Hanîflerden Zeyd b. Amr b. Nüfeyl’in Hayatı ve Şahsiyeti

Hz. Peygamber’in risâlet ile gönderilmesine yakın zamanlarda Mekke’de ve Arabistan’ın çok büyük bir kısmında putperestlik yaygındı. Ancak hâlâ Hz. İbrâhîm’in tevhit inancına bağlı olan küçük bir zümre bulunuyordu. Hanîf ismi verilen bu kişiler Putperestlik, Hristiyanlık ve Yahudilikten uzak durmaya çalışıyor, güçleri yettiğince ve bilgisine ulaşabildikleri ölçüde Hz. İbrâhîm’in dinini devam ettirmeye çalışıyorlardı. Aradan geçen uzun yıllar Hz. İbrâhîm’in şeriatını büyük ölçüde unutturmuş olsa da onlar en azından Câhiliye’nin içki ve zina gibi kötü alışkanlıklarından uzak durmaya çalışıyorlardı. Allah’tan başka bir tanrıyı da kabul etmiyorlardı.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Tarihi, Zeyd b. Amr b. Nüfeyl, Hz. Peygamber, Hanîf, Câhiliye

Life and Personality of Zayd b. ‘Amr b. Nufayl Who was from the Ḥanīfs

Idolatry was widespread in Mecca and most of Arabia just before the Prophet Muḥammad’s prophecy. However, there was a small group that was committed to the Prophet Abraham’s belief in monotheism. These people, who are called Ḥanīf, tried to stay away from idolatry, Christianity and Judaism and continue the religion of the Prophet Abraham as much as they could reach his knowledge. Even though the intervening years had caused them to forget the sharia of the Prophet Abraham, they were at least trying to stay away from the bad habits of Jāhiliyya, such as drinking and adultery. Also, they did not accept any god other than Allah.

Keywords:

