Antalya Yakınlarında Evdir ve Kırkgöz Hanlarında Boyama Bezeme ve Sıva 13. Yüzyıl Selçuklu Devleti Binalarının Özgün Görünüşleri Üzerine Önermeler

The Painwork and Plaster on Evdir and Kırkgöz Hans by Antalya- and Some Implications Drawn Concerning the Original Appearance of 13th c. Seljuk State Buildings

Bu makale 13- yüzyıla ait Anadolu Selçuklu hanları ve diğer devlet yapılarının alçı ve boyama bezemesi hakkında olup Antalya yakınlarındaki Evdir ve Kırkgöz hanlarının boyama bezeme örnekleri burada ilk kez yayınlanmaktadır. Ayrıca bu ve diğer Selçuklu Devleti yapılarının asıl görünüşleri hakkında bu bulgulardan ve ilgili malzemeden elde edilen çıkarsama ve yorumlar da belirtilecektir. Bu boyama bezemeli devlet yapılarının duvarları üzerindeki desenlerin tipolojisi verileceği gibi, halen yerinde korunan bu 13. yüzyıl boyama bezemenin ve taçkapılar üzerine uygulanan in situ dolgu macunu izlerinin tam bilimsel analizi gereksinimi ortaya serilecektir.Makalenin ilk bölümünde Antalya yakınlarındaki Evdir ve Kırkgöz hanlarının taçkapılarındaki boyama bezemenin in situ izleri ve Kırkgöz Hanın iç ve dış duvarlarında görülen alçı bezeme izleri irdelenmektedir. Boyama bezeme örnekleri arasında şunlar görülüyor: restore edilmemiş bir Sultan Hanı olan Evdir Han ve taçkapısında taştan kaytan silme üzerinde ve de hemen yanındaki taçkapmm yan yüzünü çerçeveleyen oymanın iç düz yüzünde sarı renkli boyama bezeme; bu taçkapı üzerinde başka noktalarda korunan ve orijinalde üzeri boyanan, dolgu macunu izleri ve taçkapınm iç kısmına uygulanmış düzgün sıvanın in situ kalıntıları ile taçkapmm hemen sağındaki duvarın dış yüzeyi üzerindeki sıvaya uygulanan sarı aşıboyası boyama bezemenin kalıntıları, bu makale ile ilk kez yayınlanmaktadır. Taçkapınm iç yüzeyindeki sıvanın üzerine orijinalde 13. yüzyılda kalemişi ve hatta boyayla hüsnühat işlenmiş olmalıdır. Benzer şekilde Kırkgöz Hanın taçkapısında yine aynı dolgu macunu kalıntıları ve sütunçeler, başlıklar ve taçkapı cephesinin bitişik alanları üzerinde günümüze ulaşan kırmızı ve beyaz boyama bezeme izleri seçilmektedir. Hâlbuki 1990 yılından bir fotoğrafta bu taçkapınm yan tarafında boyayla yapılmış zikzak ve V motifli bir 13. yüzyıl Selçuklu deseni görülebiliyor ki, bu bezeme günümüze, ne yazık ki, tıpkı kitabe üzerindeki açık sarı boyama bezeme izleri gibi ulaşamamıştır. Kırkgöz Hanın dış ve iç duvarları üzerinde görülen alçı işinden günümüze ulaşan katmanlarla birlikte Selçuklu boyama bezemesinin yayımlanmamış bu örnekleri açıkça gösteriyor ki, 13. yüzyıl Anadolu Selçuklu kırsal alan hanlarının taçkapı ve dış duvarları boyanıyordu. Bu boyama bezeme veya alçı bezemenin söz konusu hanların 13. yüzyılın ilk yarısında tamamlanmasından sonraki bir dönemde eklendiğine dair bir kayıt, bilgi, sebep veya herhangi bir ipucu bilinmemektedir.

