Kur’an’ın Mekke’de Yazılması ve Medine’de Çoğaltılması Üzerine Bazı Değerlendirmeler

Kur’an ilimleri ve tarihi konusunda eser yazan âlimlerin çoğu, Kur’an’ın Mekke’de yazılması hususunu fazlaca gündeme getirmemişlerdir. Şüphesiz bu durum Kur’an’ın yazımıyla ilgili rivayetlerin ve yazı bilenlerin yetersizliğinden kaynaklanmaktadır. Buradan hareketle bazı Müslüman âlimler ve müsteşrikler, Kur’an’ın Medine’de yazılmaya başlandığını iddia etmişlerdir. Kur’an’ın yazılmaya başlama tarihi olarak âlimler genelde risaletin beşinci yılını esas almaktadırlar. Şüphesiz bu tarih, Hz. Ömer’in Müslüman oluşuna yönelik olarak anlatılan ve üzerinde Tâ-hâ Sûresi’nin yazılı olduğu sahifeyle ilgilidir. Kaynaklarda bu tarihten önce Kur’an’ın yazıldığına dair bir rivayet bulunmamaktadır. Ancak, her ne kadar konuyla ilgili rivayetler yeterli olmasa da, Mekkî ayetlerdeki bazı kelime ve ifadeler, Kur’an’ın daha erken dönemlerden itibaren Mekke’de yazıldığına işaret etmektedir. Bazı âlimler, Hz. Osman döneminde Kur’an’ın çoğaltılması esnasında Tevbe 128-129 ve Ahzab 23. ayetlerin sadece Ebû Huzeyme’de bulunduğunu ifade etmektedirler. Bu, makul bir durum değildir. Çünkü ayetlerin tamamı Hz. Peygamber ve Hz. Ebû Bekir döneminde olmak üzere iki kez yazılmıştır. Dolayısıyla bu ayetlerin Hz. Osman döneminde yazılı olarak sadece bir kişide bulunması tarihî gerçeklerle bağdaşmamaktadır. Öte taraftan vahyin yazıldığı söylenen hayvanların kürek kemikleri, yassı taşlar gibi yazı malzemeleri dinî, ticarî, edebî bir kimliğe sahip olan Mekke şehrinin kültür seviyesi ve gelenekleriyle uyum arz etmemektedir. Bedir savaşında esir düşen müşriklerin en azından bir kısmının okuma-yazma bilmesi Mekke’deki yazı bilenlerin sayısının iddia edilenden daha yüksek olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’an, Parşömen, İşlenmiş Deri, Cem‘

Some Comments on The Writing of The Quran in Mecca and Its Copying in Medina

Most of the scholars who had works on Quranic sciences and history did not bring the writing of the Quran in Mecca to the agenda much. No doubt, this is due to the fact that the relevant narrations are scarce in this field. Based on this, some Muslim scholars and orientalists claimed that the Quran was started to be written in Medina. In general, the scholars mostly consider the fifth year of the prophecy as the date of the Quran being written for the first time. No doubt, this date is associated with the page on which the Surah Ta-ha was written and which was mentioned in relation with Omar’s converting into Islam. There are no data in sources showing that the Quran was written before this date. However, although the narrations on this topic are not adequate, some words and statements mentioned in Meccan Verses indicate that the Quran was written in Mecca as of the earlier periods. Some scholars say that at-Tawbah 128-129 and al-Ahzab 23 verses were found in a person called Abu Huzeyme in the event of copying during the Osman period. This is not a reasonable situation. Because all the verses were written twice in the time of Prophet and Abu Bakr. Therefore, the existence of these verses in written form in the time of Osman is incompatible with the historical facts. On the other hand, some writing materials such as the scapula of the animals and flat stones on which the revelations were said to be written are not consistent with the cultural level and traditions of Mecca, which had a religious, commercial and literary identity. The fact that at least some of the polytheist captives who were captured during the Battle of Bedir being literate shows that the number of those who were literate was higher than the claimed level in Mecca.

Keywords:

Commentary, Quran, Parchment, Processed Animal Skin, Congregate,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel. Müsned. Thk. Şuayb Arnaûd - Adil Mürşid. 45 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 2001.
Akgül, Muhittin. “Kur’an’ın İlk Muhafızları “Vahiy Katipleri”. Diyanet İlmi Dergi 46/4 (2010): 33-48.
