Erzin Steli

The Stele of Erzin

Hatay Arkeoloji Müzesinde 17183 envanter numarası ile kayıtlı bulunan bazalt stel, Hatay İli'nin Erzin İlçesi'nin Yurtlak mevkiindeki tarlasını sürerken O. Günay tarafından iki parça halinde bulunmuş ve 1987 yılında satın alma yoluyla müzeye kazandırılmıştır.Kırılma ve zamanla oluşan tahribata rağmen stelin iki parçası birbiriyle uyumludur. Alt tarafında bir kaidedeki oyuğa geçmesi için bir çıkıntısı bulunmaktadır. Eserin çıkıntı ile birlikte yüksekliği 95.5 cm, gövde genişliği 46-38 cm arasında değişmekte ve eserin en kaim yeri 16 cm'dir. Kaide çıkıntısı 19 cm yüksekliğinde, 19-15 cm genişliğinde ve 13-10 cm kalmlığındadır. Tasvirsiz bombeli arka yüzünde tarlanın sürülmesi ile oluşmuş izlenimini veren derin çizikler bulunmaktadır.Eserin çerçeve içine alınmış ön yüzünde, yürüyen bir boğa üzerinde sol eliyle üçlü şimşek demetini tutarken aynı zamanda dev bir yılanın boğazını sıkan ve sağ eliyle çift başlı baltayı savuran bir erkek figürü yer almaktadır.Figürün kıyafeti, baltası, kılıcı ve üçlü yıldırım demeti Geç Hitit Dönemi'nin Fırtına Tanrılarına benzer fakat onlardan ayrılan yönü Arami tipi bir başlık takmasıdır. Bu tip başlık, ilk kez Sam'al kralı Kilamuwa'da (İ.Ö. 832-810) görüldüğünden ve ikonografik olarak figür Hitit, Asur ve Arami özellikleri taşıdığından, stel en erken İ.Ö. 9. yüzyılın ikinci yarısından İ.Ö. 8. yüzyılın sonuna tarihlenebilir. Hiçbir yerde tam bir benzeri olmayan saç biçimi ise Hititli ve Asurlu özellikler taşımaktadır. Figürün alnı önünde Fırtına Tanrısının sembolü olduğu düşünülen yarım oval şekilde hiyeroglifik bir işaret (Lar. 407) yer almaktadır.Figürün genel ikonografik özellikleri ve hiyeroglifik işaret (?) onun Fırtına Tanrısı olduğunu gösterir. Ancak figürü kanatlı bir güneş kursu taçlandırdığı için 'Fırtına Tanrısı' unvanlı bir kralı tasvir ediyor olmalıdır. Bilindiği gibi Yazılıkaya 34 numaralı kabartma 'dUTU.AN=Göğün Güneş Tanrısı' hiyeroglif yazıtını taşıdığı için bu figür gibi başları kanatlı güneş kursu ile taçlandırılmış benzer figürler de Güneş Tanrısı olarak tanımlanmışlardır. Oysa DUTUSl (= Güneşim), aynı zamanda Hitit krallarının unvanlarından biridir. Hitit kanatlı güneş kursu Hitit sfenksini, sfenks de yazılı belgelerin de işaret ettiği gibi Hitit kralını temsil etmelidir. Fırtına Tanrısının tüm ikonografik özelliklerine sahip olup başlarını kanatlı güneş kursunun taçlandırdığı Erzin stelindeki figür ve benzerlerinin hem Fırtına hem de Güneş Tanrısı olması mümkün değildir. Onlar DUTUSI veya Tarhunzas unvanlarını taşıyan krallar olmalıdır. Hitit yazılı belgeleri Güneş Tanrısı ile Labarna'nın ruhlarının ve kalplerinin bir olduğu gibi Fırtına Tanrısı ile kralın ruhlarının da bir olduğundan söz etmektedir. Tahta çıkış ritüelleri sırasında krallığın en büyük tanrısallıkları tarafından kariz-matik güçlerle donatılan krallar veya kraliçeler, kendi tasvirlerini gerçek tanrı ve tanrıçalarından ayırt etmek için kanatlı güneş kursu sembolünü kullanmış olmalıdır.Yılanın şekli canlı olduğunu ve figürün onunla mücadele ettiğini göstermektedir. Fırtına Tanrısı ile yılan arasındaki mücadeleler Hedammu ve İlluyanka Efsanelerinden bilinmektedir.Hurri kökenli olan Hedammu Efsanesi'nde, Hedammu isimli dev bir yılan okyanusta yaşamaktadır. İştar'm albenisiyle karaya çıkan Hedammu'yu Fırtına Tanrısı öldürür. Tasvirli sanat eserlerinde Hedammu'nun, genellikle sığır boynuzlu yılan, üç köpek veya kurt başlı yılan, başında sekiz yılan yükselen bir adam ve biri erkek biri kadın iki başlı yılan olarak tasvir edildiği düşünülmektedir. Malatya 'H' kabartması üzerindeki