PDF

___

Abulafia 2003 D. Abulafia (ed.), The Mediterranean in History (2003).
Arık 2000 R. Arık, Kubad Abad (2000).
Arık 2002 R. Arık, "Selçuklu Saray ve Köşkleri", in: D. Kuban, Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı (2002) 251-266
Al-Baghdadi Al-Baghdadi, Abd al-Latif, Kitab al-ifadah wa'H'tibar- The Eastern Key, K. Hafuth Zand & J. A. & I. E. Videan (trans.) (1965).
Bean 1979 G. Bean, Turkey's southern shore (1979).
Beaufort 1817 F. Beaufort, Karamania or a brief description of the South Coast of Asia Minor and of the remains of Antiquity with Plans and Views etc., (1817).
Cahen 1968 C. Cahen, Pre Ottoman Turkey - A general survey of the material and spiritual culture and history c. 1071-1330. J. Jones-Williams (trans.) (1968).
Cahen 2001 C. Cahen, The formation of Turkey - The Seljukid Sultanate of Rum: Eleventh to Fourteenth Century, P. M. Holt (trans. & ed.) (2001).
Creswell 1958 K. A. C. Creswell, A short account of Early Moslem Architecture (1958).
Dimand 1947 M. S. Dimand, A handbook of Muhammadan art (1947).
Duggan 2006 T. M. P. Duggan, "The motifs employed on Rum Seljuk 13th century eight pointed star tiles from Antalya Province and elsewhere in Anatolia: an interpretation", Adalya IX, 2006, 149-219.
Duggan 2007 T. M. P. Duggan, "An interpretation of the 13th century function and appearance of carvansaray-hans in: Seljuk Anatolia", Hanlar, Kervansaraylar, Geleneksel & Modern Mimaride Taş Sempozyumu, Antalya (2007) 288-295.
Duggan 2008 T. M. P. Duggan, "The 1930's restoration of the Aspendos Palace", in: the Proceedings of the 20. Yüzyılda Antalya Sempozyumu, Akdeniz Üniversitesi, Antalya, Kasım 22-4, 2007 (forthcoming 2008).
Durukan 2001 A. Durukan, "Anadolu Selçuklu Dönemi Kaynakları Çerçevesinde Baniler, Sanat Tarihi Defterleri 5, 2001, 43-132.
Erdmann 1955 K. Erdmann, "Notizen zum inneranatolishen Karavansaray", Kunst des Orients, II, Okt. 1955, 5-29,
Erdmann 1959 K. Erdmann, "Der Kargı Han bei Alanya", Kunst des Orients III, Aug. 1959, 1-13.
Erdmann 1961 K. Erdmann, Das anatolische Karavansaray des 13. Jahrhunderts, erster teil (1961).
Göka 1996 Ş. Göka, Söz Uçar Yazı Kalır (1996).
Hillenbrand 1999 C. Hillenbrand, The Crusades - Islamic perspectives (1999).
Ibn Bibi Ibn Bibi, el-Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca'feri er-Rugadi. M. Öztürk (trans.), El Evamiru'l-Ale'iye Fi'l-Umuri'l-Ala'iye (Selçukname) Vol. I (1996).
Laborde 1839 Leon de Laborde, Voyage en Orient (1839) I.
Lanckoronski 1890 K. Graf v. Lanckoronski - G. Niemann - E. Petersen, Stâdte Pamphyliens und Pisidiens I (1890).
Lloyd - Rice 1958 S. Lloyd & D. Storm Rice, Alanya (Ala'iyya) (1958).
Mathnawi Mathnawi, The Mathnawi of Jalalud'ddin Rumi. R. A. Nicholson (trans.) Bks. 1-6 (1982).
NicoUe 2001 D. Nicolle, The Crusades (2001).
Öney 1992 G. Öney, Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları (1992)
Önge 1991Y. Önge, "Alanya ve Çevresindeki Yapılarda Görülen Selçuklu Devri Boyalı Nakkışları Hakkında", in: 1. Alanya Tarih ve Kültür Semineri (1991) 94-98.
Redford 1996 S. Redford, "Seljuk pavilions and enclosures in and around Alanya", XIV.I AST(1996) 453-467,
Redford 2001 S. Redford, "Selçuklu Anadolusunda Adalet ve Peyzaj", in: I. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Vol. II (2001) 312-224.
Rice 196iT. T. Rice, The Seljuks in Asia Minor (1961).
Rice 1975D. T. Rice, Islamic Art (1975).
Sarre 1989F. Sarre, Konya Köşkü. Ş. Uzluk (trans. & notes) (1989).
Sevim 1997M. Sevim, Türkiye in Gravures IV (1997) Vol. I.
Sümer 1985F. Sümer, Selçuklular Devrinde Milletlerarası Büyük Bir Fuar (1985).
Süslü 1989Ö. Süslü, Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri (1989).
Tabbaa 2002Y. Tabbaa, The transformation of Islamic art during the Sünni Revival (2002).
Texier 2002C. Texier, Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. A. Suat (çev.) (2002) Vol. III.
Turan 1988O. Turan, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar (1988).
Turan 1993O. Turan, Selçuklular Zamanında Türkiye (1993).
Turks 2005D. Roxburgh (ed.), Turks, A journey of a thousand years, Exh. Cat. (2005).
Vakıf 1983Türkiye'de Vakıf Abideler ve Eski Eserler, I, Adana-Antalya-Artvin (1983).
Wheeler 1970M. Wheeler, Splendours of the East (1970).
Yılmaz 2002L. Yılmaz, Antalya (16. Yüzyılın Sonuna Kadar) (2002).

ISSN: 1301-2746
Yayın Aralığı: Yıllık
Başlangıç: 1996
Yayıncı: Koç Üniversitesi AKMED (Suna & İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Merkezi)