Zühd Örneği İzinde Tasavvufta Kavramların Somuttan Soyuta Dönüşümü

Tasavvuf hâl ilmidir. Bu nedenle tasavvuf, her şeyden önce yaşanan hayatın tecrübî sahasında asıl anlamını bulur. Bununla birlikte, bir ilim olma sürecinde, bu tecrübî saha da kavramsal düzeyde karşılığını bulmaya başlamıştır. Dolayısıyla bu kavramlar, sûfînin yaşam ve düşünce kriterlerine göre bir anlam derinliği de kazanmıştır. Bu sayede tasavvuf, kendine has bir dile ve kavramsal zemine kavuşmuştur. Öyle ki bu kavramlar yalnız sûfîlerin anlayacakları bir yapı kazanmış, sûfî olmayanlara da daima meçhul kalacak özel anlamlarla donanmıştır. Fakat her bir kavramın hususi bir anlam kazanması da uzun bir sürecin sonucudur. Zühd Dönemi’nden itibaren, yaklaşık dört yüz yıllık süreç, bir kavramın geçirdiği anlamsal aşamaları göstermesi açısından özellikle önem arz eder. Bu aşamalar, bizim görüşümüze göre somuttan soyuta doğru bir yol takip etmiştir. Makalede, zühd örneği üzerinden, bu anlamsal dönüşüm takip edilmeye çalışılacaktır. Kavramların anlamsal dönüşümlerini takip etmek, tasavvuf tarihinin dönemsel farklarını, sûfî karakterinin ruhsal gelişim sürecini ve tasavvufun teorik düzeydeki açılımının sebeplerini daha iyi analiz edebilmek açısından önem arz etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Zühd, Somut, Soyut, Anlamsal Dönüşüm

On the Light of Example of Zuhd Transformation of the Concepts from Concrete to Abstract in Sufism

Sufism is a situation science. For this reason, before anything else, sufism finds its true meaning in the experiential area of life. However, in the process of becoming a science of theology, this experiential field has also begun to find its counterpart at the conceptual level. Because of that, these concepts have gained a depth of meaning according to sufi's life and thought criteria. In this way, sufism has reached its own language and conceptual ground. Such that, these concepts have gained a structure that only the sufis can understand; and they have been equipped with special meanings that remain unknown for the non-sufi always. But it is the result of a long period that each concept acquires a specific meaning. From the beginning period on Zühd, the process of about four hundred years are particular importance in point of showing the semantic stages of a concept. These stages, according to our opinion, have followed a course that proceeded from concrete to abstract. In the article, this semantic transformation will be tried to be followed up on the zuhd example. To follow the semantic transformations of concepts is important in terms of better analyzing the periodic differences of the sufism history, the spiritual development process of the sufi character, and the reasons for the expansion of sufism to the theoretical level.

Keywords:

