Ulus’tan Çankaya’ya Alışılmadık Sesler:Ankara’nın Caz Serüveni (1940-1980)

Ankara ve caz müziği hem kültürel hem coğrafi olarak birbirine çok uzak görünmekle beraber geçen yüzyılın ortalarına doğruumulmadık bir şekilde bir araya gelirler. 1923’te yeni devletin inşası kentin çehresinde olduğu kadar kültürel yapısında dadönüşümler yaratır. “Asrî”leşme, “yeni hayat-yeni toplum” yaratma bağlamında, batı popüler müziği örnek alınan gözde tür olur.Caz da dönemin popüler müziği olarak Amerika Birleşik Devletleri’nden (ABD) Avrupa’ya yayılmış ve çeşitli yollarla İstanbul’aulaşmıştır. Ankara’da duyulması ise yurt dışından, İstanbul’dan gelen ve halihazırda klasik batı müziği icra eden müzisyenleraracılığıyla gerçekleşir. Caz ve dans müzikleri cumhuriyetin ilanından itibaren uzun yıllar aynı repertuarlarda çalınmış, caz, yıllariçinde giderek dans müziğinden ayrılmıştır. 1940-1980 arasındaki dönem, Ankara’nın kültürel belleğinde bu müziğin gelişimininizlendiği zamanlardır. Gelişimi etkileyen faktörler üç ana başlıkta şekillenmektedir. Birincisi, Ankara Radyosu ve Voice of America(Amerika’nın Sesi) radyosunun yayınları; ikincisi, ABD’nin kentte faaliyete geçirdiği Türk-Amerikan Derneği, Amerikan HaberlerMerkezi (USIS), Officers’ ve NCO kulüpleri üçüncüsü ise, Ankara Palas, Balin, Barıkan, Büyük Ankara otelleri ile Süreyya, İntim, Kulüp Yaşar, Babylon, Bomonti, Gar Gazinosu, Bira Parkı, Göl Gazinosu, Derya, Feyman, Yeni Süreyya, Altınnal, Kulüp X gibigece kulüpleri ve bu mekânlarda çalan yabancı müzisyenlerin katkılarıdır. Yıllar içinde Türk müzisyenlerin sayısı giderek artmış,“cazbant”tan “jazz band”e dönüşen orkestralarla dünya çapında müzisyenler yetişmiş, mekânlar caz kulübü olmaya yönelmiş,repertuarlarda çoğunlukla standartlara yer verilmiştir. Sanatçılar giderek özgün eserler de üretmeye başlamışlar, besteler vegeleneksel müzikle harmanlanmış aranjeler albüm olarak kalıcı hâle gelmiştir. Çalışmada, bu kapsamda caz müziğinin Ankara’danasıl başladığı ve geliştiğine dair tarihsel sürece ışık tutmak hedeflenmiş, veri toplamada literatürden ve dönemin tanıkları olanmüzisyenlerle gerçekleştirilen söyleşilerden faydalanılmıştır.

Unfamiliar Voices from Ulus to Çankaya: Ankara’s Jazz Adventure (1940-1980)

Although jazz music and Ankara seem far apart both culturally and geographically, they did unexpectedly come together towards themiddle of the last century. The foundation of the new government in 1923 transformed the appearance and the cultural atmosphereof the city. During this time, Western popular music became the favorite genre for modernization in the context of creating a “new lifeand new society.” Jazz, the popular music of the period, had spread from the USA to Europe, and reached Istanbul in various differentways. The arrival and development of jazz music in Ankara was achieved by the musicians who traveled from abroad and fromIstanbul, as well as by those musicians who played classical western music. Jazz and dance music were played in the same repertoires for many years since the proclamation of the Republic, and jazz gradually became separate from dance music. The period between1940-1980 was when the development of jazz music took place in the cultural memory of Ankara. The factors affecting this developmentcan be grouped under three main headings. The first is the broadcasts of Ankara Radio and The Voice of America. The second is theTurkish-American Association, the American News Center (USIS), Officers’ and the NCO clubs, which were all established in thecity by the USA. Finally, the foreign musicians who performed in hotels such as Ankara Palace, Balin, Barıkan, Büyük Ankara andnight clubs such as Süreyya, İntim, Club Yaşar, Babylon, Bomonti, Gar Casino, Beer Park, Göl Casino, Derya, Feyman, Yeni Süreyya,Altınnal, Club X also raised the profile of jazz in the city. Over the years, the number of Turkish musicians gradually increased,and the orchestras, who started to call themselves “cazbants,” rather than “jazz bands,” helped develop many musicians who areacknowledged world-wide. Furthermore, venues gradually became jazz clubs where standards were often included in the repertoires.Artists gradually started to produce original works, compositions and arrangements that were blended with traditional music, andthese became more enduring with the release of albums. The study brings together the data achieved from a literature review andvarious interviews with musicians who witnessed the period. The aim is to shed light on the historical process of how jazz music beganand subsequently developed in Ankara.

