Arap Dilinde Zamir Üzerine Yapılan Atıfla İlgili Tartışmalar

Arap dilinde atf-ı nesak diye isimlendirilen kelime veya cümleleri birbirine bağlama işleminde, merfû’ muttasıl ve mecrûr muttasıl zamirler üzerine nasıl atıfta bulunulacağı meselesi bu dilin iki büyük mektebi olan Basra ve Kûfe dil ekolleri arasında tartışma konusu olmuştur. Basralılar merfû’ muttasıl zamir üzerine atıf yapılabilmesi için bu zamirle atfedilen sözcüğün arasına bir fasılanın girmesi gerektiğini iddia etmişlerdir. Söz konusu fasıla yaygın olarak zamir biçiminde görülür. Bazense, mef’ûlün bih veya temyiz gibi bir öğe ya da لا –ı nâfiye olabilir. Kûfelilere göre ise böyle bir şarta gerek olmadan mutlak olarak atıf yapılabilir. Bu konuda başta Kur’ân olmak üzere birçok fasih Arap kelamında örneklere rastlanabilir. Mecrûr muttasıl zamir üzerine atıf yapılabilmesi içinse Basralılara göre câr edatının tekrarlanması gerekir. Câr edatının, isim ya da harf olması arasında fark yoktur. Kûfeliler böyle bir işleme gerek olmadan atıfta bulunabileceği kanaatlerine bağlı olarak bu konuda Arap kelamından deliller ortaya koymaya çalışmışlardır. Bu çalışmada Basra ve Kûfelilerin konuyla ilgili tezleri delilleriyle birlikte detaylı olarak ortaya konarak değerlendirme yoluna gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili, Atf-ı Nesak, Zamir, Basra, Kûfe, İhtilaf

Discussions about References to Pronoun in Arabic Language

The matter of how to refer to al-marfu al-muttasıl and al-macrûr al-muttasıl pronouns in connecting the words or sentences, which is called al-atf al-nesak in Arabic language, has been a question of debate between al-Basra and al-Kûfe language cults, two big schools of this language. Those of Basra have claimed that a pause must go between the pronoun and referred word to be able to refer on al-marfu al-muttasıl pronoun. The aforesaid pause is mostly seen as a pronoun. Sometimes, it may be an element like mef’ûlün bih or respondent, or لا –ı nâfiye. According to those of Kûfe, on the other hand, reference can absolutely be made without such a condition. There are a lot of examples in many al-fasih Arabic kalam, primarily Quran, about this matter. As to making reference on al-macrur al-muttasıl pronoun, câr preposition must be repeated according to people of Basra. There is no difference between câr preposition’s being a noun or letter. The people of Kûfe have tried to reveal evidence from Arabic kalam on this issue by stating that they do not have the opinion that a reference can be made without needing such a procedure. In this study, an evaluation is carried out by presenting the arguments of Basra and Kûfe people in detail together with their evidence.

Keywords:

Arabic Language, Atf-ı Nesak, Pronoun, Basra, Kûfe, Dispute,

PDF

___

Bağdâdî, Abdulkadir b. Omer. Hizânetu’l-edeb ve lubbu lubâbi lisâni’l-‘Arab. Thk. Muhammed Nebîl et-Ta‘rîfî- Emîl Bedî Ya’kûb. 13 Cilt. Beyrût: y.y., 1998.
Câhız, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. el-Hayavân. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-cîl, 1996.
Enbârî, Kemâluddîn Ebu’l-Berekât Abdullah b. Ebi’l-Vefâ. el-İnsâf fî mesâili’l-hilâf beyne’n-nahviyyîne’l-basriyyîn ve’l-kûfiyyîn. Thk. Hasan Hamed. 2 Cilt. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2007.
Ferâhîdî, el-Halil b. Ahmed. Kitâbu’l-cumel fi’n-nahv. Thk. Fahruddîn Kabâve. b.y: yy., 1995.
İbn ‘Akîl, Bahâuddîn Abdullah. Şerhu ibn ‘Akîl. Thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1985.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. Thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Beyrut: ‘Alemu’l-Kutub, ts.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. Sırru sınâ‘ati’l-‘irâb. Thk. Hasan Hindâvî. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, ts.
İbn Cinnî, Ebu’l-Feth Osman. el-Luma’ fi’l-‘arabiyye. Thk. Fâiz Fâris. Kuveyt: Dâru’l-kutubi’s-sekâfiyye, 1972.
İbn Hâcib, Ebû Amr Osman b. Omer. el-Îdâh fî şerhi’l-mufassal li’Z-zemahşerî. Thk. Muhammed Osman. Beyrût: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, ts.
İbn Hişâm, Abdullah Cemâluddîn el-Ensârî. Şerhu şuzûri’z-zeheb fî ma’rifeti kelâmi’l-‘Arab. Dımşek: eş-Şeriketu’l-muttahide li’t-tevzî’, 1984.
İbn Hişâm, Abdullah Cemâluddîn el-Ensârî. Şerhu katri’n-nedâ ve belli’s-sadâ. Thk. Mustafa Dîb Boğa. Dımaşk: Dâru’l-Mustafa, 2011.
İbn Hişâm, Abdullah Cemâluddîn el-Ensârî. Evdahu’l-mesâlik ilâ elfiyyeti’bni Mâlik. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1979.
İbn Mâlik, Cemâluddîn Muhammed b. Abdillah. Şerhu teshîli’l-fevâid ve tekmîli’l-makâsid. Thk. Muhammed Abdulkadir Ata-Tarık Fethi. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2009.
İbnu’s-Serrâc, Ebû Bekr Muhammed b. Sehl. el-Usûl fi’n-nahv. Thk. Abdulhuseyn el-Feteli. Beyrût: Müessesetu’r-risâle, 1998.
Murâdî, Ebû Muhammed Bedruddîn Hasan b. Kâsım. Tevdîhu’l-makâsid ve’l-mesâlik bi şerhi elfiyyeti’bni Mâlik. Thk. Abdurrahman Ali Süleyman. 2 Cilt. b.y.: Dâru’l-fikr, 2008.
Müberrid, Ebu’l-Yezîd Muhammed b. Abbâs. el-Kâmil fi’l-luğati ve’l-edeb. Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim. 4. Cilt. Kahire: Dâru’l-fikri’l-‘Arabiyyi, 1997.
Neysâbûrî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Muhammed. Mecmau’l-emsâl. Thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Suyûtî, Celauddîn Abdurrahman b. Ebî Bekr. Hem’u’l-hevâmi’ fî şerhi cemi’l-cevâmi’. Thk. Ahmed İzzu İnâye. 3 Cilt. Beyrût: Dâru ihyâi’t-turâsi’l-‘Arabiyyi, 2010.
Şâtıbî, Ebû İshak İbrahim b. Mûsa. el-Makâsidu’ş-şâfiye fî şerhi’l-hulâseti’l-kâfiye. Thk. Muhammed es-Seyyid Osman. 6 Cilt. b.y.: Dâru’l-kutubi’l-‘ilmiyye, 2012.
Ukberî, Ebû’l-Bekâ. Muhibbuddîn Abdullah b. Abdillah el-Huseyn. el-Lubâb fî ileli’-binâ ve’l-irâb. Thk. Gazi Muhtar Tuleymât. 2 Cilt. Dımeşk: Dâru’l-fikr, 1995.