History of Islam, Zayd b. ‘Amr b. Nufayl, Prophet Muḥammad, Ḥanīf, Jāhiliyya,

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh. el-Müsned. 6 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Algül, Hüseyin. “Ficâr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/52. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
Apaydın, Mehmet. Siyer Kronolojisi. İstanbul: Kuramer Yayınları, 2018.
Arslan, İhsan. “Risâlet Beklentisi ve Hz. Peygamber’in Doğumu Esnasında Meydana Gelen Olayların Değerlendirilmesi”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 7 (2018), 239-295.
Arslan, İhsan. “Risâlet Öncesi Hz. Peygamber’in Dinî Durumu”. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (Haziran 2020), 106-125.
Ateş, Ali Osman. “Putlara Kurban Kesme ve Allah’tan Başkası Adına Kesilenlerden Yeme Konusunda Hz. Peygamber’in Tutumu”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1987), 363-402.
Atıyye, Hâmid Hamîd. “Zeyd b. Amr b. Nüfeyl el-Adevî”. Mecelletü Diyâlâ 44 (2010), 596-612.
Balcı, İsrafil. Peygamberlik Öncesi Hz. Muhammed. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2015.
Begavî, Ebü’l-Kâsım Abdullâh b. Muhammed b. Abdilazîz b. el-Merzübân. Mu‘cemü’s-sahâbe. thk. Muhammedü’l-Emîn b. Muhammed Mahmûd el-Cekenî. 5 Cilt. Kuveyt: Mektebetü Dâru’l-Beyân, 2000.
Bekrî, Abdullâh b. Abdilazîz. Mu‘cemü me’sta‘cem min esmâ’i’l-bilâd ve’l-mevâzı‘. thk. Mustafa es-Sakkâ. 4 Cilt. Beyrût: Âlemü’l-Kütüb, 1945.
Belâzürî, Ebü’l-Hasen Ahmed b. Yahyâ. Ensâbü’l-eşrâf. thk. Muhammed Hamîdullah vd.. 13 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1417.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî. Delâilü’n-nübüvve ve ma‘rifetü ahvâli sâhibi’ş-şerî‘a. thk. Abdülmuʻtî Kal‘acî. 7 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdilhâlik. el-Bahrü’z-zehhâr (el-Müsned). thk. Mahfûzurrahman Zeynullah. 20 Cilt. Beyrût: Müessesetü Ulûmi’l-Kur’ân, 1988.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed. el-Câmi‘u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Buhl, Fr. “Hanîf”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. 5/1/215-217. Eskişehir: MEB Yayınları, 1997.
Cerrahoğlu, İsmail. “Kur’an-ı Kerim ve Hanîfler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (1963), 81-92.
Cevâd Ali. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 10 Cilt. Bağdâd: Câmiatü Bağdâd, 2. Basım, 1993.
Çağatay, Neşet. İslâmdan Önce Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı. Ankara: AÜİFY, 1957.
Demil, Emine. “Hz. Peygamber’in Risâlet Öncesi Hayatına Dair Rivâyetler”. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2016.
Demircan, Adnan. Kızların Gömülerek Öldürülmesi ve Çok Kadınla Evlilik. İstanbul: Beyan Yayınları, 2008.
Dermenghem, Emile. Hz. Muhammed ve Risâleti. çev. Ahmet Ağırakça. İstanbul: İnsan Yayınları, 1997.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Ebû Yaʻlâ el-Mevsılî, Ahmed b. Alî b. el-Müsennâ et-Temîmî. Müsned. thk. Hüseyin Selîm Esed. 14 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-Türâs, 2. Basım, 1990.
Efendioğlu, Mehmet. “Sahâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/491-500. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Hâkim en-Nîsâbûrî, Ebû Abdillâh Muhammed. Müstedrek ale’s-Sahîhayn. thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ’. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2002.
Hamîdullah, Muhammed. İslâm Peygamberi. çev. Salih Tuğ. 2 Cilt. İstanbul: İrfan Yayımcılık, 5. Basım, 2001.
Heysemî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Süleymân. Mecmaʻu’z-zevâ’id ve menbaʻi’l-fevâid. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1994.
Hoşab, Fahri. “Hadîs Rivâyetinde İhtisâr -Hanîf Zeyd b. Amr’a Dair Bir Buhârî Rivâyeti Örneği-”. Turkish Studies 12/10 (2017), 123-142.
İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemâleddîn Yûsuf. el-İstî‘âb fî ma‘rifeti’l-ashâb. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1992.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen. Târîhu medîneti Dımaşk. thk. Muhibbüddîn Ebî Saʻîd Ömer b. Garâme el-Amravî. 80 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1995.
İbn Düreyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. el-İştikâk. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Beyrût: Dâru’l-Cîl, 1991.
İbn Habîb, Ebû Ca‘fer Muhammed. el-Muhabber. thk. İlse Lichtenstadter. Beyrût: Dârü’l-Âfâki’l-Cedîde, ts.
İbn Hacer el-Askalânî, Ebü’l-Fazl Şihâbeddîn Ahmed b. Ali. el-İsâbe fî temyîzi’s-sahâbe. 8 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2001.
İbn Hazm, Ebû Muhammed Alî b. Ahmed b. Saîd. Cemheretü ensâbi’l-Arab. thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, 5. Basım, 1982.