PDF

___

Akçura, G. (1998). Türk cazının anası Sevinç Tevs. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 9, 53-55.
Akçura, G. (2019, 19 Haziran). Saray Sineması’nda Büyük Caz Festivali. https://manifold.press/saray-sinemasi-ndabuyuk-caz-festivali adresinden erişildi.
Akyol, B. (2016a). Muvaffak Falay (2011, 03.08). Caz Çok Zor Söyleşiler. İstanbul: Karaplak Yayınları.
Akyol, B. (2016b). Cüneyt Sermet (2011, 05.08). Caz Çok Zor Söyleşiler. İstanbul: Karaplak Yayınları.
Akyol, B. (2016c). Tuna Ötenel (2013, 10.06). Caz Çok Zor Söyleşiler. İstanbul: Karaplak Yayınları.
Ankara Palas Orkestrası [fotoğraf] (t.y). Othmar Pferschy.
Fotoğraf ve Kartpostal Arşivi (2596). Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Ankara.
Anteniniz etrafında dolaşan müzik [haber]. (1959, 12 Mart). Caz Ekspres, s. 15.
Atkaya, K. (2016, 5 Kasım). Plak arşivlerinin ‘kutsal kâse’sini arayıp bulmak. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/ yazarlar/kanat-atkaya/plak-arsivlerinin-kutsal-kasesiniarayip-bulmak-40269639 adresinden erişildi.
Baba, O. (2013). Türk Hava Kuvvetleri’nde geleneğin icadı ve kurumsal bir kültür aracı olarak caz müziği. NWSA Fine Arts, 8(1), 86-88. https://dergipark.org.tr/en/pub/nwsafine adresinden erişildi.
Bengi, D. (2016). 50’li yıllarda Türkiye: sazlı cazlı sözlük “şimdiki zaman Beledir.” İstanbul: Yapı Kredi.
Berger, M. (1977). Jazz caravan. Aramco World Arab and İslamic Cultures and Connections, 28(4). https://archive.aramcoworld.com/issue/197704/jazz.caravan.htm adresinden erişildi.
Bilgin, A. (1953a). Türkiye’deki ecnebi müzisyenler. Caz-Dans Dünyası, 13, 262-263.
Bilgin, A. (1953b). Aydemir Mete’yi siz de tanıyor musunuz? Caz-Dans Dünyası, 31, 246.
Bilgin, A. (1953c). Orhan Sezener ve arkadaşlarını bende sizlerle beraber tanıdım. Caz-Dans Dünyası, 33, 262-263.
Carles, P., Clergeat, A. ve Comolli, J. L. (1988). Dictionnaire du Jazz. Paris: Editions Rbert Laffont S.A.
Çağlayangöl, K. (2010). Erdoğan Çaplı: Piano Pasha. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 58, 67-197
Çağlayangöl, K. (2011). Birol Soyurgal aradan uzun yıllar geçti. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 62, 105.
Çağlayangöl, K. (2011). Popüler müziğimizin kilometre taşlarından bir isim: Nino Varon ve Jazz Semai. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 64, 36.
Çağlayangöl, K. (2012). Müziğin iyi niyet elçisi; Naki Ataman. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 66, 68.
Çağlayangöl, K. (2013). Türkiye’de Jazz ve Türk Cazı-2. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 70, 108.
Çağlayangöl, K. (2014). Atilla Özdemiroğlu ve Jazz üzerine samimi bir sohbet. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi 74, 75.
