Kıyak Sözcüğü Üzerine

Dil, insanlar arasında anlaşmayı sağlayan bir araç, kendine ait kanunlar içerisinde gelişen, yaşayan canlı bir varlık, toplumun en önemli kültür taşıyıcısıdır. İnsanın hem kendini ifade etmek hem de dış dünyayı anlamak ve anlamlandırmak için kullandığı dil içerisinde yer alan sözcüklerin geçmişten günümüze ifade ettiği pek çok anlam vardır. Anlam, bir kelimeden, bir sözden, bir davranış ve olgudan anlaşılan şey, bunların hatırlattığı düşüncedir. Bu çalışmanın amacı, kıyak kelimesinin etimolojik açıdan incelenmesi ve geçmişten günümüze sözlüklerdeki anlamlarının verilmeye çalışılmasıdır. Kıyak sözcüğü, kıy- fiil kökünden +Ak eki ile oluşan isimdir. Eski Türkçede -GAk şeklinde olan -Ak ekinin, Batı Türkçesine geçerken ekin başındaki g- ünsüzü düşer. Kıyak sözcüğü, geçmişten günümüze anlam değişmelerine uğrayan kelimelerden biridir. Bu anlam değişmelerini tespit edebilmek için, Divânû Lugati’t- Türk Sözlüğü (DLT)’nden Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’e kadar tarihî dönemlere ait pek çok sözcük incelenmiştir. Genel olarak değerlendirildiğinde DLT’de “et suyu, tereyağı, kaymak” anlamında tespit edilen kıyak sözcüğüne; Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü (EUTS), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü (KTS), Harezm-Altınordu Türkçesi Sözlüğü (HATS), Eski Türkçenin Grameri (ETG), Kutadgu Bilig (KB)’de rastlanmamaktadır. Türkçede Kelime Yapma Yolları (TKYY) adlı eserde kıyak kelimesi için, zalim anlamı verilir. Türkçe Verintiler Sözlüğünde, kıyak kelimesi için Türkçe Sözlük’te geçen şu anlamlar verilir: 1. Benzerlerinden üstün olan, çok güzel, mükemmel. 2. Güzel, biçimli, yakışıklı, düzgün giyimli. 3. Kıyıcı, zalim, gaddar. 4. Hoşgörü, ayrıcalık tanıma. Bu sözcük aynı zamanda deyim olarak da kullanılmıştır. Bugün de bu kullanım devam etmektedir. Birine kıyak yapmak, maddi-manevi destek olmak gibi. Derleme Sözlüğünde ise diğer sözlüklerde verilen anlamlarının yanı sıra; “çayır; tatlı, ağır söz; insan dışkısı; az açık.” gibi anlamları bugün de halk ağzında yaşamaktadır.

On The “Kıyak” Word

Language is a means of agreement between people, a living entity that develops within its own laws, is the most important cultural carrier of society. There are many meanings that the words in the language that people use to express themselves and to understand and make sense of the outside world express from past to present. Meaning, what is understood from a word, a behavior and a fact is the thought that reminds them. The aim of this study is to give etymological analysis of the word Kıyak and its meanings in dictionaries from past to present. Kıyak is the name formed by the kıy- verb stem+ Ak suffix. In the old Turkish -GAk shaped suffix of the AK. Kıyak word, from past to present, is one of the words that have undergone changes in meaning. Many words belonging to historical periods from DLT to Turkish Dictionary have been examined. When evaluated in general, DLT'de "broth, butter, cream" is determined in the sense of "Kıyak" word; EUTS, KTS, HATS, ETG, KB are not found. İn the work named TKYY, for the word “Kıyak” , the cruel meaning is given. In the Turkısh Sender Dictionary provides the following meanings in the Turkish Dictionary for the word Kıyak:1. It is very beautiful. 2. Beautiful, handsome, neatly dressed. 3.monster. 4. Tolerance, privilege recognition. This word is also used as an idiom. Do somebody a great favour, financial-moral support as. In the Collation dictionary, in addition to the meanings given in other dictionaries; “meadow; dessert; high words; human excrement; half open. ” These meanings still exist today in the oral dialect.

