XIV. yüzyıl Akşehir’inde Bir Sûfî: Hacı İbrahim Sultan ve Manzûmesi

Hacı İbrahim Sultan, XIV. yüzyıl Anadolu’sunda, Hamidoğulları devrinde yaşamış bir Rum (Anadolu) erenidir. O, Akşehir’e bağlı Maruf köyünde dedesi Hacı İbrahim’in XIII. yüzyılda başlattığı irşad faaliyetlerini sürdürmüş ve günümüze kadar varlığını ikâme ettiren bir manzûmenin ortaya çıkmasına vesîle olmuştur. Arşiv kayıtlarında, Hacı İbrahim Sultan tarafından kurulan vakıf ve bu vakfa bağlı müesseselerden bahseden pek çok kayda rastlamak mümkündür. Beylikler ve Osmanlı dönemlerinde Akşehir’in en zengin vakıflarından biri olduğu görülen Hacı İbrahim Sultan vakfı günümüze kadar intikal etmiştir. Çalışmamızda, Türk-İslâm vakıf geleneğinin temel yapı taşlarından biri olan tekke ve zâviyeler Hacı İbrahim Sultan Vakfı ölçeğinde ele alınacaktır.

A Sufi at the 14th century Akşehir: Hadji Ibrahim Sultan and his manzuma

Hadji Ibrahim Sultan is a Rum (Anatolian) scholar who lived in Anatolia during the reign of Hamidoğulları at the 14th century. He continued the activity of guidance initiated by his grandfather Hadji Ibrahim at 13th century and brought a “manzuma” that exists until present days to light. At the records of Archive, it is possible to come upon plenty of records concerning the “waqf” - established by Hadji Ibrahim Sultan and the institutes attached to the said waqf. . The waqf of Hadji Ibrahim Sultan was one of the richest waqfs of Akşehir - at the time of Principalities and Ottoman Empire and it has survived until present day. In our work, it is aimed to analyze tekke and zawiyas as one of the main parts of the Turkish-Islamic Waqf tradition in the example of Waqf of Hadji Ibrahim Sultan