Aktan, Ali. “Arap Yazısının Doğuşu, Gelişimi ve İslam Yazısı Haline Gelmesi”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 2/6 (1988): 61-67.
Ali, Cevâd. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. b.y.: Dâru’s-sâkî, 2001.
Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. 12 Cilt. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1991.
Aydın, Zeynel Abidin. “Hz. Peygamber’in Ümmîliği Meselesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/2 (2012): 287-307.
Aydın, Zeynel Abidin. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
Azamî, Muhammed Mustafa. “Asr-ı Saadette Yazı ve Vahiy Katibleri”, Bütün Yönleriyle Asr-ı Saadette İslam. Ed. Vecdi Akyüz. 4 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Azamî, Muhammed Mustafa. Kur’an Tarihi. Trc. Ömer Türker - Fatih Serenli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2006.
Bâcî, Ebu’l-Velîd Süleyman b. Halef el-Endülüsî. el-İşârât fî ma‘rifeti’l-usûl. Thk. Muhammed Alî Ferkûs. Beyrut: el-Mektebetü’l-Mekkî, 1996.
Bağdâdi, Ebû Bekir el-Hatîb Ahmed b. Ali b. Sâbit el-Hatîb. Telhîsu'l-müteşâbih fi'r-resm. Dimeşk: Talâs li’t-tirâse, 1985.
Bâkillânî, Muhammed b. et-Tayyib. el-İntisâr li’l-Kur’an. Thk. Muhammed ‘İsâm el-Kudât. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-feth, 2001.
Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mesud. Meâ‘limü’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’an. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1420.
Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir b. Dâvud. Fütûhu’l-büldân. Beyrut: Mektebetü’l-hilâl, 1988.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn b. Alî. Delâilü’n-nübüvve. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, h. 1405.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn b. Alî. es-Sünenü’l-Kübrâ. 3. Baskı. Thk. Muhammed Abdulkadir Atâ. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2003.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. Hüseyn b. Alî. Ma‘rifetü’s-sünen ve’l-âsâr. Thk. Abdülmudî Emîn Kalacî. 15 Cilt. Dimeşk: Câmi‘atü’t-türâsi’l-İslamî, 1991.
Beyzâvî, Nâsıruddîn Ebû Said Abdullah b. Ömer. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Maraşlı. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, h. 1418.
Birışık, Abdülhamit. “Kur’an”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26: 383-388. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
Bloom, Jonathan M. Kâğıda İşlenen Uygarlık. Trc. Zülal Kılıç. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2003.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’an. Trc. Muhammed Çoşkun. 3 Cilt. İstanbul: Mana Yayınları, 2014.
Câbirî, Muhammed Âbid. Kur’an’a Giriş. Trc. Muhammed Çoşkun. İstanbul: Mana Yayınları, 2013.
Câhız, Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Kenânî. el-Heyevân. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, h. 1424.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Usûlü. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
Cevzî, Ebu’l-Ferec Abdurrahman. Telbîsu İblîs. Thk. Beşîr Muhammed Uyûn. Beyrut: Mektebetü dâri’l-beyân, 2005.
Çetin, Abdurrahman. Kur’an İlimleri ve Kur’an-ı Kerîm Tarihi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2012.
Çetin, Nihad M. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3: 276-309. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
Dârimî, Ebû Muhammed Abdullah Abdurrahman. Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Dayf, Şevkî. el-Fen ve mezâhibuhû fi’ş-şi‘ri’l-‘Arabî. 12. Baskı. Mısır: Dâru’l-meârif, ts.
Demirci, Muhsin. Kur’an Tefsirinde Farklı Yorumlar. İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
Derveze, İzzet. et-Tefsîru’l-hadîs. 7 Cilt. Trc. Şaban Karataş - Ahmet Çelen -Mehmet Çelen - Ekrem Demir. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2014.
Derveze, İzzet. Kur’anü’l-Mecid. Trc. Vahdettin İnce. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
Ebû Azîz, Said Yusuf Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîz li’l-etfâl ve’l-usrati’l-müslime. Kahire: el-Mektebetü’t-tevfîkiyye, 2008.
Ebû Şâme, Ebu’l-Kâsım Şihâbuddîn Abdurrahman. el-Mürşidü’l-vecîz. Thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrut: Dâru sâdır, 1975.
