AMARNA MEKTUPLARI’NA GÖRE DOĞU AKDENİZ TİCARETİNDE ALAŠİA-MISIR İLİŞKİLERİ

Öz MÖ 14. yy’da yaşanan Amarna Çağı, en kısa ifadeyle diplomasi dönemi olarak ifade edilebilir. Yeni Krallık Dönemi Mısır firavunları, onların eşleri ve bazı devlet adamları ile Yakındoğu coğrafyasındaki irili ufaklı çok sayıda devletin üst düzey yetkilileri arasında yapılan yazışmalar önemli bir arşivin oluşmasını sağlamıştır. 1887 yılında Orta Mısır’daki El-Amarna bölgesinden gün yüzüne çıkarılan bu arşiv 382 adet çivi yazılı tableti ihtiva etmektedir. Literatürde “Amarna Tabletleri” olarak adlandırılmış olan bu belgelerin büyük çoğunluğunu mektuplar teşkil etmektedir. Bu mektupların çoğu Mısır'ın vasalları (şehir devletleri) tarafından yazılmış, 45'i ise büyük devletlerden gelmiştir. Alašia Krallığı’ndan Mısır’a gönderilen mektupların sayısı ise sekizdir. Amarna Arşivi’nin ortaya çıkarıldığı dönemde lokalizasyonu henüz bilinmeyen Alašia memleketinin bugün Kıbrıs adasında olduğu bu tabletler üzerinde yapılan toprak analizleri sonucunda tespit edilebilmiştir. Alašia memleketinin Mısır’la ilişkileri ise çok erken dönemlere kadar gitmektedir. Bu ilişkiler daha çok ekonomik alanda gelişmiş olup uluslararası ilişkilerin ivme kazandığı Geç Tunç Çağı’nda daha yoğun bir hal almıştır. Bunun detayları ise Amarna Arşivi’nden çıkarılan Alašia mektuplarında net bir biçimde görülmektedir. Bu mektuplar zikrolunan dönemde Alašia krallarının Mısır firavunlarıyla ilişkilerini gösterdiği gibi adanın Tunç Çağı toplumları arasında çok önemli bir yer edindiğine dair de fikir vermektedir. Kaynaklardan Alašia’nın zengin bakır rezervlerine sahip olduğu, bu sayede Akdeniz dünyasının ticari canlılığına önemli bir katkı sağladığı, elde ettiği ekonomik gönenç sayesinde ise devrin büyük güçler topluluğunun arasında yerini aldığı anlaşılmaktadır. Çalışmamıza konu olan mektuplarda birkaç husus dikkatimizi çekmiştir: Alašia kralının Mısır firavununa “kardeşim” şeklinde hitap etmesi, mektupların hiçbirinde gönderen kişinin adının yazılmaması, Mısır’a muazzam miktarlarda bakır sevkiyatının yapılması ve son olarak da Doğu Akdeniz’in Amarna yazışmalarının yapıldığı zaman zarfında da çok hareketli bir bölge olduğudur.

Anahtar Kelimeler:

Doğu Akdeniz., Amarna Çağı, Alašia Memleketi, Alašia Mektupları, Eski Mısır, Bakır

PDF

___

Allaby, Michael. Dictionary of Geology and Earth Sciences, Oxford: Oxford University Press, 2013.

Astour, Michael C. "New Evidence on the Last Days of Ugarit", American Journal of Archaeology, Vol. 69, No. 3 (1965): 253-258.

Ay-Arçın, Şeyma ve Küçükbezci, Hatice Gül. “Eskiçağda Selamlaşma ve Huzura Çıkma”, Selamlaşma, haz. E. G. Naşkalı, İstanbul, 2018: 17-56.

Bryan, Betsy M. “The 18th Dynasty Before The Amarna Period”, The Oxford History of Ancient Egypt, ed. I. Shaw, Oxford, 2000: 207-264.

Bryce, Trevor ve Birkett-Rees, Jessie. Atlas of the Ancient Near East From Prehistoric Times to the Roman Imperial Period, New York and London: Routledge, 2016.

Bryce, Trevor. “Hittites and Anatolian Ethnic Diversity”, A Companion to Ethnicity in the Ancient Mediterranean, ed. J. McInerney, Oxford, 2014: 127-141.

Bryce, Trevor. Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum, çev. M. Günay, Ankara: Dost Kitabevi, 2003.

Bryce, Trevor. Letters of the Great Kings of the Ancient Near East the Royal Correspondence of the Late Bronze Age, New York and London: Routledge, 2005.

