Nur AKBAŞ

Osmanlı Kaynaklarına Göre Gedik Ahmed Paşa’nın Kırım Seferi

II. Murad döneminde iç oğlan olarak Enderun’a intisap eden Gedik Ahmed Paşa, Arnavut asıllı bir devlet adamıdır. Kaynaklarda 1461’den itibaren adı geçmeye başlayan Paşa’nın Larende, Ermenek, Alaiyye ve Silifke’nin zaptında gösterdiği başarılar onun devlet kademelerinde hızla yükselmesine sebep olacaktır. Ayrıca devşirme olması da sarayda baş gösteren rekabette onun lehine olan önemli unsurlardan birisidir. Fatih Sultan Mehmed’in Karadeniz’i bir Türk gölü haline getirme düşüncesi doğrultusunda 1475’de Kırım’a gönderilmiş ve Kefe, Azak, Menkub gibi yörenin önemli şehirlerini zapt etmeyi başarmıştır. Bu arada Kırım Hanlığı da resmen Osmanlılara tabi hale getirilmiştir ki bu hal üç asır devam edecektir. Esasen Trabzon’un fethiyle Acara bölgesine kadar bütün güney Karadeniz sahilleri Osmanlı’nın eline geçerken Asya, Avrupa ve İskandinavya ile ticarette önemli bir merkez konumunda bulunan Kırım’ın da zaptı kaçınılmaz hale gelmişti. Ayrıca mümbit topraklara da sahip olan Kırım, daha önce Ceneviz-Venedik rekabeti yüzünden her yönden yıpranmıştı. Dolayısıyla bu rekabete de son vermek de gerekiyordu. Neticede uzun bir süredir gelişmeleri sabırla izleyen Fatih Sultan Mehmed, Kırım’da Eminek Bey önderliğinde başlatılan isyanı bahane ederek Gedik Ahmed Paşa vasıtasıyla Basarapya‘dan Yabugermen’e kadar Karadeniz’in kuzey sahillerine de hâkim olacaktır. 18 Kasım 1482’de idam edilen Ahmed Paşa’nın Cem Sultan’ın lalalığını yapmış olması hasebiyle II. Bayezid’in gazabına uğradığı yönünde bir görüş mevcut ise de esas meselenin Otlukbeli Muharebesi’nin hemen öncesinde Gedik Ahmed Paşa ile Şehzade II. Bayezid’in aralarında geçen tartışma olmalıdır. O arada ülkenin değişik yerlerinde pek çok hayratın da bânîsi olan Ahmed Paşa, Osmanlı kroniklerinde önemli bir yer işgal eder ve hiç savaş kaybetmemiş paşalardan birisi olarak zikredilir.

Anahtar Kelimeler:

Gedik Ahmed Paşa, Fatih Sultan Mehmed, Kırım, Osmanlı

Crimea Campaign of Gedik Ahmed Pasha According to the Ottoman Sources

Gedik Ahmed Pasha, who entered Enderun as an“içoğlan” in the period of Murat II, is an Albanian –born statesman. After 1461 while Ottomans were captured the Larende, Ermenek, Alaiye and Silifke the pasha’s role in this success posses trough sources. So that he rised rapidly in the state levels. Also the fact that he was a devshirme is an important element in favor of the competition, which loom in the palace. Gedik Ahmed Pasha, as the depending of Fatih Sultan Mehmed's desire of turning the Black Sea into becoming a Turkish homeland, was sent to Crimea in 1475 and has succeeded in capturing important cities such as Kefe, Azak, Menkub. Meanwhile, the Crimean Khanate was officially subordinated to the Ottoman Empire, which will continue for three centuries. Substantially with the conquest of Trabzon, all the southern Black Sea coastal areas up to the Acara region became Ottoman lands, and the capture of the Crimea, which is an important center for trade with Asia, Europe and Scandinavia, became inevitable. In addition, the Crimea, which also has fertile lands, had been quite worn out from all sides because of the Genoese-Venetian rivalry. So it was also necessary to put an end to this competition. As a result, Fatih Sultan Mehmed, who has been following the developments for a long time, has excused there bellion initiated by Eminek Bey in Crimea and by means of Gedik Ahmed Pasha will be com ethe Azak Sea the Turkish lake by rapidly taking other region sun derits control and the North Black Sea coasts from Basarapya to Yabugermen will become Ottoman dominance.Gedik Ahmed Pasha, executed in 18 November 1482. There is on opinion about this fate that because he had done the “lalalık” of Cem sultan he exposed to II. Bayezid’s wroth. But the real issue is that there should be a discussion between Gedik Ahmed Pasha and Şehzade II. Bayezid just before the battle of Otlukbeli. In the meantime, in many places in the country, foundering of the charities Ahmed Pasha, who occupied an important place in the Ottoman chronicles, is one of the pahsas who have never lost their war in their lives according to Ottoman chroniclers.