Demiray, A. (1960a, 3 Haziran). Kulaktan kulağa. Melodi Müzik Mecmuası 6, 2.
Demiray, A. (1960b, 17 Haziran). Kulaktan kulağa. Melodi Müzik Mecmuası 7, 2.
Demiray, A. (1960c, 1 Temmuz). Kulaktan kulağa. Melodi Müzik Mecmuası 8, 2.
Dikeç, N. (1988, 5 Haziran). Caz 60’lı yıllarda katledildi. Cumhuriyet. s.6
Ergir, Y. (2015). Duke Ellington ve Aydemir Mete [fotoğraf]. (1963). http://www.ergir.com/2015/duke_ellington_ ankara.htm adresinden erişildi.
Focan, Z. (2013). Türk Jazz’ının Bill Evans’ı Nejat Cendeli’yi kaybettik… Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 70, 111-112.
Focan, Z. (2016). Türkiye’nin ilk jazz plağı, yayınından 38 yıl sonra, plak formunda yeniden piyasada. http://www. jazzdergisi.com/turkiyenin-ilk-jazz-plagi-yayinindan-38- yil-sonra-plak-formunda-yeniden-piyasada/ adresinden erişildi.
Gence, D. (1960a, 29 Nisan). Piyer İvo. Melodi Müzik Mecmuası 2, 6.
Gence, D. (1960b, 6 Mayıs). Vickie Henderson. Melodi Müzik Mecmuası 3, 4-5.
Gence, D. (1960c, 1 Temmuz). Üç Dev Cazcımız. Melodi Müzik Mecmuası 8, 9.
German, T. (2019). Düşmemiş bir uçağın kara kutusu. İstanbul: Afrika Yayınları.
Gökatalay, S. (2018). Erken Soğuk Savaş döneminde TürkAmerikan yakınlaşmasının Ankara kent kültürüne etkileri. Ankara Araştırmaları Dergisi, 6(2), 213-224.
Gülsoy, T. (1998). Sade yaşamın görkemli tınısı Okay Temiz. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi 11, 39-40.
Gülsoy, T. (2005). Tuna Ötenel. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 40, 31.
Gülsoy, T. (t.y.). Hasan Kocamaz. CAZİKSV. https://caz.iksv. org/tr/yasam-boyu-basari-odulleri/hasan-kocamaz adresinden erişildi.
Happy Boys. (t.y.). Ankara Palas. Happy Boys Orkestrası [fotoğraf]. https://www.turkpopmuzik.net/ansiklopedi-263- happy-boys adresinden erişildi.
Hoffman, S. (t.y.). Cigli (Izmir) and Ankara. http://bocknights. com/1HOFFMANSindex.html adresinden erişildi.
International music calendar. (1961). Washington DC.: President’s Music Committee. https://books.google.com.tr/ books?id=XrtIAQAAIAAJ&pg adresinden erişildi.
İnanç, İ. A. (1996). Türkiye’nin en eski toprak Jazz’cısı: Selçuk Sun. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 4, 54-55.
İpekeşen, E. (2011, 3 Temmuz). Ankara’nın dünden bugüne 88 yıllık sosyal yaşamı (I). Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/ankara-nin-dunden-bugune-88-yillik-sosyalyasami-i-18160626 adresinden erişildi.
İpekeşen, E. (2012, 29 Ocak). Ankara’da servis terbiyesi gördüğümüz ilk lokanta Karpiç’ti. Hürriyet. https://www.hurriyet.com.tr/ankara-da-servis-terbiyesi-gordugumuz-ilklokanta-karpic-ti- 19794949 adresinden erişildi.
Karabatı, S. (1997). Kuşadası’nda ‘Bird’ müziği. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 8, 45.
Karpiç Lokantası [fotoğraf] (t.y). VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi Envanter no: 3048. Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Ankara.
Konser Programı, (1960, 1 Temmuz). Melodi Haftalık Müzik Mecmuası, 8, 4-5.
Köseoğlu, Ö. (2009). ‘Teach Me Tonight’ Kudret. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 53, 80-81.
Kuranel, M. (1960). Willis Conover’ın müzisyenlere tavsiyesi: bol bol dinlemeli ve bıkıp usanmadan çalışmalı. Melodi Müzik Mecmuası, 7, 6-7.
