II. meşrutiyet devrinde Osmanlı medreselerinde reform çabaları ve merkezileşme

Meşrutiyet devri her açıdan olduğu gibi, eğitim reformları açısından da verimli bir dönemdir. Bu dönemde medreselerin ihtiyaca cevap veremez hale gelmesi üzerine, pek çok reform projeleri hazırlanmıştır. Bu bağlamda 1910da Medaris-i İlmiye Nizamnamesi çıkarıldı. Bu nizamname ile medreselerde yeni bir dönem başladı. 1914te Şeyhülislam Mustafa Hayri Efendinin çabalarıyla çıkarılan Islah-ı Medaris Nizamnamesine göre İstanbuldaki bütün medreseler, Darül-hilâfetil-aliye Medresesi adı altında yeniden düzenlendi. Böylece medreseler merkezden yönetilmeye başlandı. Bu yeniliklerle yetinilmeyerek, 1917de Şeyhülislam Musa Kâzım Efendi tarafından medreseler hakkında başka düzenlemeler de yapıldı. Bu resmi çabaların dışında ulemânın pek çoğu, medreselerin nasıl düzeleceğine dair görüşler ileri sürdüler. Bu yenilikler medreselerde merkezileşme sürecini hızlanmıştır. Biz bu çalışmamızda bu bağlamdaki projeleri ve görüşleri inceleyerek II. Meşrutiyet döneminde medreselerin durumunu ve medreselere bakış açısını ortaya koymaya çalıştık.

Reform efforts in Ottoman madrasas in the second constitutional era and centralization

As with every aspect, the Second Constitutional Era is an efficient period in terms of educational reforms. During this period, many reforms were made about madrasas that failed to fulfill the needs. In this context, Medâris-i İlmiye Regulations were applied in 1910. Then a new period of madrasas began. In accordance with the Islah-ı Medâris Regulations which were implemented by Shaykh al-Islam Mustafa Hayri Efendi s efforts in 1914, all madrasas in İstanbul were re-organized under the name of Dar al-hilâfeti l-aliya. Thus, madrasas were to be centrally administered. In addition to these changes, new arrangements were made about the madrasas by Shaykh al-Islam Musa Kazim Efendi in 1917. Besides these official efforts, many scholars suggested their viewpoints on how to reform madrasas. All these innovation accelerated a process of centralization in madrasas. In this study, I tried to reveal the status of and perspectives about the madrasas in the Second Constitutional Era, reviewing projects and ideas in this regard.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, 3815/286070, 1328 L 20; DH.MB.HPS.M., 6/38, 1330 N 15; DH.MKT, 1281/9-1,4, 1326 B. 18.
Araştırma Eserler
AKYÜZ, Y. (1985). Türk Eğitim Tarihi, Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Yayınları.
ATAY, H. (1983). Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergah Yayınları.
BALTACI, C. (1976). Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İrfan Matbaası.
BEDİÜZZAMAN S. N., Münâzarat, Yeni Asya Neşriyat, İstanbul, 1996.
BEİN, A. (2013). Osmanlı Uleması ve Türkiye Cumhuriyeti, İstanbul: Kitap Yayınevi.
BİLGE, M. (1984). İlk Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
CİHAN, A. (2007). Osmanlıda Eğitim, İstanbul: 3F Yayınevi, İstanbul.
Darül-Hilafetil-Aliyye Medresesi, Ders Proğramlarıyla Medarisin Kadrosu ve Medaris Kanun-ı Nizamnamesi (DMD). (1339-1340). İstanbul: Evkaf-ı İslamiye Matbaası.
Darül-Hilafetil-Aliyye Medresesi, Nizamnâme, Ders Cedveli, Suret-i Tedris ve Kitaplar ve Talimâtnâme (DMN). (1330- 1333). İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil.
DÖLEN, E. (2009). Osmanlı Döneminde Darülfünun (1863-1922). C. 1, İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları.
DÜSTÛR, İkinci Tertib, II, VI.
ERGİN, O.N. (1977). Türk Maarif Tarihi, C.3-4, İstanbul: Eser Matbaası.
ERGÜN, M. (1982). II. Meşrutiyet Döneminde Medreselerin Durumu ve Islah Çalışmaları, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 30 (1-2): 58-89.
ERGÜN, M. (2009). II. Meşrutiyet Dönemindeki Eğitim Reformlarının Türk Modernleşmesindeki Yeri, 100. Yılında II.
Meşrutiyet Gelenek ve Değişim Ekseninde Türk Modernleşmesi Uluslararası Sempozyumu, Bildiriler, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Marmara Üniversitesi yayınları, 263-273.
EŞREF Efendizâde Şevketî (1329). Medaris-i İslamiye Islâhât Programı, İstanbul.
GÜLLÜCE, H, (2002). Erzurumlu Şeyhülislam Musa Kazım ve Kuranın Icâzı Hakkındaki Görüşleri, A.Ü. Türkiyât Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 19, 219-227.
HAMADÂNİZÂDE Ali Naci (1325). Softalar ve Medreseler, İstanbul: Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul.
İHSANOĞLU, E. (2007). Osmanlılar ve Bilim, İstanbul: Etkileşim Yayınları.
KAZICI, Z. (2004). Osmanlıda Eğitim Öğretim, İstanbul: Bilge Yayınları.
KOÇER, H. A. (1991). Türkiyede Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişimi, (1773-1923). İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
KÜTÜKOĞLU, M.S. (1977). 1869da Faal İstanbul Medreseleri, İstanbul: İÜ. Edebiyat Fakültesi Matbaası.
KÜTÜKOĞLU, M.S. (1978). Dârül-hilâfetil-Aliyye Medresesi ve Kuruluşu Arefesinde İstanbul Medreseleri, İslâm Tetkikleri Enstitüsü Dergisi, 7: 1-212.
Medaris-i İlmiye Nizamnâmesine Zeyl Olarak Tanzim Olunan Taşra Medaris-i Nizamnâmesi (TMN). Matbaa-i Amire, (1326). İstanbul.
Mirat-ı Maarif (1324). İstanbul, 2.
MUHAMMED UBEYDULLAH (1328). Islâh-ı Medâris-i Kadîme, İstanbul.
PAKALIN, M.Z. (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
SARIKAYA, Y. (1999). Osmanlı Medreselerinin Gerilemesi Meselesi: Eleştirel Bir Değerlendirme Denemesi, İslam Araştırmaları Dergisi, 3: 23-39.
SARIKAYA, Y. (2008). II. Meşrutiyet ve Medreseler: Geleneksel Bir Kurumun Modernleşme Sürecinde Var Olma Mücadelesi, Divân, 13 (25): 37-73.
SOMEL, S.A.(2010). Osmanlıda Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908). İstanbul: İletişim Yayınları.
ŞEYH ALİ EFENDİZÂDE MUHYİDDİN (1314). Medreselerin Islahı, İstanbul.
UZUNÇARŞILI, İ.H. (1984). Osmanlı Devletinin İlmiye Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
ZENGİN, Z.S. (1998). II. Meşrutiyet Döneminde Osmanlılarda Medreselerin Islahı Çalışmaları, Diyanet İlmi Dergi, XXXIV: 43-52.
ZENGİN, Z.S. (1999). II. Meşrutiyet Döneminde Islahat Çalışmaları Çerçevesinde Medreselerin Kuruluş Sistemi ve İdarî Teşkilatı, A.Ü. Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM). 9: 431-449.
ZENGİN, Z.S. (2002). II. Meşrutiyette Medreseler ve Din Eğitimi, Ankara: Akçağ Yayınları.