PDF

___

Akbaba, D. E.(2007).Nogay Türkçesi. A.B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.623-678). Ankara: Akçağ Yayınları.
Aksan, D. (2013). Türkçenin gücü. Bilgi Yayınevi.
Aksan, D. (2016). Anlambilim, anlambilim konuları ve Türkçenin anlambilimi. Ankara: Bilgi Yayınevi.
Aksoy, Ö. A. ve Dilçin, D. (1996). XIII. yüzyıldan beri Türkiye Türkçesiyle yazılmış kitaplardan toplanan tanıklarıyla tarama sözlüğü IV- K-N, Ankara: TDK Yayınları.
Altaylı, S. (1994). Azerbaycan Türkçesi sözlüğü I-II. İstanbul: MEB Yayınları.
Arıkoğlu, E.(2007).Hakas Türkçesi. A.B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.1085-1148).
Ankara: Akçağ Yayınları.
Atalay, B.(1946). Türkçede kelime yapma yolları. İstanbul: İbrahim Horoz Basımevi.
Atalay, B. (1998). Kâşgarlı Mahmud-Divânü lûgât-it-Türk, Cilt I-II- III-IV. Ankara: TDK Yayınları.
Atalay. B. (1970). Abuşka Lûgatı veya Çağatay Sözlüğü. Ankara: Akyıldız Matbaası.
Ayazlı, Ö. (2017). Sarı Uygurcanın grameri ve Eski Türkçe ile karşılaştırmalı söz varlığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
Banguoğlu, T. (1998). Türkçenin grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Caferoğlu, A. (2011). Eski Uygur Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Clauson, S.G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth- century Turkısh. İngiltere: Oxford.
Çengel, H.K. (2017). Kırgız Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Dilek G. F. (2007). Altay Türkçesi. A.B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.1009-1084). Ankara: Akçağ Yayınları.
Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesinde grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Eraslan, K., Sertkaya, O.F. ve Yüce, N. (1979). Reşit Rahmeti Arat- Kutadgu bilig ııı-indeks. İstanbul: Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü.
Erdal, M. (1991). Old Turkıc word formatıon. Almanya: Wıesbaden.
Ergin, M. (2009). Türk dil bilgisi. İstanbul: Bayrak Yayınları.
Eren, H. (1999). Türk dilinin etimolojik sözlüğü. Ankara: Bizim Büro Basım Evi.
Ersoy Y. H. (2007). Başkurt Türkçesi. A.B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss. 749-810). Ankara: Akçağ Yayınları
Ersoy, F. (2007). Çuvaş Türkçesi. A.B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss. 1285-1340). Ankara: Akçağ Yayınları
Gabain, A. V. (1988). Eski Türkçenin grameri (M. Akalın, Çev.). Ankara: TDK Yayınları.
Gülensoy, T. (2011). Türkiye Türkçesindeki Türkçe sözcüklerin köken bilgisi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Gülensoy, T. (2016). Kırgız Türkçesi grameri (ses bilgisi-şekil bilgisi). İstanbul: Bilge-Kültür-Sanat Yayınları.
Gülsevin, G. (2011). Eski Anadolu Türkçesinde ekler. Ankara: TDK Yayınları.
Hacıeminoğlu, N. (1996). Karahanlı Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Kalsın, Ş.(2013). Harezm Türkçesinde isim. Ankara: Gazi Kitabevi.
Kara, M. (2005). Türkmen Türkçesi grameri. Ankara: Gazi Kitabevi.
Kara, M. (2007).Türkmen Türkçesi. A.B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.231-290). Ankara: Akçağ Yayınları.
Karaağaç, G.(2008). Türkçe verintiler sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Karamanlıoğlu, A. F.(1989). Seyfî Sarâyî- Gülistan tercümesi. Ankara: TDK Yayınları.
Kartallıoğlu, Y. ve Yıldırım, H.(2007). Türkiye Türkçesi. B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.31-80). Ankara: Akçağ Yayınları.
Kasapoğlu Çengel, H. (2007).Kırgız Türkçesi, A.B. Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.481-542). Ankara: Akçağ Yayınları.
Kestelli, R. N. (2011). Resimli Türkçe kamus. Ankara: TDK Yayınları.
Kirişçioğlu, M.F. (2007). Saha Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.1229-1284). Ankara: Akçağ Yayınları.
Korkmaz, Z. (2010). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Nişanyan, S. (2012). Sözlerin soyağacı: Çağdaş Türkçenin etimolojik sözlüğü. İstanbul: Everest Yayınları.
Özyetgin, M.(2001). Ebu Hayyan-kitabu’l- idrâk li lisâni’l- etrâk fiil: Tarihî-karşılaştırmalı bir gramer ve sözlük denemesi. Ankara: Köksav Yayınları.
Öner, M. (2015). Kazan-Tatar Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Öner, M.(2007).Tatar Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.679-748). Ankara: Akçağ Yayınları.
Özkan, N.(1996). Gagavuz Türkçesi grameri. (Giriş-ses bilgisi-şekil bilgisi-cümle-sözlük metin örnekleri). TDK Yayınları.
Özkan, N. (2007).Gagavuz Türkçesi. A. B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss. 81-170). Ankara: Akçağ Yayınları.
Öztürk, R.(2007).Özbek Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri gramer içinde (ss.291-354). Ankara: Akçağ Yayınları.
Öztürk, R. (2010). Yeni Uygur Türkçesi grameri. Ankara: TDK Yayınları.
Palmer, F.R. (2001). Semantik yeni bir anlambilim projesi (R. Ertürk, Çev.). Ankara: Kitâbiyat.
Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Pekacar, Ç.(2007).Kumuk Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.939- 1008). Ankara: Akçağ Yayınları.
Sami, Ş.(1995).Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları.
Tamir, F. (2007).Kazak Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.429-480). Ankara: Akçağ Yayınları.
Tavkul, U. (2007).Karaçay-Malkar Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss. 883- 938). Ankara: Akçağ Yayınları.
Toparlı, R. ,Vural, H. ve Karaatlı, R. (2007). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Türk Dil Kurumu.(2019). Güncel Türkçe sözlük. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 20.10.2019 tarhinde erişilmiştir.
Türk Dil Kurumu. (2019). Atasözü ve deyimler sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 17.10.2019 tarhinde erişilmiştir.
Türk Dil Kurumu.(2019). Türkiye'de halk ağzından derleme sözlüğü. https://sozluk.gov.tr/ adresinden 17.10.2019 tarhinde erişilmiştir.
Uygur, C.V.(2007).Karakalpak Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.543-622). Ankara: Akçağ Yayınları.
Ünal, K. Taşkaya, S.M. ve Ersoy, G. (2018). Suriyeli göçmenlerin yabancı dil olarak Türkçe öğrenirken karşılaştıkları sorunlar ve çözüm önerileri. Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4(2), 134-149.
Ünlü, S. (2012). Harezm- Altınordu Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.
Ünlü, S.(2012). Karahanlı Türkçesi sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.
Ünveren, D. (2020).Türkçe öğretiminde Türkiye Türkçesi ağızları ile buna yönelik öğretmen tutum ve görüşleri, Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6(1), 260-278.
Yüksel, Z. (2007).Kırım-Tatar Türkçesi. A.B.Ercilasun.(Ed.), Türk lehçeleri grameri içinde (ss.811-882). Ankara: Akçağ Yayınları.