Little Lucy’den önce Mazi’den sonra Türkiye’de Batı polifonisine sahip cümleten sevilen musikinin kısa bir tarihçesi – I: ilk caz kıpırtıları. (t.y.). http://www.geocities.ws/eski45/ ilkcaz.html adresinden erişildi.
Meriç, M. (1999). Türkiye’de Caz: bir uzun serüven. Cumhuriyetin sesleri içinde (s. 162-165). İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Mimaroğlu, İ. (2013). Caz sanatı. İstanbul: Pan Yayıncılık.
Mortaş, A. (1949). Büyük Sinema. Arkitekt, 205-206, 3-13. http://dergi.mo.org.tr/detail.php?id=2&sayi_id=196 adresinden erişildi.
Okur, A. (2019). 1927-50 yılları arasında Türkiye’de radyo yayıncılığı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, H.Ü. Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Ankara.
Orhan Sezener. (t.y.). https://www.turkpopmuzik.net/ ansiklopedi-224-orhan-sezener adresinden erişildi.
Pekcan, E. (1960, 3 Haziran). Seksen memlekete hitap ediyor. Melodi Haftalık Müzik Mecmuası, 6, 12-13.
Pekcan, E. (1960, 1 Temmuz). Caz dünyasında. Melodi Haftalık Müzik Mecmuası, 8, 6.
Pekcan, S. (1996). Ölümünün 3. yılında Jazz’a hayatını vermiş davulcumuz Erol Pekcan’ı saygıyla anıyoruz. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 5, 47.
Sermet, C. (1996a). Atila Garai Triosu, Erol Pekcan ve birkaç düşünce…. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi 5, 52.
Sermet, C. (1996b). Erol Pekcan Kuinteti. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi 5, 53.
Süheyl Denizci (t.y.). CAZİKSV web sitesinden erişildi: https:// caz.iksv.org/tr/yasam-boyu-basari-odulleri/suheyl-denizci
Tanyer, T. (2011). Ankara’da yalnız ve yalnız Süreyya var. Kebikeç İnsan Bilimleri İçin Kaynak Araştırma Dergisi, 31, 244-259.
Tunçağ, H. (1996). Ölümünün 3. yılında Jazz’a hayatını vermiş davulcumuz Erol Pekcan’ı saygıyla anıyoruz. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 5, 46.
Tunçağ, H. (2001). Nejat Cendeli ile Bebek’te bir öğleden sonra. Jazz, Jazz Blues Emprovize Müzik Dergisi, 21, 54.
Tunçağ, H. (2013). Türkiye’de cazın öyküsü ilk yıllar. https:// www.artfulliving.com.tr/kultur-ve-yasam/turkiyede-cazinoykusu-ilk-yillar-2-i-610 adresinden erişildi.
Tunçağ, H. (t.y.). İlhan Mimaroğlu. CAZİKSV. https://caz.iksv. org/tr/yasam-boyu-basari-odulleri/ilhan-mimaroglu adresinden erişildi.
Türkiye Cumhuriyeti Millî Savunma Bakanlığı Hava Kuvvetleri Komutanlığı. (2020). Hava Kuvvetleri Bandosu. https:// www.hvkk.tsk.tr/Custom/Hvkk/82 adresinden erişildi.
Uyar, Y. M. (2016). Jazz in Turkey: cultural connotations and the processes of localisation, Yayımlanmamış doktora tezi. İTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
VOA. (2017). VOA through the years. https://www.insidevoa. com/a/3794247.html adresinden erişildi.
Yaşar Güvenir. (t.y.). https://www.salihbora.com/sanatcilarimiz/bestekarlarimiz/yasar-guvenir/ adresinden erişildi.
Yazgan, T. (2016). Cumhuriyet’in örnek bir kültür kurumu: Ankara Radyosu. TRT Akademi, 01(01), 313.
Yeniden Jazz Semai. (2016). Jazz Semai albümünün ön ve arka kapakları [fotoğraf]. (1978). https://www.muzikguncesi. com/2016/11/yeniden-jazz-semai.html adresinden erişildi.
Yönetken, H. B. (2006). Derleme notları 1. Kitap. Ankara: Sun Yayınevi.