Keywords:

Gedik Ahmed Pasha, Fatih Sultan Mehmed, Crimea, Ottoman,

PDF

___

Ahmet Cevdet Paşa, Kırım ve Kafkas Tarihçesi, İstanbul 1890. Anonim, Tevârih-i Âl-i Osman, (nşr. Nihat Azamat), İstanbul 1992. Arslangiray, A. Süha, Kırım Hanlığı Menşei-Kuruluşu ve Osmanlı İmparatorluğu’na Bağlanması, İstanbul 1959. Âşık Paşazâde, Osmanoğulları Tarihi, (nşr. Kemal Yavuz, Yekta Saraç), İstanbul 2003. Başkan, Yahya, Karamanoğulları Beyliği, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Malatya 1999. Başkan, Yahya, Orta Anadolu’da Hâkimiyet Mücadelesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul 2007. Bıjışkyan, P. Minas, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası, (nşr. Hrand Andreasyan), İstanbul 1969. Bilge, Sadık Müfit, Osmanlı Çağı’nda Kafkasya 1454-1829 (Tarih-Toplum-Ekonomi), İstanbul 2015. Cöhce, Salim, “Otlukbeli Savaşına Kadar Akkoyunlular”, Anadolu Birliğinin Sağlanmasında Otlukbeli Savaşının Yeri ve Önemi Panel Bildirileri, (Hzl. Prof. Dr. Enver Konukçu), Ankara 1997, s.125-135. Danişmend, İ. Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, İstanbul 1971. Ebu Bekr-İ Tihrânî, Kitâb-ı Diyarbekriyye, (nşr., Mürsel Öztürk), Ankara 2014. Gelibolulu Mustafa Ali, Künhü’l-Ahbâr, c. II: Fatih Sultan Mehmet Devri 1451-1481, Ankara 2003. Hadîdî, Tevârih-i Âl-i Osman, (nşr. Necdet Öztürk) İstanbul 1991. Halim Giray, Gülbün-ü Hânân, İstanbul 1874. Hammer, Joseph von, Büyük Osmanlı Tarihi, İstanbul 2000. Hammer, Joseph von, Kırım Hanlığı Tarihi, İstanbul 2013. Hasan Rumlu, Ahsenü’t-Tevârîh, (nşr. Mürsel Öztürk) Ankara 2006. Heyd, W., Yakın-Doğu Ticaret Tarihi, (nşr. E.Z. Karal), Ankara 2000. Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t-Tevarih, (nşr. İsmet Parmaksızoğlu) Ankara 1992. Hülagü, M. Metin, “Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Türk-Rus İlişkilerindeki Yeri(1441–1783)”, Uluslararası Türkoloji Sempozyumu, TİKA (Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi Başkanlığı), 31 Mayıs–4 Haziran 2004, Simferepol, Ukrayna, Kırım. İbn Kemal, Tevârih-i Âl-i Osman, (nşr. Şerafettin Turan) Ankara 1991. İdris-i Bitlisî, Heşt Behişt VII. Ketibe:Fatih Sultan Mehmed Devri, 1451-1481, (nşr., Muhammed İbrahim Yıldırım), Ankara 2013. İnalcık, Halil, “Kırım Hanlığı”, DİA, İstanbul 2013. İnalcık, Halil, “Gedik Ahmed Paşa”, DİA, İstanbul 2013. İnalcık, Halil, “Mehmed II”, DİA, İstanbul 2013. İnalcık, Halil, “Yeni Vesikalara Göre Kırım Hanlığı’nın Osmanlı Tabiliğine Girmesi ve Ahidname Meselesi”, Belleten VIII/30, Nisan 1944. İnalcık, Halil, Kuruluş Dönemi (1302-1481) Osmanlı Sultanları, İstanbul, 2011. Karamanî Mehmed Paşa, Tevârîhü’s-Selâtînü’l-Osmâniye, (nşr. Konyalı İbrahim Hakkı), İstanbul 1947. Kırzıoğlu, Fahrettin, Osmanlıların Kafkas Ellerini Fethi, Ankara 1998. Kıvamî, Fetihnâme, (nşr. Ceyhun Vedat Uygur), İstanbul 2007. Mehmet Süreyya Efendi, Sicill-i Osmânî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, (nşr., A. Yuvalı, A. Aktan, M. Keskin) İstanbul 1995. Müneccimbaşı, Camiü’d-Düvel, (nşr., A. Ağrıdıkça), İstanbul 1995. Neşrî, Kitâb-ı Cihan-Nüma, (nşr. M. Altay Köymen, Faik Reşit Unat,) Ankara 1995. Oruç Bey, Tevârîh-i Âl-i Osmân,(nşr. Necdet Öztürk), İstanbul 2008. Öztürk, Yücel, Osmanlı Hâkimiyetinde Kefe (1475-1600), İstanbul 2014. Reindl, Hedda, II. Bayezid ve Çevresi, (nşr. Ali Suat Ürgüplü) İstanbul 2014. Sümer, Faruk, “Uzun Hasan”, DİA, İstanbul 2013. Tansel, Selahattin, Sultan Mehmet’in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri, İstanbul 1999. Tellioğlu, İbrahim, Tarih Boyunca Karadeniz, Trabzon 2015. Tezcan, Mehmet, Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya, Trabzon 2012. Topbaş, Ahmet, “Gedik Ahmet Paşa ve Vakfı”, II. Vakıf Haftası (3-9 Aralık 1984) (Konuşmalar ve Tebliğler), Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1985, s.179-181. Tursun Bey, Târih-i Ebu’l-Feth, (nşr. M. Tulum) İstanbul 1974. Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Otranto Zaptından Sonra Napoli Kralı ile Dostluk Görüşmeleri”, Belleten XXV/100, Ekim 1961. Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, Ankara. Uzunçarşılı, İ. Hakkı, “Değerli Vezir Gedik Ahmed Paşa II. Bayezid Tarafından Niçin Katledildi?”, Belleten XXIX/115, Temmuz 1965. Ülküsal, Müstecib, Kırım-Türk Tatarları, İstanbul 1980. Ürekli, Muzaffer, Kırım Hanlığının Kuruluşu ve Osmanlı Himayesinde Yükselişi: 1441-1569, Ankara 1989. Yinanç, Mükrimin Halil, “Ahmed Paşa, Gedik” İA., I, Eskişehir 1997, s. 193-199.