ÇAĞDAŞ KAZAK DİLİNİNİN SÖZCÜK YAPIMININ TEMEL TEORİK KAVRAMLARI

Dil biliminde bir dilin sözcükleri ile sözvarlığını yeni sözcüklerle tamamlayan dilbilimsel bir fenomen olan sözcük yapımının (sözcük yapımı bilgisi), yeni ve türemiş sözcükler türeten sözcük yapım kuralları ile sözcük yapım yöntemleri eski çağlardan beri toplumun gelişimi ile bilimdeki ilerlemelerle birlikte süzgeçten geçip çeşitli değişikliklere uğrayarak günümüze ulaşmıştır. Dilin söz varlığı dinamik bir yapıya sahiptir. Bu olay, dildeki herhangi bir yeni bir sözcüğün tesadüfen ortaya çıkmadığını açıkça göstermektedir. Dolayısıyla dil ve varlık ilişkisinde dillerin gereksinim duydukları ve kullandıkları en önemli unsurlardan biri olan sözcük yapımı, yaşamımıza giren yeni kavramları, varlıkları ve nesneleri karşılamada büyük önem taşımaktadır. Makalede Kazak dilbiliminin sözcük yapımı meselesine değinilecek ve Kazak dilinin sözcük yapım sisteminden söz edilecektir. Ayrıca makalede temel sözcük yapım kavramları olan sözcük yapım yuvası (sözjasamdık uya), sözcük yapım çifti (sözjasamdık jup), sözcük yapım zinciri (sözjasamdık tizbek), sözcük yapım paradigması (sözjasamdık taram), sözcük yapım basamağı (sözjasamdık satı), türemiş sözcük (tuındı söz), sözcük yapım anlamı (söz jasamdık mağına) v.s. kavramları ele alınacak ve sözcük yapım birimlerinin birbiriyle ilişkileri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Kazak dil bilimi, söz varlığı, sözcük yapımı, sözcük yapım sistemi, temel teorik kavramlar, sözcük yapımı kavramları, sözcük yapım birimleri

The Basic Theoretical Concepts of Word Formation (Derivation) of Modern Kazakh Language

Word formation (derivation) is a linguistic phenomenon, which completes the words and vocabulary with new words in linguistics. Word formation rules and word formation methods that form new and derivated words have passed through various filters and progressed in science together with the development of society and advances in science since ancient times. The vocabulary of a language has a dynamic structure. This phenomenon shows that no new word in the language has come into being by chance. Therefore, derivation, which is one of the most important elements that languages need and use in the relationship between language and being, is of great importance in expressing new concepts and objects. In the study the word formation issue of the Kazakh linguistics and the word formation system of the Kazakh language will be discussed. In addition, the paper provides with an overview of the basic word formation concepts such as word formation nest, word formation pair, word formation chain, word formation paradigm, word formation ladder, derived word, word formation meaning, etc. and examines the relations of the word formation units.

Keywords:

Kazakh linguistics, vocabulary, word formation, word formation system, basic theoretical concepts, word formation concepts, word formation units,

PDF

___

1. Oralbaeva N.O. Qazіrgі qazaq tіlіndegі san esіmnіń sózjasam júıesі. – Almaty: Ǵylym, 1988. – 104 b.
2. Qurmanálıev K.A. Qazaq tіlіndegі sózjasamdyq uıa problemalarynyń ǵylymı teorııalyq negіzderі: Monografııa. – Almaty, 2002. – 274 b.
3. Salqynbaı A. Tarıhı sózjasam (Semantıkalyq aspekt). – Almaty: Qazaq ýnıversıtetі, 1999. – 309 b.
4. Beısembaeva Z. Sózjasamdy oqytýdyń ǵylymı-ádіstemelіk negіzderі. – Almaty: Respýblıkalyq baspa kabınetі, 1998. – 220 b.
5. Kokysheva N.M. Qazіrgі qazaq tіlіnіń dene múshelerі ataýlary negіzіnde sózjasamdyq uıalardyń sózjasamdyq satylaryndaǵy týyndy sózder: fılol. ǵyl. kand. ... dıss. avtoreferaty. – Almaty, 2001. – 26 b.
6. Esımbetov B. Qazіrgі qazaq tіlіndegі sózjasamdyq tіzbekter: fılol. ǵyl. dokt. ... dıss. avtoreferaty. – Almaty, 2001. – 25 b.
7. Qazіrgі qazaq tіlіnіń sózjasam júıesі. – Almaty: Ǵylym, 1989. – 368 b.
8. Tıhonov A.N. Formalno-semantıcheskıe otnoshenııa slov v slovoobrazovatelnom gnezde: avtoref. dıss. ... dok. fıl. naýk. – Moskva, 1974. – 35 c.
9. Tsyba I. Ob otnoshenıı kompleksnyh edınıts slovoobrazovanııa // Derıvatsıonnye tıpy gnezd v sınhronıı ı dıahronıı. – Vladıvostok, 1989
10. Lykov A.G., Klechkovskaıa G.A. Gnezdo kak vysshaıa edınıtsa. K voprosý sootnoshenıı ı klassıfıkatsıı edınıts rýsskogo slovoobrazovanııa // Rýsskaıa slovoobrazovatelnaıa sıntagmatıka ı pragmatıka. – Krasnodar, 1991.
11. Sossıýr F. Trýdy po ıazykoznanııý. – Moskva, 1997. – 140 c.
12. Qazaq grammatıkasy. – Astana: Astana polıgrafııa, 2002. – 784 b.
13. Oralbaeva N.O. Qazaq tіlіnіń sózjasamy. – Almaty: 2002. – 189 b.
14. Qurmanálıev K.A. Sózjasamdyq satynyń tіzbekke qatysty máselesі // Ult taǵylymy. – 2002. – №3.
15. Sadrieva E.V., Erofeeva I.V. Representation of human’s image by using word-formation resources in the language of Russian chronicles (using the example of nouns with suffixes – (n) ık) // Journal of Language and Literature. – Vol.7. – No. 1. (2016). – Pp.: 203-206.
16. Kurmanali A., Sametova F. Representation of the concept of time in the linguistic consciousness // Opción. – Vol. 35, Núm. 88 (2019). Venezuela-University of Zulia. – Pp.27-52 ISSN 10423-4461587 // https://produccioncientificaluz. org/index. php/ opcion/ article/view/2419317.
17. Subbotina N. System of derivational chains in Russian nouns: linguistic and methodical aspects/ Gênero & Direito, Vol. 8, n.5 (2019). – Pp. 202-211 // https://periodicos. ufpb.br/index. php /ged /article /view/48629