ve Müller-Karpe, Vuslat.“Kuşaklı-Šarišša” ed. M. Doğan-Alpaslan, M. Alpaslan, Hititler, Bir Anadoluİmparatorluğu. 220-227. İstanbul, 2013.

Neve, Peter. “Die Grabungen aus Büyükkale” MDOG 95 (1965): 35-68.

Otten, Heinrich.“Die Apologie Hattusilis III”, StBoT24 (1981), Wiesbaden.

Özgüç, Tahsin. “Tokat Menşeili Bir Hitit Boğa Başı/ Ein Hethitischer Stierkopf aus Tokat”,Anadolu I (1956): 53-58.

Özgüç, Tahsin. Maşathöyük II, Boğazköy’ün Kuzeydoğusunda Bir Hitit Merkezi. Ankara: TTKY, 1982.

Özgüç, Tahsin.İnandıktepe, Eski Hitit Çağı’nda Önemli Bir Kült Merkezi. Ankara: TTKY, 1988.

Özgüç, Tahsin. “Alaca Höyük, İmparatorluğun Çekirdek Bölgesinde Bir Kült Merkezi” ed. W. Jacob, Hititler ve Hitit İmparatorluğu, 1000 Tanrılı Halk. 468-469. Bonn, 2002. van den Hout, Theo.“Pala, Palaer, Palaisch”, RLA 10 (2003-2005): 191-192.

van den Hout, Theo. “Hitit Krallığı ve İmparatorluğu’nun Kısa Tarihi”, ed. M. Doğan-Alpaslan, M. Alpaslan, Hititler, Bir Anadolu İmparatorluğu. 22-47. İstanbul.2013

von der Osten, Hans Henning. The Alişar Höyük Seasons of 1930-1982 Part II. OIP XXIX,Chicago, 1937.

von Schuler, Einar. Die Kaskäer. Berlin, 1965.

von Schuler, Einar. “Kaskäer”, RLA 5 (1976-80): 460-463.

Seeher, Jürgen.“Boğazköy-Hattuşa 1997 Yılı Çalışmaları”,Kazı Sonuçları Toplantısı XX-I (1999): 181-192.

Seçer, Sezer. Yazılı Belgeler Işığında Lukka, Pedašša ve Walma Ülkeleri’nin Tarihi ve Tarihi Coğrafyası. İstanbul Üniversitesi, Hititoloji Bilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul,2012.

Schachner, Anreas.“Die Ausgrabungen in Boğazköy-Hattuscha 2006” Archäologische Anzeiger 2007/1: 67-93.

Schoop, Ulf Dietrich.“Çamlıbel Tarlası ve Kuzey-Orta Anadolu’da Geç Kalkolitik Dönem” 1. Çorum Kazı ve Araştırmalar Sempozyumu, 137-160. Çorum,2011.

Singer, Itamar ve Hoffner, Harry. Hittite Prayers. Michigan,2002.

Sir-Gavaz, Özlem. “Hititçe Metinlerde Geçen KUR IDHulana-/KUR IDSĺG ‘Yün Nehri Ülkesi’ Üzerine Yeni Bir Değerlendirme”, Belleten LXXX-288 (2016): 357-370.

Starke, Frank.“Hitit İmparatorluğu’nun Yapısı”, ed. W. Jacob, Hititler, Bin Tanrılı Halk. 530-532. Bonn, 2002.

Strabon, Geografika. çev. A. Pekman, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2015.

Strobel, Karl. “Altphrygische Religion und Königsideologie-Eine weitere Brücke zur hethitischen Großreichszeit?”, Colloquium AnatolicumIX (2010): 29-85.

Ünal, Ahmet.“Hethitische Hymnen und Gebete”, TUATII/6 (1991): 791-817.

Ünal, Ahmet. “A Hittite Mycenaean Type B Sword from the Vicinity of Kastamonu, Northwest Turkey”, BMECCJ XI (1999): 207-226.

Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu II.İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2003.

Ünal, Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu III. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2005.

Ünal, Ahmet.Hititçe Çok Dilli El Sözlüğü II (N-Z).Hamburg, 2007.

Ünal, Ahmet. Eski Anadolu Siyasi Tarihi. Ankara: Bilgin Kültür Sanat, 2018.

Philip, Graham. Metal Weapons of the Early Bronze Ages in Syria-Palestine Part I-II. Oxford, 1989.

Przeworski, Stefan. “Der Grottenfund von Ordu”, ArOr 7 (1935): 390-414.

Roodenberg, Jacob. “Stratigraphy and Architecture”, ed. J. Roodenberg,The Ilıpınar Excavations I. Five Sesons of Fieldwork in NW Anatolia1987-91. 35-76, İstanbul,1995.

Tezcan, Burhan.“Yeni Horoztepe Buluntuları” Anadolu V (1961): 13-46.

Tuna, Celal. Orta Karadeniz Bölgesi Sahil Kesiminde Geleneksel Mimari.İstanbul: Arkeoloji Sanat Yayınları, 2008.

Yalçın, Ünsal, Pulak Cemal, Slotta Rainer (ed.). Uluburun Gemisi 3000 Yıl Önce Dünya Ticareti.Bochum, 2006.

Yakar, Jak ve Dinçol, Ali. “Remarks on the Historical Geography of north-central Anatolia during the pre Hittite and Hittite periods”, Tel Aviv 1 (1974): 85-99.

Yakar, Jak ve Dinçol, Ali.“The Archaeology of the Kaška”, IV Congresso Internazionale di Hitologia, Roma, 5-9 Settembre 2005, SMEA Vol.L-II (2008):817-827.

Yakubovich, Ilya. “Were Hittite Kings Divinely Anointed? A Palaic Invocation to The Sun-God and Its Significance for Hittite Religion”, JANER 5 (2006): 107-137.

Yıldırım, Tayfun.“A Group of Hittite Bronze Objects from the Seben District of Bolu”, Anatolica XXVII (2001): 127-144.

Yıldırım, Tayfun. “New scenes on the Second Relief Vase from Hüseyindede and Their Interpretation in the Light of the Hittite Representative Art” SMEA Vol. L (2008): 837-850.