Ebû Ubeyde, Muammer b. el-Müsemmâ el-Teymî el-Basrî. Mecâzü’l-Kur’an. Thk. Muhammed Fuad Sezgin. Kahire: Mektebetü’l-hancî, h. 1381.
Elbânî, Ebû Abdurrahman Muhammed Nâsıruddîn. Silsiletü’l-ehâdîsi’d-du‘afâi ve’l-mevzûa‘ ve eseruhes’-seyyiü fi’l-ümme. 14 Cilt. Riyad: Dâru’l-ma‘rife, 1992.
Esed, Nâsıruddîn. Mesâdiru’ş-şi‘ri’l-câhilî. Kahire: Dâru’l-meârif, 1978.
Fığlalı, Ethem Ruhi. “Ali”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 2: 371-374, Ankara: TDV Yayınları, 1989.
Hâkim, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn. Thk. Mustafa Abdulkadir Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1990.
Hamidullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. Trc. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayınevi, 1993.
Hamidullah, Muhammed. Kur’an-ı Kerîm Tarihi. Trc. Abdülaziz Hatip. İstanbul: Beyan Yayınevi, 2010.
Heykel, Muhammed. Muhammed Mustafa. Trc. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 1985.
Heysemî, Ebu’l-Hasen Nûreddîn b. Ali b. Ebû Bekir b. Süleyman. Mecmeu‘z-zevâid ve menbeu‘l-fevâid. Thk. Hüsameddin el-Kudsî. 10 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-kudsî, 1994.
İbn Abdirrabbih, Ebû Ömer Şihâbüddîn. el-‘İkdü’l-ferîd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, h. 1404.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tûnus: Dâru Sahnûn li’n-neşr ve’t-tevzî‘, ts.
İbn Atiyye, Ubû Muhammed Abdulhak. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîr-i kelâmi’l-vecîz. Thk. Abdusselâm Abdüşşâfî Muhammed. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, h. 1422.
İbn Düreyd, Ebû Bekir Muhammed b. el-Hasen el-Ezdî. Cemheretü’l-lüğa. Thk. Remzi Münir Ba‘lebekî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-‘ilm li’l-melâyîn, 1987.
İbn Ebî Dâvud, Süleymân b. Es‘as es-Sicistânî. Kitâbü’l-mesâhif. Thk. Ebu’l-Usâme Selîm b. ‘Îd el-Hilâlî. Lübnan: Müessesetü ğirâs li’n-neşr ve’t-tevzi‘, 2006.
İbn Ebî Hâtim, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîm. 3. Baskı. Thk. Esad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Suud: Mektebetü nizar Mustafa el-bâz, h. 1419.
İbn Hacer, Ahmed b. Ali Ebu’l-Fadl el-Askalânî. Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, h. 1376.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed el-Büstî. Sahîhu İbn Hibbân. 2. Baskı. Thk. Şuayb Arnaûd. 18 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik. es-Sîratü’n-nebeviyye. Thk. Mustafa es-Sekkâ - İbrâhîm el-Ebyârî-Abdülhafîz Şelebî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-hayr, 1995.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Fedâilü’l-Kur’an. b.y.: Mektebetü İbn Teymiye, h. 1416.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîm. 2. Baskı. 8 Cilt. b.y.: Dâru tayyibe, 1999.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ. Thk. Ahmed Muhammed Şakir. Kahire: Daru’l-me‘ârif, 1958.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Garîbü’l-Kur’an. Tkh. Said el-Lihâm. b.y.: y.y., ty.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. Te’vîlü muhtelifi’l-Hadîs. b.y.: el-Mektebetü’l-İslâmî-Müessesetü’l-işrâk, 1999.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem b. Ali. Lisânü’l-‘Arab. 3. Baskı. 15 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, h. 1414.
İbn Nedîm, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshâk. el-Fihrist. Thk. İbrâhîm Ramazân. Beyrut-Lübnan: Dâru’l-ma‘rife, 1997.
İbn Sa‘d, Ebû Abdullâh Muhammed b. Menî‘. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Thk. İhsan Abbas. 8 Cilt. Beyrut: Dâru sâdır, 1968.
İbn Zemenîn, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Tefsîru’l-Kur’ani’l-‘azîz. Thk. Ebû Abdullah Hüseyin b. ‘Ukkâşe-Muhammed b. Mustafâ el-Kenz. 5 Cilt. Mısır: el-Fâruku’l-hadîse, 2002.
