Mu‘tezile’nin İnanç Müdafaası

İslam dininin temel inançları nasslarla belirlenmiştir. İnanç esaslarının belirlenmesi ve temellendirilmesinde önde gelen kesim kelamcılardır. Mu‘tezile mezhebi İslam kelâmının ilk temsilcisi olarak görülmektedir. Mu‘tezilî kelâmcılar hem naklî hem de aklî bilgiyi kullanarak kelâm sisteminin kurulmasında öncü rol üstlenmişlerdir. Özellikle tevhidi koruma hassasiyetiyle nakli bilgileri çok seçici bir şekilde ele alarak tenkit süzgecinden geçirmişlerdir. Bununla İslam inanç esaslarını tespit etmek, tespit edilen esasları tasnif ederek sistematize bir şekilde ortaya koymak ve bunları muarızlarına karşı savunmak görevini hedef almışlardır. Mu‘tezile sonrası kelâmî ekoller de bu mezhebin sistematiğini ve metodunu kullanmışlardır. Mu‘tezilî kelâmcılar kelâmın ana kaynakları olarak sayılan eserleri ile bu ilme çok önemli katkılar sunmuşlardır. Bu eserlerin önemli bir kısmı özellikle mücadele halinde olduklarına karşı yazmış oldukları reddiye türünden eserlerdir. Mu‘tezilî kaynaklar hala günümüzde kelâm alanında yapılan çalışmalara kaynaklık etmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Kelâm, Mu‘tezile, Cedel, Münazara, Ehl-i Sünnet.

Mu‘tazila's Defense of Belief

The basic beliefs of the religion of Islam are determined by nass. The leading group in determining and justifying the principles of belief are mutakallims. Mu‘tazila sect is seen as the first representative of Islamic theology. Mu‘tazili mutakallims played a pioneering role in the establishment of the system of theology by using both narrative and rational knowledge. Especially with the sensitivity of protecting monotheism, they handled the transmitted information very selectively and passed it through the criticism filter. With this, they aimed to determine the principles of Islamic belief, to classify the established principles and to put them in a systematic way and to defend them against their opponents. Post-Mu‘tazila theological schools also used the system and method of this sect. Mu‘tazilî mutakallims made very important contributions to this science with their works, which are regarded as the main sources of theology. An important part of these works is the type of denial that they have written, especially against being in a struggle. Mu‘tazilî sources are still a source for studies in the field of theology today.

Keywords:

Kalam, Mu‘tazila, Cadal, Munazara, Ahl al-Sunna.,

PDF

___

Abdulhâdi, Muhammed. İbrahim b. Seyyâr en-Nezzâm ve Ârâuhu’l-kelâmiyye ve’l-felsefiyye. Kahire: Matbaatu Lecneti’l-te’lîf, 1946.
Ahmed Emin. Duha’l-İslâm. Kahire: Hindâvî, 2012.
Akın, Murat. "Mu'tezile'ye Göre Kabir Azâbı". Diyanet İlmi Dergi 53/4 (Aralık 2017): 151-177.
Akoğlu, Muharrem. “Mu‘tezile’nin Siyasetle İmtihanı: Mihne Süreci”. Kur’an ve Toplumsal Bütünleşme (Mezhepler ve Dinî Gruplar Arası İlişkiler). ed. Hayati Hökelekli - Vejdi Bilgin 149-173. Bursa: Bursa Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
Aras, Ömer. “Halid b. Yezid (ve ailesi): Siyasi ve Kültürel Etkinliği Üzerine Değerlendirmeler”. Dergiabant (AİBÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi) 5/10 (Güz 2017), 160-176.
Arslan, Hulusi. “Mu’tezile’nin Dehriyye Eleştirisi”. İslam Düşüncesinde Ateizm Eleştirisi. ed. Cemalettin Erdemci vd.. 329-349. Ankara: Elis Yayınları, 2019.
Arslan, Hulusi. “Kâdı Abdülcebbar’ın Hıristiyan İlahiyatına Yönelttiği Teolojik Eleştiriler”. Kader 8/1 (2010), 12-44.
Ay, Mahmut. Mu‘tezile ve Siyaset. İstanbul: Pınar Yayınları, 2002.
Aydınlı, Osman. İslam Düşüncesinde Aklîleşme Süreci-Mu’tezile’nin Oluşumu ve Ebu’l-Hüzeyl Allâf. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
Bağdâdî, Abdulkâhir. el-Fark beyne’l-firak. nşr. Muhyiddîn Abdulhamîd. Beyrut: y.y., ts.
Bakan, Tevhid. “Kâdî Abdülcebbâr’a Göre Sünnet”. İlted 1 (2016), 187-213.
Bardak, Ahmet. “İbn-i Fûrek’te Akıl-Nakil İlişkisi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 10/54 (2017), 969-977.
Bahr, Ebû Osman Amr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. M. Abdusselam Harûn. Mısır: Matbaatu’l-Hancî, 1975.
Belhî, Ebu’l-Kasım vd.. Fadlu’l-i‘tizâl ve tabakâtu’l-Mu‘tezile. thk. Fuad Seyyid. Tunus: y.y., 1974.
Bozkurt, Nahide. “Me’mûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/101-104. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Cürcânî, Seyyid Şerif. Mu‘cemu’t-ta‘rifât. thk. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dâru’l-fadîle, ts.
Demirci, Mustafa. “Mutezilenin İslam Medeniyetine Katkıları”. Marife 3/3 (kış 2003), 109-130.
Ebû Zehra, Muhammed. Târihu’l-mezâhibu’l-İslamiyye. Kâhire: Dâru’l-fikri’l-Arâbî, 2009.
Gölcük, Şerafettin. “Ebu’l-Hüseyin el-Hayyât”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/103-105. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Güneş, Kamil. “Mu’tezilî Düşüncede Aklın Nakilden Önce Gelmesi Meselesi Üzerine”. Bakü Devlet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlmi Mecmuası 1 (Mart 2004), 135-162.
Hansu, Hüseyin. Mu‘tezile ve Hadis. Ankara: Kitabiyat, 2004.
Hayyât, Ebu’l-Hüseyn Abdurrahim b. Muhammed b. Osman. el-İntisâr ve’r-red alâ İbn-i Râvendî el-Mülhid. Kâhire: Daru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1925.
İlhan, Avni. “Amr b. Ubeyd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/93-94. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takiyyuddin Ahmed b. Abdülhalim İbn Teymiye. Bağiyyetu’l-murtâd fi’r-reddi ala’l-mütefelsife ve’l-kerâmita ve’l-bâtıniyye ehli’l-ilhâd mine’l-kâilîne bi’l-hulûli ve’l-ittihâd. thk. Musa b. Süleyman ed-Dervîş. Medine: Mektebetu’l-ulûmi ve’l-hikem, 2001.
Kâdî Abdulcebbâr b. Ahmed. Şerhu Usûli’l-Hamse. thk. Abdulkerim Osman. Kâhire: Mektebetu Vehbe, 1996.
Kâdî Abdülcebbâr. Fadlu’l-i‘tizâl ve tabakâtu’l-Mu‘tezile. thk. Fuâd Seyyid. Tunus: y.y., 1406/1986.
Maraz, Hüseyin. “Din Edebiyat ve Siyaset Üçgeninde Sâlih b. Abdülkuddûs”. Kader 18/2 (2020), 432-469.
Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ. el-Münye ve’l-emel. thk. İsâmuddîn Muhammed Ali. İskenderiye: y.y., 1985.
Nesefî, Ebu’l-Muîn Meymûn b. Muhammed. Tebsiratu’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1993.
Sekûnî, Ebu Ali. Uyûnu’l-Munâzarât. Tunus: Menşuratu’l-câmiatu’l-Tunûsiyye, 1976.
Şehristâni, Muhammed b. Abdilkerim. el-Milel ve’n-nihal. thk. Muhammed Fehmi Muhammed. Beyrut: Daru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1992.
Şerafüddîn, Muhammed. “Kaderiyye Yahut Mu‘tezile”. Marife 3/3 (kış 2003), 433-447.
Şerif Murtazâ, Ali b. el-Hüseyn. Emâli’l-Murtadâ. thk. Muhammed Ebu’l-fadl İbrahim. b.y.: Mektebetu Doktor Mervan el-Atiyye, 1954.
Türcan, Galip. “Mu‘tezile’nin Ortaya Çıkışı Bağlamında Dinî ve Sosyo-Kültürel Çevre”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 42/1 (2019) 43-74.
Ünverdi, Veysi. “Kâdî Abdulcebbâr’ın Rü’yetullah’ın Reddine İlişkin Dayanakları”. bilimname 28/1 (2015), 201-245.
Yurdagür, Metin. “Ebu Hüzeyl el-Allâf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/330-332. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.