yılanın baş kısmı kırık olduğundan başı tam olarak bilinmese de öldürülüş şekli onun da Hedammu'lardan biri olabileceği fikrini vermektedir.Hatti kökenli İlluyanka Efsanesi'nin ise iki nüshası ele geçmiştir. İlk nüshasında Tanrıça İnara, Fırtına Tanrısına yardım etmek için yılanı ve ailesini ziyafete çağırır, yılan sarhoş olur ve İnara'nın daha önce anlaştığı ölümlü Hupasiya tarafından bağlanan yılanı Fırtına Tanrısı öldürür. İkinci nüshasında İlluyanka, Fırtına Tanrısını yenmekle kalmamış aynı zamanda gözlerini ve kalbini de almıştır. Fırtına Tanrısı gözleri ile kalbini geri almak için bir plan yapar ve yılanın kızı ile evlendirmek için bir oğlu olsun diye fakir bir adamın kızı ile evlenir. Oğlu yılanın kızıyla evlenince babasının gözlerini ve kalbini geri getirir. Eski gücüne kavuşan Fırtına Tanrısı hem yılanı hem de oğlunu öldürür.İlluyanka Efsanesi tipik bir yeni yıl destanı olup Hatti kökenli İlkbahar veya Bereket Bayramı olan purulli(ya) töreni süresince söylenmiş ve canlandırılmıştır. Purulli(ya) töreninin amacı dünyanın yenilenmesi ve buna bağlı olarak kralın karizmatik güçlerinin yenilenmesi, tekrar tahta çıkışı ya da konumunun tanrılar tarafından yeniden onaylanmasıdır. Muhtemelen bu stel, Geç Hitit Dönemi'nde de yılanın öldürülmesi ile, kralın gücünün yenilenmesini ve yetkesinin tanrılar tarafından onaylandığını tasvir etmektedir. Buradaki yılanı öldüren figürün Fırtına Tanrısı unvanlı bir kral olması, bu stelin üzerindeki sahnede Hedammu Efsanesi'nin değil İlluyanka Efsanesi'nin canlandırıldığını göstermelidir.İlluyanka Efsanesi'ne benzeyen daha geç bir gelenekteki Zeus ile Typhon arasındaki mücadelenin Hatay bölgesinde geçmesi, söz konusu mitin Hititlerden doğrudan Yunan Mitolojisi'ne geçtiğini belgelemektedir.

___

  • Akurgal 1995 E. Akurgal, Hatti ve Hitit Uygarlıkları (1995).
  • Akurgal 1949 E. Akurgal, Spâthethitische Bildkunst (1949).
  • Barnett 1948 R. D. Barnett, "Hittite Hieroglyphic Texts at Aleppo", Iraq 10, 1948, 122-39.
  • Bossert 1957 H. Th. Bossert, "Meine Sonne", Orientalia 26, 1957, 97-126.
  • Bryce 2003 T. Bryce, Hitit Dünyasında Yaşam ve Toplum. M. Günay (trans.) (2003).
  • Bunnens 2006 G. Bunnens, A New Luwian Stele and the Cult of The Storm-God at Til Barsib Masuwari (2006).
  • Delaporte 1940 L. Delaporte, Malatya Arslantepe I. La porte des lions (1940).
  • Ensert 2006 H. K. Ensert, "Niğde Stelinin Üzerindeki Figür, Bereketin Fırtına Tanrısı Tarhunzas'ın Unvanını Taşıyan Kral Muwaharanis Olabilir mi?", in: A. Erkanal et al. (eds.), Hayat Erkanal'a Armağan Kültürlerin Yansıması, Studies in Honor of Hayat Erkanal Cultural Reflections (2006) 326-331.
  • Ensert 2005a H. K. Ensert, "Is 'The Figure No. 34 at Yazılıkaya' The Sungod or King", in: A. Süel(ed.), V. Uluslar arası Hititoloji Kongresi Bildirileri Çorum 02-08 Eylül 2002/Acts of the Vth International Congress of Hittitology Çorum, September 02-08, 2002 (2005) 293-302.
  • Ensert 2005b H. K. Ensert, "M. Ö. İkinci Binde 'Kanatlı Güneş Kursu' ile Taçlandırılmış Anadolulu Hitit Figürleri", Anadolu/Anatolia 28, 2005, 25-47.
  • Garelli - Collon 1975 P. Garelli - D. Collon, Cuneiform Texts from Cappadocian Tablets in the British Museum (2005).
  • Genge 1979 H. Genge, Nordsyrisch-südanatolische Reliefs (1979).
  • Goetze 1955 A. Goetze, "Hittite Myths, Epics, and Legends", in: J. B. Pritchard (ed.), Ancient Near Eastern Texts 2 (1955) 120-128.
  • Gonnet Bağana 1967 H. Gonnet Bağana, "Arkeolojik belgelere göre Eti Güneş Kursları", Anadolu XI, 1967, 1967, 161-6.
  • Green 2003 A. R. W. Green, The Storm God in the Ancient Near East (2003).