İbnu’l-Mulekkin, Ömer b. Ali. Ğâyetü’s-sûl fî hasâisi’r-Rasûl. Thk. Abdullah Bahruddîn Abdullah. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyyi, ts.
İsbindârî, Abdurrahman Ömer Muhammed. Kur’an-ı Kerîm’in Mekke Döneminde Yazılışı. Trc. Veli Kayhan. İstanbul: İFAV Yayınları, 2014.
Karaman, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İ. Kafi - Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu Türkçe Meal ve Tefsir. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Kâsım b. Sellâm, Ebû Ubeyde b. Abdullah el-Herevî. Fezâilü’l-Kur’an. Thk. Mervân Atiyye. Dimeşk-Beyrut: Dâru İbni Kesîr, 1995. Kayhan, Veli. Kur’an Vahyinin Yazıldığı İlk Malzeme”. İstanbul: İfav Yay., 2014.
Kirmânî, Muhammed b. Hamza b. Nasr. Garâibü’t-tefsîr ve ‘acâibü’t-te’vîl. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kıble li’s-sekâfeti’l-İslâmiyyi, ts.
Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed. el-Câmiu‘ li ahkâmi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1995.
Mahallî, Celâlüddîn Muhammed b. Ahmed - Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir Celâlüddîn. Tefsîru’l-Celâleyn. 2 Cilt. Kahire: Dâru’l-hadîs, ts.
Mahzûmî, Ebu’l-Haccâc Mücâhid b. Cebr el-Mekkî. Tefsiru Mücâhid. Thk. Muhammed Abdüsselâm. Mısır: Dâru’l-fikri’l-İslâmî, 1989.
Mâverdî, Ebu’l-Hasan Alî b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘uyûn. Thk. Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahîm. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, ts.
Mennâu’l-Kattân. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1990.
Merâğî, Ahmed b. Mustafa. Tefsîru’l-Merâğî. 30 Cilt. Mısır: Şirketü mektebe, 1946.
Mukâtil b. Süleyman, Ebu'l-Hasen el-Belhî. Tefsîru Mukâtil b. Süleymân. Thk. Ahmed Ferîd. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 2003.
Münâvî, Zeynüddîn Muhammed Abdurraûf b. Tâcil‘ârifîn el-Haddâdî. Feyzu’l-kadîr. 6 Cilt. Mısır: el-Mektebetü’t-ticâriyyeti’l-kübrâ, h. 1356.
Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. Haccâc. Sahîhu Müslim. Thk. Muhammed Fuâd Abdulbakî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, ts.
Nasr, Seyyid Hüseyin, “İslamî Eğitimde Sözlü Aktarım ve Kitap: Yazılan ve Konuşulan Söz”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 6/3 (1992): 181-188.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Fezâilü’l-Kur’an. 2. Baskı. Thk. Faruk Hammâde. Beyrut: Dâru ihyâi’l-‘ulûm-Dâru’s-sekâfe, 1992.
Nöldke, Theodor - Friedrich, Schwally. Kur’an Tarihi. Trc. Muammer Sencer. İstanbul: İlke Yayınları, 1970.
Özsoy, Ömer. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2002.
Öztürk, Mustafa - Ünsal, Hadiye. Kur’an Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Öztürk, Mustafa. Kur’an-ı Kerim Meali. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
Palabıyık, M. Hanefi. “Cahiliye Dönemi ve İslam’ın İlk Yıllarında Okuma-Yazma Faaliyetleri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2007): 31-68.
Rahim, Tuğral. “Kur'anın Cem'i ve İstinsahında Üç Önemli Nokta”. Diyanet İlmi Dergi 27/1 (1990): 89-101.
Ravdân, Abd Avn, Mevsû‘atü şu‘arâi’l-‘asri’l-Câhilî. Ürdün: Dâru Üsâme, 2001.
Râzî, Ebû Abdullâh Fahrüddîn Muhammed b. Ömer b. Hüseyn. Mefâtîhu’l-gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyait’türâsi’l-‘Arabi, h. 1420.