Bryce, Trevor. The Routledge Handbook of the Peoples and Places of Ancient Western Asia the Near East from the Early Bronze Age to the Fall of The Persian Empire, New York: Routledge, 2009.

Bryce, Trevor. Warriors of Anatolia A Concise History of the Hittites, London, New York: I. B. Tauris, 2019.

Charles Freeman, Mısır, Yunan ve Roma Antik Akdeniz Uygarlıkları, çev: S. K. Angı, İstanbul: Dost Kitabevi, 2003.

Cline, Eric H. MÖ 1177 Medeniyetin Çöktüğü Yıl, çev. A. Kulgin, İstanbul: Bilge Kültür Sanat, 2018.

Cohen, Raymond ve Westbrook, Raymond. “Introduction The Amarna System”, Amarna Diplomacy The Beginnings of International Relations, ed: R. Cohen ve R. Westbrook, Baltimore, 2000: 1-12. Çelik, Ömer Faruk. “Küre (Kastamonu) Karmaşığı Ofiyolit Kayaçları Ve Bu Kayaçları Kesen Dasitlerin Kökeni”, Yerbilimleri, Hacettepe Üniversitesi Yerbilimleri Uygulama ve Araştırma Merkezi Bülteni, 37 (3), (2016): 217-235.

Dönmez, Sevgi. “Hitit Dönemi’nde Değişim Araçları ve Ölçü Birimleri”, International Journal of Social Science, Volume 6 Issue 8, October, (2013): 813-832.

Druckman, Daniel ve Güner, Serdar. (2002). “A Social-Psychological Analysis of Amarna Diplomacy”, Amarna Diplomacy The Beginnings of International Relations, ed: R. Cohen ve R. Westbrook, Baltimore, 2000: 174-188.

Duhoux, Yves. “Non-Greek Languages of Ancient Cyprus and Their Scripts: Cypro-Minoan 1–3”, Syllabic Writing on Cyprus and its Context, ed: P. M. Steele, Cambridge, 2013: 27-47.

Frahm, Eckart. “The Neo‐Assyrian Period (ca. 1000–609 bce)”, A Companion to Assyria, ed: E. Frahm, Oxford, 2017: 161-208.

Gale, N. H. ve Stos-Gale, Z. H. "Ancient Egyptian Silver", The Journal of Egyptian Archaeology, Vol. 67, (1981): 103-115.

Gertoux, Gerard. 80 Old Testament Characters of Word History Chronological, Historica and Archaelogical Evidence, Lulu: 2006.

Goren, Yuval. Bunimovitz, Shlomo. Finkelstein, Israel. Na'Aman, Nadav. “The Location of Alashiya: New Evidence from Petrographic Investigation of Alashiyan Tablets from Amarna and Ugarit”, American Journal of Archaeology, Vol. 107, No. 2, (2003): 233-255.

Goren, Yuval. Finkelstein, Israel, Na'aman, Nadav. “Petrographic Investigation of the Amarna Tablets”, Near Eastern Archaeology, 65:3, September, (2002): 196-205.

Goren, Yuval. Finkelstein, Israel, Na'aman, Nadav. Inscribed in Clay, Provenance Study of the Amarna Tablets and Other Ancient Near Eastern Texts, Tel Aviv: Emery and Claire Yass Publications, 2004.

Gözlü, Ahmet. Kıbrıs Eskiçağı ve Jeopolitiği, (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Konya: Selçuk Üniversitesi, 2011.

Green, Alberto R. W. The Storm-god in the Ancient Near East, Winona Lake: Eisenbrauns, 2003.

Gürgen, İlknur. “M.Ö. 2. Binyılda Kıbrıs”, Tarihte Kıbrıs, İlkçağlardan 1960’a Kadar Cilt I, ed: O. Köse, Bursa, 2017: 13-27.

Hamblin, William J. Warfare in the Ancient Near East to 1600 BC, New York: Routledge, 2006.

Holmes, Y. Lynn. “The Location of Alashiya”, Journal of the American Oriental Society, Vol. 91, No. 3 (Jul. - Sep.), (1971): 426-429.

Homeros, İlyada, çev: A. Erhat ve A. Kadir, İstanbul: Can Yayınları, 2008.

Huehnergard, John. A Grammar of Akkadian, Winona Lake: Eisenbrauns, 2011.

İnan, Afet. Eski Mısır Tarihi ve Medeniyeti, Ankara: TTK Yayınları, 1987.

Karauğuz, Güngör. Boğazköy ve Ugarit Çivi Yazılı Belgelerine Göre Hitit Devleti’nin Siyasi Antlaşma Metinleri, Konya: Çizgi Kitabevi, 2002.