Sufism, Zuhd, Concrete, Abstract, Semantic Transformation,

PDF

___

A. J. Arberry. An introduction To The History Of Ṣūfism. London: Longsmans, Green and Co, Ltd., ts.
Afîfî, Ebu’l Alâ. Tasavvuf İslâm’da Manevî Hayat. Trc. Ekrem Demirli - Abdullah Kartal. İstanbul: İz Yayıncılık, 2004.
Câbirî, Muhammed Âbid. Arap-İslâm Kültürünün Akıl Yapısı. Trc. Burhan Köroğlu - Hasan Hacak - Ekrem Demirli. İstanbul: Kitabevi, 2001.
Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr (ö. 255/869). el-Beyân ve’t-tebyîn. Thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 4 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1998.
Câmî, Abdurrahman. Nefahatü’l-üns min hadarâti’l-kuds. Kahire: y.y., 1989.
Ceyhan, Semih. “Tasavvufun Doğuş Devrini Anlamada Anahtar Kavram Olarak Zühd’ün Hakikati ve Dereceleri: Gazzali Yaklaşımı”. 900. Vefat Yılında İmam Gazzali: Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı (07/09 Ekim 2011). İstanbul: 2012, 457-471.
E. Henry Palmer. Oriental Mysticism. Londra: Luzac&Co, 1938.
Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111). İhyâu ulûmi’d-dîn. Thk. Bedevi Tabâne. 4 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kalem, ts.
Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed (ö. 505/1111). el-Munkız mine’d-dalâl. (Mecmuatü Resâili’l-İmâm el-Gazzâlî içinde). Thk. İbrahim Emîn Muhammed. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkiyye, ts.
Hücvirî, Ali b. Osman Cüllâbî (ö. 470/1077). Keşfu’l-Mahcûb Hakîkat Bilgisi. Haz. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2010.
İbn Arabî, Ebû Bekr Muhyiddîn (ö. 638/1240). el-Futûhâtu’l-Mekkiyye. Thk. Ahmed Şemsüddîn. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1999.
İbn Manzur, Muhammed b. Mükerrem el-Afrikî el-Mısrî. “Zhd”. Lisânü’l Arab. 4: 180-181. Mısır: y.y., 1301.
İbnu’l-Cevzî, Ebu’l-Ferec (ö. 597/1201). Telbîsu İblîs. Beyrut: Dâru’l-kalem, ts.
İsfahânî, Ebû Nuaym (ö. 430-1038). Hilyetü’l-evliyâ. 10 Cilt. Kahire: Dâru’l-fikr, 1988.
Kâşânî, Abdürrezzâk. Letâifu’l-a‘lâm fî işârâti ehli’l-ilhâm. Thk. Mecîd Hâdîzâde. Tahran: Miras-ı Mektûb, 1421.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin (ö. 465/1072). er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Thk. Abdulhalîm Mahmûd-Mahmûd b. eş-Şerîf. Kâhire: Dâru’ş-şa‘b, 1989.
Kübrâ, Necmüddîn (618/1221). Usûlü’l-aşere. (Fevâihu’l-Cemâl ve Fevâtihu’l Celâl içinde). Haz. Yusuf Zeydan. Kahire: Dâr-u Saâdi’s-Sabâh, 1993.
Münâvî, Abdurraûf. el-Kevâkibu’d-dürriyye. Thk. Sâlih Himdân. 2 Cilt. Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye, ts.
Nicholson, Reynold A. The Mystics of İslam, London: G. Bell and Sons Ltd., 1914.
Ocak, Ahmet Yaşar. “Sunuş Yazısı”. Osmanlı Toplumunda Tasavvuf ve Sufiler. Haz. Ahmet Yaşar Ocak. XIII-XXXI. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2005.
Schimmel, Annamarie. İslamın Mistik Boyutları. Trc. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Alfa Yayıncılık, 2018.
Smith, Margareth. Bir Kadın Sufi: Rabia. Trc. Özlem Eraydın. İstanbul: İnsan Yayınevi, 1991.
Sühreverdî, Ebû Hafs Ömer (ö. 632/1234). Kitabu avârifi’l-ma‘ârif. Beyrut: y.y., 1966.
Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyin (ö. 412/1021). Tabakâtu’s-sûfiyye. Thk. Abdulkâdir Atâ. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-ilmiyye, 2003.
Şa‘rânî, Abdulvehhâb (ö. 973/1565). et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. Abdürrahim es-Sâyih. 2 Cilt. Kâhire: Dârü’s-Sekâfeti’d-dîniyye, 2005.
Taftazânî, Ebu’l-Vefâ el-Ğuneymî. “Zühd Hareketinin Tasavvufa Dönüşüm Süreci ‘Râbatü’l-Adeviyye Örneği”. Trc. Ahmet Ögke. Ekev Akademi Dergisi 3/1 (2001): 107-114.
Yaman, Hikmet. “İsmi Olmayan Bir Hakikatten Hakikati Olmayan Bir İlme Varan Yolculuk: Oryantalist Çalışmalarda Tasavvufun Menşeine Dair Tartışmalar Üzerine Bir Değerlendirme”. Akademiar Dergisi 1 (2016): 15-48.