Huzur Derslerine Katılan Kırım Uleması ve Muhammed Emin Efendi’nin Tefsir Metninin Neşri

Osmanlı döneminde her yıl Ramazan ayında, padişahın huzurunda yapılan tefsir derslerine “huzur dersleri” denilmiştir. 1172/1759 yılında başlayan dersler, Osmanlı Devleti'nin sonuna kadar sürmüştür. Huzur derslerine, başta padişah olmak üzere, şeyhülislâm, dersi sunacak olan mukarrir, müzâkereci konumundaki muhataplar ve dinleyici statüsündeki diğer zâtlar katılırdı. Mukarrir ve muhataplar şeyhulislâm tarafından seçilir, padişah tarafından atanırdı. Derste tefsir edilecek âyetler iki ay önce mukarrir ve muhataplara bildirilir, derse hazırlanmaları sağlanırdı. Her dersin süresi iki saat civarında olup ders bitiminde yüksek rütbeli muhataptan başlamak üzere sırasıyla mukarrire sorular sorulur, müzâkereler yapılırdı. Mukarrir âyetin tefsirini yaptıktan sonra kendisine yöneltilen sorulara ve itirazlara cevaplar verirdi. Huzur dersleri, bir âlimin bulunabileceği en yüksek ve prestijli ilim meclisi idi. Bu meclise iştirak etmek de İstanbul dersiâmlarından olmayı gerektiriyordu. Söz konusu derslere Anadolu şehirlerinden âlimler katıldığı gibi Ahıska, Dağıstan, Bosna gibi Osmanlı coğrafyasının farklı bölgelerinden âlimler de katılmışlardır. Bu âlimlerin bir kısmı da Kırımlıdır.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Osmanlı, Kırım, Huzur Dersleri, Muhammed Emin Efendi

Crimean Ulama Who Participated in the Huzur Lessons and Publications of Quranic Commentary Texts of Mohammed Emin Efendi

During the Ottoman period, the tafsir (interpretation) lessons held in the presence of the Sultan in every year during Ramadan were called as "lessons in presence." The lessons, which began in 1172/1759, continued until the end of the Ottoman Empire. The lessons in presence were attended by the Sultan, the shaykh al-islam, the mukarrir (teacher) who would present the lecture, the interlocutors in the position of negotiators and other persons who were in the status of listeners. The mukarrir and interlocutors were chosen by the shaykh al-islam and appointed by the Sultan himself. The verses to be interpreted in the course were notified to mukarrir and the interlocutors two months ago for giving them time to get prepared for the lesson. The duration of each lesson was about two hours, and at the end of the lesson, starting from the high-ranking interlocutor, questions were directed to the mukarrir, and discussions were also held afterwards. After mukarrir made an exegesis of the verse, he would answer the questions and objections posed to him. The lessons in presence were the highest and most prestigious scientific councils in which a scholar could participate. Participating in this assembly also required being one of the Istanbul dersiâms (certified teachers). In the historical process, scholars from Anatolian cities attended these courses, as well as scholars from different regions of the Ottoman geography such as Ahiska, Dagestan and Bosnia. Some of these scholars were also from Crimea.

Keywords:

Tafsir, Ottoman, Crimea, Huzur Lessons, Muhammed Emin Efendi,

PDF

___

Albayrak, Sadık. Son Devir Osmanlı Uleması. 5 Cilt. İstanbul: Milli Gazete Yayınları, 1980.
Alpaydın, Mehmet Akif. “Hulâsatü’l-Mukarrirîn: Huzur Dersi’nde Fâtiha Tefsirinden Süzülenler”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (2018), 193-210.
Arpa, Recep. “Huzur Derslerinde Kâdî Beydâvî Tefsiri mi Takip Edilirdi?”. Osmanlıda Tefsir Dersi Gelenekleri. ed. Ömer Kara vd.. 91-156. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi Araştırmaları, 2018.
Atâ, Tayyarzâde. Osmanlı Saray Tarihi/Tarih-i Enderun. 5 Cilt. nşr. Mehmet Arslan. İstanbul: Kitabevi, 2010.
Bursalı, Mehmed Tahir. İdâre-i Osmâniye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Orhaniye, 1335.
Demirpolat, Enver. “Huzur Derslerine Katılan Harputlu Âlimler”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17/2 (2012), 213-237.
İnalcık, Halil. “Kırım”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/450-458. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
İpşirli, Mehmet. “Huzur Dersleri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/441-444. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
İlmiyye Salnamesi (Osmanlı İlmiyye Teşkilatı ve Şeyhülislamlar). haz. Seyit Ali Kahraman vd.. İstanbul: İşaret Yayınları, 1998.
Kara, Ömer. “İslâm Geleneğinde Ümerâ Huzurundaki Bilimsel Toplantıların Osmanlıcası: Huzur Dersleri”. Osmanlı Toplumunda Kur’an Kültürü ve Tefsir Çalışmaları 2/299-369. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2013.
Kara, Ömer. “Osmanlı’da Huzur Dersleri Geleneği Literatürü”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 9/18 (2011), 519-539.
Kartal, Alparslan. “Huzur Derslerine Katılan Karslı Âlimler”. Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/8 (2017), 224-243.
Kavak, Nuri. Osmanlı Bürokrasisinde Görev Almış Kırım Kökenli Devlet Adamları. İstanbul: Has Matbaacılık, 2017.
Kırımlı Muhammed Emin b. Esad Efendi. Âl-i İmrân Sûresi 139-142 Âyetlerin Tefsiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi (Yıldız Sarayı Kütüphanesi Eserleri), Türkçe Yazmalar Bölümü, 7297, 1b-13a.
Mardin, Ebül‘ulâ. Huzur Dersleri. 3 Cilt. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası, 1951 (2 ve 3. Ciltler 1966’da aynı matbaada basılmıştır).
Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 4. Basım, 1993.
Süreyyâ, Mehmed. Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye (I-IV/ıı). haz. Ali Aktan vd.. İstanbul: Sebil Yayınıevi, 1995.
Temizer, Aydın. “Osmanlıda Huzur Dersi Örnekleri Tahlil ve Tenkitli Tefsir Metni Neşirleri I”. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/28 (2013), 65-92.
Uşaklıgil, Halit Ziya. Saray ve Ötesi: Son Hatıralar. İstanbul: Özgür Yayınları, 2003.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilatı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, 1965.
Yüksel, Ahmet - Karademir, Zafer. “Ulema, Göç ve Devlet: Kırım Harbinden Sonra Osmanlı Ülkesine Göç Eden Ulemanın İskânına Dair Bazı Bilgiler”. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 52/1 (2012), 169-190.