PDF

___

1.Arşiv
1.1.Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, C.EV., 2/137, 20 Zilhicce 1078/1 Haziran 1668; BOA, İE.EV., 2/137, 20 Zilhicce 1078/1 Haziran 1668; BOA, İE.EV., 5/570, 15 Ra 1092/4 Nisan 1681; BOA, EV.MH., 90/116(tarih yok); BOA, EV.EMH., 155/96, 15 Safer 1258/28 Mart 1842; BOA, EV.BKB, 121/167, 11 Şaban 1258/17 Eylül 1842; BOA, İ.ŞD, 117/7039, 24 N 1309/22 Nisan 1892;BOA, BEO, 4200/314997, 25 Şaban 1331/30 Temmuz 1913. (Diğer kaynaklar tablolarda belirtilmiştir.)
1.2.Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
VGMA Defter: 235/120, 1 Safer 1129/15 Ocak 1717; VGMA Defter, 306/40, s. 75; VGMA, Defter: 179/85, Hüküm No: 475-476, 8 Cemâziyelâhir 1282/29 Ekim 1865; VGMA, Defter: 02176.00158, s. 303; VGMA Defter: 4177/2, 30 Teşrînisâni 1306/12 Aralık 1890; VGMA Defter: 3177/115; VGMA Defter: 3146/25, s. 45; VGMA Defter: 4117/188, 29 Cemâziyelâhir 1308/9 Şubat 1891; VGMA Defter: 4119/409, 2 Safer 1309/7 Eylül 1891; VGMA Defter: 4119/493, 20 Receb 1309/19 Şubat 1892; VGMA Defter: 4122/44, 22 Şaban 1309/22 Mart 1892; VGMA Defter: 4122/53, 7 Ramazan 1309/5 Nisan 1892; VGMA Defter: 4122/72, 29 Ramazan 1309/27 Nisan 1892; VGMA Defter: 4122/117, 2 Zilkade 1309/29 Mayıs 1892; VGMA Defter: 4133/117, 22 Şubat 1314/6 Mart 1899; VGMA Defter: 3202/34, 27 Şubat 1329/12 Mart 1914; VGMA Defter: 608-1, 6 Cemâziyelâhir 1333/21 Nisan 1915.( Hacı İbrahim Sultan Vakfiyesi Sûreti); VGMA Defter: 3232/43, 4 Mart 1333/4 Mart 1917. (Diğer kaynaklar tablolarda belirtilmiştir.)
1.2.1.Hurufât Defterleri (HD)
VGMA, HD 1065: v. 16; VGMA, HD 1068: v. 102; VGMA, HD 1069: v. 42; VGMA, HD 1141: s. 81, 161; VGMA, HD 1143: v. 35. (Diğer kaynaklar tablolarda belirtilmiştir.)
1.2.2. Diğer Vakıf Kayıtları
1.3.Tapu Kadastro Arşivi
TK.KKA.TTD Evkâf 565: vr. 113b-114a.
TK.KKA.TTD Evkâf 584: vr. 97a-97b.
TK.KKA.TTD Evkâf 564: s. 49a. (Diğer kaynaklar tablolarda belirtilmiştir.)
1.4.Akşehir Şer‘iyye Sicilleri
Akşehir Şeriyye Sicili(AŞS), Numara: 29, s. 248, Hüküm No: 3; AŞS, Numara: 29, s. 331-332, Hüküm No: 28.
2.Araştırma Eserler
AFYONCU, Erhan-Recep Ahıskalı (2002) “Kâtip”, DİA, TDV, Ankara, c. 25, s. 49-55.
Akşehir Belediyesi Taşınmaz Kültür Varlıkları Envanteri (2012), Köroğlu Matbaası, Akşehir.
AVCIOĞLU, Erkök (2011). “Su Uyur Düşman Uyur Türbe-i Hicrân Uyumaz I”, Pervasız Gazetesi(18 Kasım 2011), Akşehir.
AVCIOĞLU, Erkök (2011). “Su Uyur Düşman Uyur Türbe-i Hicrân Uyumaz II”, Pervasız Gazetesi (24 Kasım 2011) , Akşehir.
AVCIOĞLU, Erkök (2012). “Vakıfnâmedeki Bazı Hususlar”, Şeyh Hacı İbrahim Sultan Velî el-Marûfî Hazretlerini Vefatının 649. Yılı Panel , Akşehir-12 Ekim 2012.
YEDİYILDIZ, Bahaeddin (2003).XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi-Bir Sosyal Tarih İncelemesi , TTK, Ankara.
GÜLSOY, Ufuk (Yay.Haz. Vahdettin ENGİN vd.) Bir Medeniyetin İzdüşümü Vakıflar (2012), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, İstanbul.
CEYLAN, Alaeddin (1993).Kanuni Zamanında Akşehir Kazası , Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Konya.
DEMİR, Alpaslan (2006). “Tahrir Defterlerine Göre Akşehir Zâviyeleri”, Doğumunun 65. Yılında Prof. Dr. Tuncer Baykara’ya Armağan-Tarih Yazıları , Derleyen: Akif Erdoğru, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul.
ERDOĞRU, M. Akif (1994). “Karaman Vilâyeti Zâviyeleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi , Sayı: 9, İzmir.
ERDOĞRU, M. Akif (2004). “Murad Çelebi Defteri: 1483 Yılında Karaman Vilâyetinde Vakıflar-III”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Sayı: 19, İzmir.
ERTÜRK, Volkan (2007).XVI. Yüzyılda Akşehir Sancağı(Tahrir Defterlerine Göre) , Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
GÜNDOĞDU, Hamza (1991). “Develi/Havadan Köyü Külliyesi”, Belleten , S. LV/213, Ağustos.
Hacı İbrahim Sultan Vakfiyesi.
İPŞİRLİ, Mehmet (1992). “Câbî”,İA, TDV, c. 6, İstanbul.
PŞİRLİ, Mehmet (1994). “Duâgû”,İA, TDV, c. 9, İstanbul.
KONYALI, İbrahim Hakkı (1945). Nasreddin Hocanın Şehri Akşehir-Tarihî Turistik Kılavuz , Numune Matbaası, İstanbul.
KÖPRÜLÜ, Fuad (1987). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar , Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad (2005). “Vakıf Müessesesine Dâir Araştırmalar”, İslâm ve Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları ve Vakıf Müessesesi , Akçağ Yayınları, Ankara.
Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli (1997). Türkiye Diyânet Vakfı, Ankara.
KÜÇÜKDAĞ, Yusuf (2005). “Hurufât Defterlerine Göre Osmanlı Dönemi’nde Develi Kazasının Tekke ve Zâviyeleri”, Türk Tasavvuf Araştırmaları , Çizgi Kitâbevi, Konya.
MANGALTEPE, İsmail (1997). 16 Yüzyıl Başlarında Akşehir Vakıfları , Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
MERİÇ, Rıfkı Melül (1936). Akşehir Türbe ve Mezarları , Devlet Basımevi, İstanbul.
Mustafa Cavit (1934). Akşehir Kitâbeleri ve Tetkîkât(Kitâbeler-Türbeler-Mezarlar) , Muğla Halk Matbaası, Muğla.
ÖZBEK, Yıldıray (1994). “Şeyh Hacı İbrahim Tekke veya Manzûmesi”, Vakıflar Dergisi , S. XXIV,.
ÖZTÜRK, Nazif (1995). Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar(Ahkâmu’l-Evkâf) , Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara.
PAKALIN, Mehmet Zeki (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü III, MEB, İstanbul.
Sahîh-i Buhârî(2004). çev. Abdullah Feyzi Kocaer, Hüner Yayınları, Konya.
SAMUR, Tahsin (1996).Akşehir’deki Türk Mimari Eserleri, Altunarı Ofset, Konya.
Velâyetnâme-i Hazreti Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî , müstensih. Derviş Ali Girîdî (H.1177/M.1764). Hacı Bektaş Yazma Eserler Kütüphanesi. No: 119.
YAZICI, Tahsin -Mehmet İpşirli (1995), “Ferrâş”,İA , TDV, İstanbul.
3.Erkök Avcıoğlu’nda Bulunan Metrûkâttan
Erkök Avcıoğlu’nda bulunan metrûkâttan, 21 Şaban 768/22 Nisan 1367 tarihli mülknâme.
Erkök Avcıoğlu’nda bulunan metrûkâttan, 8 Şaban 1333/21 Haziran 1915