Umum Jandarma Kumandanlığı’nın Tarihi Gelişimi ve Değişimi (1919-1939)

Silahlı Kolluk Kuvveti olarak tanımlayabileceğimiz jandarma, emniyeti ve asayişi korumak asli vazifesinin yanında dönemin şartlarına göre farklı görevler de üstlenmiştir. Örneğin savaş zamanlarında cepheye gönderilen jandarmanın bu işlevselliğini Birinci Dünya Savaşı’nda görmekteyiz. Savaştan sonra ise Mondros Mütarekesi gereğince iç güvenliği korumak için askeri birlik olarak yalnızca jandarma kalmıştır. Bu durumu Mustafa Kemal Paşa, Samsun’a çıkmasından sonra mücadele için halkı bir araya getirmek için değerlendirmiştir. Halkla içiçe olan jandarma, Milli Mücadele içinde lokomotif vazifesi görmüştür. İç güvenliği sağlamaya devam etmekle beraber Rum ve Ermeni eşkıyalarla da mücadele etmiştir. Mütarekenin 7. ve 24. Maddelerini bahane ederek işgal başlatabilecek olan düşman kuvvetlerinin eline koz verilmemesi için hadiselerin çıkmasını önlemekle de uğraşmıştır. İstanbul’un işgal edilmesinden sonra Ankara’ya geçmek isteyenlere yardım eden de, Anadolu’ya silah geçiren, cephaneyi cepheye gönderen de jandarma olmuştur. Bir yandan cephede düşmanla vuruşan jandarma, bir taraftan TBMM’ye karşı çıkan ayaklanmaları bastırmakla uğraşmıştır. Sınır güvenliğini sağlamanın yanı sıra asayişi korumak da onun görevi olmuştur. Milli Mücadelenin ardından başlayacak dönemde jandarma, inkılapların uygulanması, Lozan’dan kalan sınır sorunlarıyla uğraşılması, isyanların bastırılması görevlerini üstlenmiştir. Tüm bu çok yönlü görev sorumluluğu içinde jandarmanın 1919-1939 yılları arasındaki durumunu anlatmak amacıyla bu çalışma hazırlanmıştır. Makalenin hazırlanmasında arşiv vesikaları, Zabıt Cerideleri, hatıralar, süreli yayınlar ve tetkik eserlerden istifade edilmiştir.

Historical Development and Change of General Gendarmerie Command (1919-1939)

The gendarmerie, which we can define as the Armed Law Enforcement Force, undertook different duties according to the conditions of the period, in addition to its primary duty to protect safety. For example, it was sent to the front during wartime. We see this functionality of the gendarmerie in the First World War. After the war, only the gendarmerie remained as a military unit in order to protect internal security in accordance with the Mondros Armistice. Mustafa Kemal Pasha evaluated this situation to bring the people together for the purpose of struggle after he came to Samsun. Gendarmerie, which is intertwined with the public, served as a locomotive in the National Struggle. It continued to provide internal security, but also fought with Greek and Armenian bandits. He also struggled to prevent incidents from occurring in order not to give trump cards to the occupation forces, who could initiate an invasion under the pretext of Articles 7 and 24 of the Armistice. It was the gendarme who helped those who wanted to move to Ankara after the occupation of Istanbul, passed arms to Anatolia and sent the ammunition to the front. On the one hand, the gendarmerie, who hit the enemy on the front, struggled to suppress the riots against the Turkish Grand National Assembly. In addition to providing border security, it was his duty to protect public order. In the period that will start after the National Struggle, the gendarmerie has undertaken the duties of the implementation of the reforms, dealing with the border problems left from Lausanne, and suppressing the revolts. This study has been prepared in order to explain the situation of the gendarmerie between 1919-1939 within the scope of all these multitasking responsibilities. Archive documents, parliamentary minutes, memories, periodicals and investigative works were used in the preparation of the article.