Knapp, A. Bernard. Prehistoric and Protohistoric Cyprus Identity Insularity Connectivity, New York: Oxford University Press, 2008.

Kuhrt, Amélie. Eskiçağ’da Yakındoğu MÖ 3000-330, Cilt I, çev: D. Şendil, İstanbul: İş Bankası Yayınları, 2013.

Labat, René. Manuel d'Epigraphie Akkadienne (Signes, syllabaire, idéogrammes), Paris: Geuthner, 1994.

Lipiński, Edward. “The Cypriot vassals of Esarhaddon”, Ah, Assyria… Studies in Assyrian History and Ancient Near Eastern Historiography Presented to Hayim Tadmor, ed: M. Cogan ve I. Eph‘al, Jerusalem, 1991: 58-64.

Liverani, Mario. “The Great Powers' Club”, Amarna Diplomacy The Beginnings of International Relations, ed: R. Cohen ve R. Westbrook, Baltimore, 2000: 15-27.

Liverani, Mario. International Relations in the Ancient Near East, 1600-1100 BC, New York: Springer, 2001.

Liverani, Mario. Le lettere di el-Amarna 2. Le lettere dei ⟨⟨ Grandi Re⟩⟩, Brescia: Paideia, 1999.

Luckenbill, Daniel David. Ancient Records of Assyria and Babylonia Volume 2: Historical Records of Assyria From Sargon to the End, Chicago: University of Chicago Press, 1927.

Lurker, Manfred. The Routledge Dictionary of Gods and Goddesses, Devils and Demons, London: Routledge, 2004.

Memiş, Ekrem. Eskiçağ Medeniyetleri Tarihi, Bursa: Ekin Kitabevi, 2015a.

Memiş, Ekrem. Eskiçağ Mezopotamya Tarihi En eski Çağlardan Asur İmparatorluğu’nun Yıkılışına Kadar, Bursa: Ekin Kitabevi, 2015b.

Memiş, Ekrem. Eskiçağ Türkiye Tarihi En Eski Devirlerden Pers İstilasına Kadar, Bursa: Ekin Kitabevi, 2017.

Mieroop, Marc Van De. A History of Ancient Egypt, Oxford: Oxford University Press, 2011.

Mieroop, Marc Van De. Antik Yakındoğu’nun Tarihi İÖ 3000-323, çev: S. Gül, Ankara: Dost Kitabevi, 2006.

Mieroop, Marc Van De. Eski Mısır Tarihi, çev: A. Oğuz Bozkurt, İstanbul: Homer Kitabevi, 2019

Moran, William L. Amarna Letters, Baltimore and London: Johns Hopkins University Press, 1992.

Murnane, William J. “Imperial Egypt and the Limits of Power”, Amarna Diplomacy The Beginnings of International Relations, ed: R. Cohen ve R. Westbrook, Baltimore, 2000: 101-111.

Mynářová, Jana. Language of Amarna- Language of Diplomacy Perspective on the Amarna Letters, Prague: Czech Institute of Egyptology Faculty of Arts, 2007.

Okkar, Remziye. “Eski Çağlardan Roma Dönemine Kıbrıs/Alashiya Adasındaki Siyasi Oluşumlara Genel Bir Bakış”, Tarihte Kıbrıs, İlkçağlardan 1960’a Kadar Cilt I, ed: O. Köse, Bursa, 2017: 29-41.

Olivier, Jean-Pierre. “The development of Cypriot Syllabaries, from Enkomi to Kafizin”, Syllabic Writing on Cyprus and its Context, ed: P. M. Steele, Cambridge, 2013: 7-26.

Peltenburg, Edgar. “Text Meets Material in Late Bronze Age Cyprus”, Cyprus, an Island Culture : Society and Social Relations from the Bronze Age to the Venetian Period, ed: A. Georgiou, Oxford, 2012: 1-23.

Podany, Amanda H. Brotherhood of Kings How International Relations Shaped the Ancient Near East, New York: Oxford University Press,2010.

Rainey, Anson. F. Canaanite in the Amarna Tablets a Linguistic Analysis of the Mixed Dialect used by the Scribes from Canaan Volume I-IV Orthography, Phonology Morphosyntactic Analysis of the Pronouns, Nouns, Numerals, ed: T. Muraoka, Leiden: Brill, 1996.

Rainey, Anson. F. The El- Amarna Correspondence 2 Vol. Set. A New Edition of the Cuneiform Letters from the Site of El-Amarna Based on Collations of all Extant Tablets, Boston: Brill, 2015.

Roaf, Michael. Cultural Atlas of Mesopotamia and the Ancient Near East, New York: Andromeda Books, 1996.

