Osmanlı Vakıf Belgelerinde İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve Görüşleri: Makedonya Vakfiyeleri Örneği

Hz. Peygamber döneminde kurulan vakıf müessesesi, İslâm’ın ilk yıllarından itibaren İslâm toplumunda yaygınlaşmaya başlamıştır. Kur’ân-ı Kerim’de ve Hz. Peygamber’in sünnetinde sıkça geçen sadaka, sadaka-i câriye, salih amel, malını Allah’a satma, birr (iyilik), îsâr (kardeşini kendi nefsine tercih etme), infak, it’âm (yedirmek), sebilullah, cenneti kazanma ve cehennemden korunma gibi hususlar vakıf ruhunu besleyen ana unsurlar olmuştur. Vakıf müessesesi, hicri üçüncü asrın ikinci yarısında hukuki olarak gelişimini tamamlamış ve Endülüs’ten Endonezya’ya kadar Müslümanların yaşadığı tüm İslam coğrafyasında hızla yayılmıştır. Vakıflar özellikle Selçuklu ve Osmanlılarda yaygınlık göstermiştir. Bu yüzden Osmanlı toplumu için “Vakıflar Cenneti” tabiri kullanılmıştır. Vakıfları hukuki açıdan sağlamlaştırmak için vakfiye denilen hukuki vakıf senetleri düzenlenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Osmanlı, İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe, Vakıf, Makedonya

Al-Imam al-A'zam Abu Hanifa and His Views in Ottoman Foundation Documents: Example of Macedonia Waqfiyyas

The foundation establishment, which is established in the period of Prophet Muhammad, has started to become widespread in the Islamic society since the first years of Islam. Issues such as charity, ongoing charity, good deeds, selling their property to Allah, goodness, preferring your brother to your own soul, spend his wealth in the way of Allah, feeding, being in the way of Allah, gaining heaven and protection from hell, which are frequently mentioned in the Quran and the Sunnah of the Prophet Muhammad, have been the main factors that feed the spirit of the foundation. The foundation establishment completed its legal development in the second half of the third century of the Hijra and rapidly spread throughout the all Islamic territories where Muslims lived from Andalusia to Indonesia. Foundations were especially widespread in Seljuks and Ottoman Empire's period. Therefore, the term "Heaven of Foundations" was used for the Ottoman. In order to legally strengthen and to protect the foundations, legal foundation transactions called as "waqfiyya" were organized.

Keywords:

Islamic History, Ottoman, Al-Imam al-A'zam Abu Hanifa, Foundation, Macedonia,

PDF

___

Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l müfehres li elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
Ahbab, Yakup. “Kalkandelen Para Vakıfları”. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 5/5 (2017), 49-71.
Ak, Ahmet. “İmâm-ı Azâm Ebû Hanife’nin Hayatı ve İtikadî Görüşleri”. KSÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 27 (2016), 1-28.
Akdağ, Eyüp. “Ebû Hanîfe’nin (ö.150/767) Hayatı ve Zühd Anlayışı”. Amasya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2018), 159-176.
Akgündüz, Ahmet. İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi. İstanbul: OSAV Yayınları, 1996.
Ali Haydar Efendi, Eminefendizâde Küçük (ö. 1935). Tertîbu’s-Sünûf fî Ahkâmi’l-Vukûf. Dersaadet: 1339-1340/1920-1921.
Arslan, Ramazan. Erzurum Şehir Merkezindeki Vakıflar ve Sosyo-Ekonomik Bir Değerlendirme. Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1995.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA). Makedonya’daki Osmanlı Evrakı. Ankara: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları, 1996.
Çataltepe, Sipahi. İslam-Türk Medeniyetinde Vakıflar. İstanbul: Türkiye Milli Kültür Vakfı Yayınları, 1991.
Dirik, Mehmet. “Ebû Hanîfe’nin İctihad Metodunda İstihsan”. PAU İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/10 (2018), 180-224.
Döndüren, Hamdi. “İslam’da Vakıf ve Güncel Değeri”. Keşkül Dergisi 38 (2016), 21-26.
Ertem, Adnan. “Osmanlıdan Günümüze Vakıflar”. Vakıflar Dergisi 36 (2011), 25-65.
Hacısalihoğlu, Mehmet. “Makedonya”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27/437-444. Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Halaçoğlu, Yusuf. “Osmanlılarda Vakıf Müessesesi”. Vakıf Haftası Dergisi 1 (1984), 98-99.
İmâmoğlu, Hüseyin Vehbi. Bir Dünya Devleti Osmanlı (1299-1922). Samsun: Ceylan Ofset, 2008.
İnalcık, Halil. Devlet-i Aliyye Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-1. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2009.
İnbaşı, Mehmet. “Balkanlar’da Osmanlı Hakimiyeti ve İskan Siyaseti”. Türkler. ed. Hasan Celal Güzel vd.. 9/279-301. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
Kosova Vilayeti Salnamesi. Kosova: y.y., 1304. Erişim Tarihi: 11 Temmuz 2020. file:///C:/Users/hzhgt/Downloads/D02460130400000004.pdf.
Koyunoğlu, H. Hüsnü. Sosyal Politika Açısından Vakıflar. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2002.
Köprülü, Fuat. “Vakıf Müessesesinin Hukuki Mahiyeti ve Tarihi Tekâmülü". Vakıflar Dergisi 2 (1942), 1-35.
Köse, Murtaza. “Büyük Üstad Ebû Hanîfe”. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/1 (2015), 159-176.
Kubbeatlı Akademisi Kültür ve Sanat Vakfı. “Kubbealtı Lugatı”. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020. http://www.lugatim.com/.
Kur’ân-ı Kerîm Meâli. çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2011.
Mergīnānī, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. el-Hidāyetü şerḥu Bidāyeti’l-Mubtedī. thk. Muhammed Adnân Dervîş. 4 Cilt. Beyrut: Şeriketü Dâri’l-Erkâm, ts.
Ömer Hilmi Efendi (Karînabâdîzâde) (ö. 1307/1889). İthâfü’l-Ahlâf Fî Ahkâmi’l-Evkâf. İstanbul: Matbayı Amire, 1307.
Özgüdenli, Osman Gazi. “Vakfiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/465-467. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Sâğircî, Esad Muhammed Said. Delilleriyle Hanefi Fıkhı. çev. Halil Aldemir vd.. İstanbul: Karınca&Polen Yayınları, 2009.
Sarı, Mevlüt. El-Mevarid Arapça-Türkçe Lugat. İstanbul: Bahar Yayınları, 1984.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme. Kitâbu’l-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
Şafak, Ali. “Akar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/221. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
Telli, Hasan. Osmanlı Dönemi Üsküp Vakıfları. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2019.
Telli, Hasan. “Osmanlı Döneminde Üsküp Vakfiyelerinde Görülen Vakıftan Rücû’ Davaları ve Fıkhi Meseleler”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/55 (2018), 1043-1058.
Vakıflar Genel Müdürlüğü. “Vakıf Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü”. Erişim Tarihi: 03 Temmuz 2020. https://www.vgm.gov.tr/kurumsal/tarihce/vakif-deyimleri-ve-terimleri-sozlugu#dic26.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi I. 4 Cilt. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
Uzunpostalcı, Mustafa. “Ebû Hanîfe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/131-138. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
Yeniçeri, Celal. “Ebû Hanîfe’nin Hayatı, Malî ve İktisadî Görüşleri”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (1986), 255-272.
Yıldız, İbrahim. Kur’ân’da Sebîlüllah Kavramı. Bursa: Emin Yayınları, 2015.
Yılmaz, Yasin, “Vakıf Kurumunun Dayandığı Temel Referanslar ve Zürrî Vakıfların Vakıf Sistemindeki Yeri”. Dinî Araştırmalar 17/44 (2014), 43-66.
Yılmaz, Yasin. Kanunî Vakfiyesi ve Süleymaniye Külliyesi. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2008.
Yılmaz, Yasin - Aydemir, Hilal. Erzurum Şeyhler Vakfı ve Külliyesi. Ankara: Semih Ofset, 2019.
Yılmaz, Yasin. Örfîzâde Vakfı. Ankara: Semih Ofset, 2012.