İbn Hibbân, Ebû Hâtim Muhammed. Sahîhu İbn Hibbân bi tertîbi İbn Balabân. thk. Şuayb el-Arnaût. 18 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1993.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâleddîn Abdülmelik. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sakâ vd.. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1994.
İbn İshâk, Ebû Abdullah Muhammed. Sîretü İbn İshâk. thk. Muhammed Hamîdullah. Fas: y.y., 1976.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Abdullah b. Abdilmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Hicr, 1997.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim. el-Ma‘ârif. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2003.
İbn Mâce, Ebû Abdillâh Muhammed b. Yezîd. es-Sünen. 2 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. thk. Abdullah Ali el-Kebîr vd.. 55 Cilt. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, ts.
İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem. Muhtasaru Târîhi Dımaşk. thk. Rûhiyye en-Nehhâs vd.. 31 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1984.
İbn Sa‘d, Ebû Abdillâh Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ. 9 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 2012.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzeddîn Ali. Üsdü’l-gâbe fî maʻrifeti’s-sahâbe. thk. Halîl Me’mûn Şeyhâ. 5 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Maʻrife, 4. Basım, 2009.
Karaman, Hayrettin vd.. Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli. Ankara: TDV Yayınları, 13. Basım, 2005.
Kister, Meir Jacob. “A Bag of Meat: A Study of an Early Ḥadīth”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 33/2 (1970), 267-275.
Kister, Meir Jacob. “Torbadaki Et (Bir İlk Dönem Rivayeti Üzerinde Çalışma)”. çev. Enbiya Yıldırım. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2000), 167-178.
Kuzgun, Şaban. “Hanîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/33-39. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Lecker, Michael. “Zayd b. ‘Amr”. The Encyclopaedia of Islam, New Edition. ed. C. E. Bosworth vd.. 11/474-475. Leiden: Brill, 2002.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. thk. Bekir Topaloğlu vd.. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2006.
Mes‘ûdî, Ebü’l-Hasen Ali b. el-Hüseyn. Mürûcü’z-zeheb ve meʻâdinü’l-cevher. thk. Kemâl Hasen Mer’î. 4 Cilt. Beyrût: el-Mektebetü’l-Asrıyye, 2007.
Müslim, Ebü’l-Hüseyin Müslim b. el-Haccâc. el-Câmi‘u’s-sahîh. 3 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed. Sünenü’l-kübrâ. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî. 12 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
Özkan, Halit. “Zeyd b. Amr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/316-317. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Öztürk, Mustafa. Cahiliyeden İslamiyet’e Kadın. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2013.
Pırlanta, İsmail, Hz. Said bin Zeyd. İstanbul: Beyan Yayınları, 2020.
Polat, İbrahim Ethem. “Hanif Şairlerin Şiirlerinde Monoteist Yapı”. Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (2001), 124-134.
Rebî‘ b. Habîb, Ebû Amr er-Rebî‘ b. Habîb b. Amr el-Ezdî el-Ferâhîdî el-Basrî. el-Câmi‘u’s-sahîh (el-Müsned). thk. Abdullah b. Humeyd es-Sâlimî. Kâhire: Matbaʻatü’s-Selefiyye, 2. Basım, 1930.
Sarıçam, İbrahim vd.. İngiliz ve Alman Oryantalistlerin Hz. Muhammed Tasavvuru. İstanbul: Nobel Yayın Dağıtım, 2011.
Süheylî, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdillâh b. Ahmed el-Has‘amî. er-Ravzü’l-ünüf fî tefsîri’s-Sîreti’n-nebeviyye li’bni Hişâm. thk. Mecdî b. Mansûr b. Seyyid el-Şûrâ. 4 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
Taberânî, Ebü’l-Kâsım Müsnidü’d-dünyâ Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. el-Muʻcemü’l-kebîr. thk. Hamdî Abdülmecîd Selefî. 25 Cilt. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 2. Basım, 1984.
Taberî, Ebû Caʻfer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî. Târîhu’l-ümem ve’l-mülûk. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 5. Basım, 2012.
Tayâlisî, Ebû Dâvûd Süleymân b. Dâvûd b. el-Cârûd. el-Müsned. thk. Muhammed b. Abdülmuhsin et-Türkî. 4 Cilt. Cîze: Hicr, 1999.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen. 5 Cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992.
Vacca, V. “Zeyd b. Amr”. Milli Eğitim Bakanlığı İslâm Ansiklopedisi. 13/546-547. Eskişehir: MEB Yayınları, 1997.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuʻayb el-Arnaût vd.. 25 Cilt. Beyrût: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1982.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhîr ve’l-aʻlâm. 53 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2. Basım, 1990.
Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâ’ikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd - Ali Muhammed Muʻavviz. 6 Cilt. Riyâd: Mektebetü’l-Ubeykân, 1998.
Zübeyrî, Ebû Abdillâh Mus‘ab b. Abdillâh b. Mus‘ab. Kitâbü Nesebi Kureyş. thk. E. Lévi-Provençal. Kâhire: Dâru’l-Ma‘ârif, 3. Basım, 1951.