Râzî, Zeynuddîn Ebû Abdullah Muhammed b. Ebû Bekir. Muhtârus-sihâh. 5. Baskı. Thk: Yusuf eş-Şeyh Muhammed. Beyrut: el-Mektebetu’l-‘asriyye-ed-Dâru’n-nemûzeciyye, 1999.
Sa‘dî, Abdurrahman b. Nâsır b. Abdullah. Teysîru’l-kerîmi’r-Rahmân fî tefsîri kelâmi’l-mennân. Thk. Abdurrahman b. Muallâ el-Lüveyhik. b.y.: Müessesetü’r-risâle, 2000.
Sa‘lebî, Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm. el-Keşf ve’l-beyân ‘an tefsîri’l-Kur’an. Thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 2002.
Sabîh, Muhammed. Bahs cedîd ‘ani’l-Kur’ani’l-kerîm. Kahire: Dâru’ş-şurûk, 1983.
Salih, Subhî. Hadis İlimleri ve Hadis Istılahları. Trc. Yaşar Kandemir. Ankara: İFAV Yayınları, 1997.
Sehâvî, Ebu'l-Hasen Ali b. Muhammed b. Abdüsselâm. Cemâlü’l-kurrâ ve kemâlü’l-ikra. Thk. Mervân el-Atiyye. Beyrut: Dâru’l-me’mûn, 1997.
Sem‘ânî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed. Tefsîrul-Kur’an. Thk. Yâsir b. İbrâhîm-Ganîm b. Abbâs. Riyâd: Dâru’l-vatan, 1997.
Semerkandî, Ebu’l-Leys Nasr b. Muhammed. Bahru’l-‘ulûm. 3 Cilt. b.y.: y.y., ts.
Semînu’l-Halebî. ed-Dürrü’l-mesûn fî ‘ulûmi’l-Kitâbi’l-meknûn. Thk. Ahmed Muhammed el-Harrâd. 11 Cilt. Dimeşk: Dâru’l-kalem, ts.
Subhî, Sâlih. Mebâhis fî ‘ulûmi’l-Kur’an. İstanbul: Derseâdet, ts.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir Celâlüddîn. ed-Dürrü'l-mensûr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ty.
Suyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir Celâlüddîn. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1996.
Şen, Ziya. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed Abdullah. Fethu’l-kadîr. Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Dâru kalem, h. 1414.
Şeybânî, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed. Fedâilu’s-sahâbe. 2 Cilt. Thk. Vesiyyullah Muhammed Abbâs. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1983.
Şimşek, Mehmet Sait. Hayat Kaynağı Kur’an Tefsiri. 5 Cilt. İstanbul: Beyan Yayınevi, 2012.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmiu‘l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’an. Thk. Sıdkı Cemîl el-Attâr. 15 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2001.
Tirmizî, Muhammed b. Îsâ. Sünen. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Tüsterî, Ebû Muhammed Sehl b. Abdullah. Tefsîru’t-Tüsterî. Thk. Muhammed Bâsil. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, h. 1423.
Ünal, Mehmet. Kur’an’ın Metinleşme Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi, 2014.
Vâhidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed en-Nîsâbûrî. el-Vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘azîz. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. Beyrut: y.y., h. 1415.
Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed Nîsâbûrî. Esbâbu nuzûli’l-Kur’an. Thk. İsâm b. Abdulmuhsin el-Humeydân. Dimâm: Dâru’l-ıslâh, 1992.
Watt, W. Montgomery. Kur’an’a Giriş. Trc. Süleyman Kalkan. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 1998.
Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. 10 Cilt. İstanbul: Yenda Yayınları, 2001.
Yılmaz, Orhan. Rivayetlerde Hz. Ali. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
Zebîdî, Ebu’l-Feyz Muhammed b. Muhammed Abdurrezzâk. Tâcu’l-‘arûs. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
Zeccâc, Ebû İshak. Meâni’l-Kur’an ve ‘irâbihî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-kütüb, 1988.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an hakâiki’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1995.
Zerkeşî, Bedruddîn Muhammed b. Abdullâh. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’an. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1988.
Zeydân, Corcî. Târîhu âdâbi’l-lüğati’l-‘Arabî. b.y.: Dâru’l-hilâl, ts.
Zürkânî, Muhammed Abdülazîm. Menâhilü’l-‘irfân fî ‘ulumi’l-Kur’an. Thk. Fevvâz Ahmed Zümerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kitâbi’l-‘Arabî, 1995.