PDF

___

Alpar, G. (2013). Güvenliğin sağlanmasında bir kolluk kuvveti olan jandarmanın geçmişten günümüze rolü ve dünyadaki konumu. Güvenlik Birimleri Dergisi, 2(1), 79-106.
Alpar, G. (2014). Jandarmanın güvenliğin sağlanmasında geçmişten günümüze rolü. Jandarma Dergisi, 139, 30-41.
Alpar, G. (2018). Erzurum savunmasında Seyyar Jandarma Birlikleri. Jandarma Dergisi, 150, 6-13.
Babuçoğlu, M. ve Özdil, O. (2018). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e belgelerle jandarma teşkilatı. Ankara: Jandarma Basımevi Müdürlüğü.
BCA. 030.01.0.0.68.432.8.
BCA. 030.10.0.0.128.923.15.
BCA. 030.10.0.0.128.923.6.
BCA. 030.10.0.0.69.454.36.
BCA. 030.18.1.1.1.1.19.
BCA. 030.18.1.1.27.75.16.
BCA. 030.18.1.1.7.35.4.
BOA. DH. EUM. AYŞ, 19-20.
BOA. DH.EUM.3.Şb, 13-94, 1.
BOA. İ.MMS, 192-22, 5.
BOA. İ.MMS, 200-7, 4.
Ceride-i Resmiyye (14 Şubat 1337). Piyade, süvari sınıfından mürekkeb olmak üzere seyyar jandarma müfrezeleri teşkili hakkında kanun, (Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin ibtida-yi teşekkülünden itibaren mevkii meriyete vazettiği kanunlar). S. 2.
Ceride-i Resmiyye (7 Mart 1337). Seyyar jandarma müfrezelerinin ilgası hakkında kanun. S. 5.
Cumhuriyet (1 Şubat 1930). Edirne’mizde Zengin Bir Askeri Kütüphane Açıldı.
Cumhuriyet (16 Kanunusani 1930). Şehrimize gelenleri.
Cumhuriyet (29 Kanunusani 1930). Zeki Paşa.
Erim, N. (1953). Devletlerarası hukuku ve siyasi tarih metinleri. C. I, Ankara: TTK Basımevi.
Jandarma Genel Komutanlarımız. http://www.jandarma.gov.tr/ adresinden 18 Şubat 2019 tarihinde erişilmiştir.
Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi. (2002). Asayiş ve kolluk tarihi içerisinde Türk Jandarma Teşkilatı. C. I, Ankara: Jandarma Genel Komutanlığı Yayınları.
Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi. (2002). Asayiş ve kolluk tarihi içerisinde Türk Jandarma Teşkilatı. C. II, Ankara: Jandarma Genel Komutanlığı Yayınları.
Kantar, G. (2020). Demokrasi ve Türk demokratikleşmesi bağlamında Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), ss. 123-135.
Kutlu, C. (1992). Birinci dönem Türkiye Büyük Millet Meclisinin iç güvenlikle ilgili çıkardığı kanun ve kararnameler. Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
Özcan, A. (2017). Osmanlı Devleti’nde jandarma teşkilatının kurulmasının gündeme ilk defa gelişi (1839). Türk Polis Tarihinin Kökenleri, (Edt. Yücel Yiğit), Ankara: Polis Akademisi Yayınları, ss. 331-354.
Özcan, A. (2018). Jandarma teşkilatının kuruluş devrini aydınlatacak iki önemli belge. Jandarma Dergisi, 151, ss. 8-13.
Özkan, C. (1985). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e ordu. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. V, ss. 1259-1268, İstanbul: İletişim Yayınları.
Resmi Gazete (22 Haziran 1930). Jandarma kanunu. S. 1526.
Resmi Gazete (3 Kanunusani 1934). Ahaliye ait olup jandarma hizmetlerinde kullanılan hayvanlar ile nakil vasıtalarının tazmini hakkında kanun. S. 2595.
Resmi Gazete (30 Temmuz 1931). Jandarma efradı kanunu. S. 1860.
Resmi Gazete (31 Ocak 1928). Seyyar jandarma alaylarının teşkilleri ve vazifeleri hakkında talimatname. S. 802.
Sönmez, A. (2006). Zaptiye teşkilatının düzenlenmesi (1840-1869). Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 25, ss. 199-219.
Sönmez, A. (2007). Osmanlı Devleti’nde iç güvenliğin dönüşümü: zaptiye teşkilatı’ndan jandarma’ya. Ankara Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu İCANAS 38, 10-15 Eylül 2007, vol. 6, ss. 2855- 2864.
TBMM Zabıt Ceridesi. (10 Şubat 1337). D. 1, C. VIII.
TBMM Zabıt Ceridesi. (7 Haziran 1336). D. 1, C. II.
Tekeli, İ. ve İlkin, S. (2018). Dış siyaseti ve askeri stratejileriyle İkinci Dünya Savaşı Türkiyesi, C. 1, 3. Baskı, İstanbul: İletişim Yayınları.
Toprak, Z. (1985). Tanzimat’tan sonra Osmanlı kolluk kuvvetleri. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, C. 5, ss. 1269-1271.
Türkmen, Z. (2016). Jandarma. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. Ek-1, ss. 691-693.