Rollinger, Robert. “Assyria and the Far West: The Aegean World”, A Companion To Assyria, ed: E. Frahm, Oxford, (2017): 275-285.

Sherratt, Susan. “Late Cypriot Writing in Context”, Syllabic Writing on Cyprus and its Context, ed: P. M. Steele, Cambridge, (2013): 77-105.

Singer, Graciela Gestoso. “Some Economical Terms in the Amarna Letters”, Cahiers Caribeens d'Egyptologie n°7/8, (2005): 197-205.

Singer, Itamar ve Singer, Graciela Gestoso. “Alašian products in Hittite sources”, Studies in Economic and Social History of the Ancient Near East in Memory of Péter Vargyas, ed: Z. Csabai, Budapest, (2014): 317-336.

Steel, Louise. “Cyprus”, The Oxford Handbook of the Bronze Age Aegean, ed: E. H. Cline, New York, (2012): 804-819.

Steele, Philippa M. Writing and Society in Ancient Cyprus, Cambridge: Cambridge University Press, 2019.

Stevens, Anna. “Tell el-Amarna”, UCLA Encyclopedia of Egyptology, ed: W.Wendrich, Los Angeles, 2016. 1-37.

Tarawneh, Hanadah. “Amarna Letters: Two Languages, Two Dialogues”, Egypt and the Near East – the Crossroads Proceedings of an International Conference on the Relations of Egypt and the Near East in the Bronze Age, Prague, September 1–3, 2010, ed: J. Mynářová, Prague, (2011): 271-284.

Terpstra, Taco. Trade in the Ancient Mediterranean: Private Order and Public Institutions, Princeton: Princeton University Press, 2019.

Thomson, George. Eski Yunan Toplumu Üzerine İncelemeler Tarih Öncesi Ege, çev: C. Üster, İstanbul: Homer Kitabevi, 2007.

Ünal Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu I, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2002.

Ünal Ahmet. Hititler Devrinde Anadolu II, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2003.

Ünsal, Veli. Eski Anadolu’da Teokratik Devlet Düzeni Hiti ve Urartu, Ankara: Berikan Yayınevi, 2013.

Wachsmann, Shelley. Is Cyprus Ancient Alashiya? New Evidence from an Egyptian Tablet”, The Biblical Archaeologist, Vol. 49, No. 1 (Mar.), (1986): 37-40.

Wainwright, G. A. “Alashia=Alasa; Asy” Klio, Vol. 14, I., (1915): 1-36.

Wainwright, G. A. “Asiatic Keftiu”, American Journal of Archaeology, Vol. 56, No. 4 (Oct.) (1952): 196-212.

Wilkinson, Toby. Eski Mısır M.Ö. 3000’den Kleopatra’ ya Bir Uygarlığın Tarihi, çev: Ü. H. Yolsal, İstanbul: Say Yayınları, 2013.

Yıldırım, Şeyma. “Mısır, Ugarit ve Asur İmparatorluk Dönemi Yazılı Kaynaklarında Alašya”, Prof. Dr. Necmi Ülker Armağanı, ed: N. N. Kara, L. Daşdemir, Ö. Küpeli, İzmir, (2008): 441-453.

Yılmaz, Cemal ve Kılıç, Yusuf. “Eski Yakındoğu’nun Diplomasi Dönemi: Amarna Çağı ve Arşivi”, Akademik Tarih ve Düşünce Dergisi 7, (2020): 879-912.

Yon, Marguerite. The City of Ugaritat Tell Ras Shamra, Indiana: Eisenbrauns, 2006.

https://www.metmuseum.org/toah/hd/silv/hd_silv.htm. (30.03.2019).

http://www.mta.gov.tr/v3.0/muze/mineraloji-petrografi. (27.09.2020). . https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/hetkonk/hetkonk_abfrage.php?c=141. (28.03.2019).

https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/hetkonk/hetkonk_abfrage.php?c=121. (28.03.2019).

https://www.hethport.uni-wuerzburg.de/txhet_svh/textindex.php?g=svh&x=x. (28.03.2019).

http://archaeology.tau.ac.il/?p=4729. (21.05.2018).

http://www.cografyabilimi.gen.tr/kayac-turleri-nelerdir/. (10.07.2018).

http://www.tau.ac.il/~archpubs/projects/amarna.html. (21.05.2018).

https://in-cyprus.philenews.com/alassa/. (24.09.2020).

https://www.ancient.eu/cyprus/ (23.03.2019).

http://psd.museum.upenn.edu/nepsd-frame.html. (13.10.2020).