  • Grimal 1997 P. Grimal, Mitoloji Sözlüğü Yunan ve Roma. S. Tamgüç (trans.) (1997).
  • Güterbock 1993 H. G. Güterbock, "Sun God or King?", M. J. Mellink - E. Porada - T. Özgüç (eds.). Nimet Özgüç'e Armağan. Aspects of Art and Iconography. Anatolia and its Neighbours, Studies in Honor of Nimet Özgüç (1993) 225-6.
  • Güterbock 1957 H. G. Güterbock, "Narration in Anatolian, Syrian, and Assyrian Art", AJA 6l, 1957, 62-71.
  • Güterbock 1945 H. G. Güterbock, Kumarbi Efsanesi (1945).
  • Güterbock 1943 H. G. Güterbock, "Eti Tanrı Tasvirleri ile Tanrı Adları", Belleten 7/26, 1943, 273-93.
  • Gurney 1990 O. R. Gurney, The Hittites (1990)2.
  • Haas 2002 V. Haas, "Hitit Dini", Hititler ve Hitit İmparatorluğu Bin Tanrılı Halk (2002) 438-442.
  • Haas 1994 V. Haas, Geschichte der Hethitischen Religion (1994).
  • Hawkins 2000 J. D. Hawkins, Corpus of Hieroglypic Luwian Inscriptions (2000) 1/1-3.
  • Hawkins 1992 J. D. Hawkins, "What does the Hittite Storm-God Hold?", in: D. J. W. Meijer (ed.),
  • Natural Phenomena Their Meaning, Depiction and Description in the Ancient Near East (1992) 53-77.
  • Hawkins 1980 J. D. Hawkins, "The 'Autobiography of Ariyahinas's Son': An Edition of the Hieroglyphic Luwian Stelae Tell Ahmar 1 and Aleppo 2", AnatSt 30, 1980, 139-56.
  • Hawkins 1970 J. D. Hawkins, "Hieroglypic Hittite Inscriptions of Commagene", AnatSt 20, 1970,69-110.
  • Hoffner 1990 H. A. Hoffner, Hittite Myths (1990).
  • Kalaç 1969 M. Kalaç, "Körkün'de Bulunan Hiyeroglifli Havatanrısı Steli", Athenaeum 47 (1969)160-167.
  • Kalaç 1967 M. Kalaç, "Eine Wettergott-Stele und drei reliefs im Museum zu Maraş", JEOL VI(1959-1966) 16-19, 280-83.
  • Laroche I960 E. Laroche, Les Hieroglyphes Hittites (I960).
  • Oppenheim 1955 M. F. von Oppenheim, Teli Halaf 3 (1955).
  • Orthmann 1971 W. Orthmann, Untersuchungen zur spâthethitischen Kunst (1971).
  • Özgüç 2003 N. Özgüç, Hatti Efsanesi Yılan İlluyanka'nın Tasvir Sanatında Yorumu (2003).
  • Özgüç 1965 N. Özgüç, Kültepe Mühür Baskılarında Anadolu Grubu, The Anatolian Group of Cylinder Seal Impressions from Kültepe (1965).
  • Özgüç - Özgüç 1953 T. Özgüç - N. Özgüç, Kültepe Kazısı/Ausgrabungen in Kültepe 1949 (1953).
  • Parrot 1950 A. Parrot, "Cylindre Hittite Nouvellement Acquis (AO 20138)", Syria XXVII, 1950,180-190.
  • Porada 1992 E. Porada, "A Cylinder with a Storm God and Problems", in: D. J. W. Meijer (ed.),Natural Phenomena Their Meaning, Depiction and Description in the Ancient Near East (1992) 227-243.
  • Porada 1959 E. Porada, "The Hasanlu Bowl", Expedition 1(3) (1959) 19-22.
  • Porada 1948 E. Porada, The Collection of the Pierpont Morgan Library (1948) Vol.
  • Stein 1988 D. L. Stein, "Mythologische Inhalte der Nuzi-Glyptik", in: V. Haas (ed.), Hurriter und Hurritisch (1988) 173-181.
  • Teissier 1993 B. Teissier "The Ruler with the Peaked Cap and Other Syrian Iconography on Glyptic from Kültepe in the Early Second Millennium B.C." in: M. J. Mellink et al (eds.), Nimet Özgüç'e Armağan Aspects of Art and Iconography: Anatolia and its Neighbors (1993) 601-612.
  • Thureau-Dangin - Dunand 1936 F. Thureau Dangin - M. Dunand, Til-Barsib (1936).
  • Ünal 1999 A. Ünal, Hititler-Etiler ve Anadolu Uygarlıkları (1999).
  • van den Hout 1995 Th. P. J. van den Hout, "Tuthalija IV und die Ikonographie hethitischer Grosskönige des 13. jhs.", BibO LII (1995) 545-73.
  • Woolley 1921 C. L. Woolley, Carchemish II. The Town Defences. Report on the Excavations at Jerablus on Behalf of the British Museum (1921).