Doğu Anadolu’da Kara Koyunlu- Timurlu Mücadelesi ve Eleşkirt Meydan Muharebesi

Timur’un batı seferleri sonucunda Azerbaycan ve Doğu Anadolu toprakları Kara Koyunlu hâkimiyetinden çıkmıştı. Timur’un ölümünden sonra vasiyet üzere bahsi geçen toprakların sahibi olan Timur’un torunu Ebu Bekir ile diğer torunu Ömer Mirza arasındaki sürtüşmeler Kara Koyunlu hükümdarı Kara Yusuf tarafından ziyadesiyle değerlendirildi. 1407 ve 1408’de Timur’un torunu Ebu Bekir’e karşı kazandığı iki büyük zafer sonucunda Doğu Anadolu, Azerbaycan ve Irak-ı Acem bölgeleri Kara Koyunlu hâkimiyeti altına alındığı gibi Kara Koyunlu devleti de kesin olarak kurulmuştu. Böylece Timur’un ölümünden kısa bir süre içinde kurmuş olduğu imparatorluğun batı topraklarının büyük kısmı elden çıkmış oldu. Bu büyük zaferlerin hemen ardından Kara Yusuf bir dönem kader arkadaşlığı yaptığı Ahmet Celayir’i yenerek ortadan kaldırmış ve İlhanlı mirasının da varisliğini Oğlu Pir Budak’a kazandırmıştı. Türkmen Yusuf Bey’in önce Timurlu mirzalarını yenmek ve ardından Celayirli Ahmet’i ortadan kaldırmak suretiyle Azerbaycan’a hâkim olunca, Timurluların tehlikeli bir komşusu haline gelmişti. Şahruh ise doğuda durumunu sağlama almış ve artık Kara Koyunlularla yakından ilgilenmenin zamanı geldiğini düşünmeye başlamıştı. Evvela Kara Yusuf tarafından öldürülen abisi Miranşah’ın intikamının alınması gerekiyordu. Diğer taraftan İran Moğollarının merkezi durumundaki bölgenin sembolik önemi vardı. Timur’un Sultaniye’yi fethinden itibaren hanedan İlhanlıların mirasını devraldığı iddiasındaydı. Bu Şahruh için önemliydi. Çünkü kendisi de İlhanlı ünvanlarını benimsemiş ve İran’da Moğol geleneklerini uygulayan Gazan Han’ı taklit ediyordu. Kazvin ve Sultaniye gibi ticari önemi olan şehirleri ise kendi topraklarının bir parçası sayıyordu. Bölgede tek hâkim durumuna yükselen Kara Yusuf, bu duruma son vermek isteyen Şahruh’un karşısına çıkmaya hazırlanırken vefat edecektir. Ancak Kara Yusuf’un oğullarının hayattayken bölgedeki hâkimiyetini tehlike altında hisseden Şahruh, onları ortadan kaldırmadan bunun mümkün olamayacağını biliyordu. Bu sebeple geri dönmeden Kara Koyunlulara büyük bir darbe indirmek için hazırlıklara başlarken İskender Mirza ve kardeşi İspend Mirza ise birleşerek Eleşkirt civarında savaş vaziyeti alacaklardır. Şahruh savaşı kazanmasına rağmen Mirzaları ele geçiremeyecek ve Kara Koyunlular Timurlular için tehlike olmaya devam edecektir.

Anahtar Kelimeler:

Timur, Kara Koyunlular, Türkmenler, Şahruh, Eleşkirt

Qara Qoyun-Timurid Struggle in the Eastern Anatolia and the Battle of Valasjird

As a result of Timur’s west wars, Azerbaijan and Eastern part of Anatolia’s lands had been lost from the dominance of Qara qoyunlu. After Timur’s death the contradictions between Timur’s grandsons, Abubakr and Omar Mirza, the owner of the mentioned lands were deeply evaluated by the Emperor of Qara qoyunlu. In 1407 and 1408, as a result of two big viktories against Timur’s grandson Abu Bakr, both Eastern Anatolia, Azerbaijan and Iraq regions were dominated by Qara qoyunlu goverment was certainly estabilished. Thus most of the western parts of the Empire lands that Timur estabilished a short time before his death were lost. Then Qara Yusuf gave the Ilkhanid heritage to his son Pir Budak and mad ehim gain the heir. Most parts of the western lands that were established by Qara Yusuf beated Ahmad Djalair with whom he once had made fate friendship. Turkoman Yusuf first Timur remainders and then wiped out Djalair Ahmad. As a result of this he gained Azerbaijan. So he became a dangerous enemy of Timurs. Shah-Ruh guaranteed his situation in the East and he thought it’s high time. That he dealt with the Qara qoyunlu. First of all it was obligatory to take the revenge of his brother Miran-Shah who was killed by Qara Yusuf. On the hand the area which is the centre of the Persian Mongol was of great importance symbolically since the Timur’s conquest of Sultaniye the Emperor claimed that he gained the heritage of Ilkhanids. This was importand for Shah-Ruh. Because he himself adopted the Ilkhanid title and imitating the Ghazan Han who was applying the traditions of Mongol in Persia. He assumed that Kazvin and Sultaniye which has great importance on trading as on of his own lands. Qara Yusuf who was considered the only leader at that area died while he was preparing to face the Shah-Ruh troops. However Shah-Ruh who felt that Kara Yusuf’s sons’ dominance in the area while he was alive was in danger knew that this it was impossible without eliminating them. Thus, in order to break down Qara qoyunlu before going back Shah-Ruh started preparations on the other side Iskandar Mirza had taken the war position in cooperation. Although Shah-Ruh won the war, he arrested Mirzas and Qara qoyunlu would keep on being danger for Timurs.

Keywords:

Timur, Qara qoyunlu, Turkomans, Shah-Ruh, Valasjird,

PDF

___

Aka, İsmail, “Anadolu’dan İran’a Göçler”, Tarihten Günümüze Türk-İran İlişkileri Sempozyumu (16-17 Aralık 2002), Ankara 2003. ____, İsmail, “Timur’un Ölümünden Sonra Doğu Anadolu, Azerbaycan ve Irak-ı Acem’de Hâkimiyet Mücadeleleri”, Türk Kültürü Araştırmaları (1984), XXII/1-2, ____, İsmail, İran’da Türkmen Hâkimiyeti (Kara Koyunlular Devri), Ankara 2001. ____, İsmail, Mirza Şahruh ve Zamanı, Ankara1994. ____, İsmail, Timur ve Devleti, Ankara 1991. Andreasyan, Hrant D., “XIV ve XV. Yüzyıl Türk Tarihine Ait Kronojiler ve Kolofonlar”, İ.Ü.E.F.T.E.D., III/3, 1972. Arabşah, İbni, Acaibu’l Makddur fi Nevaib-i Timur, (nşr. A.Batur), İstanbul 2012. Atsız, Üç Osmanlı Tarihi (Oruç Beğ Tarihi, Dastan ve Tevarih-i Al-i Osman, Behcetü’t Tevarih), İstanbul 2013. Barthold, W., “Ani”, İA, I. Bitlisi, İdris-i, Heşt Bihişt II, (nşr. M. Karataş vd), Kahraman Maraş 2007. Clavijo, Ruy Gonzales de, Timur’un Hayatı, Kadiz’den Semerkant’a Seyahatler, (nşr. Z. Ertan), İstanbul 2008. Colophons of Armenian Manuscripts (1301-1480), (nşr. Avedis K. Sanjian), London 1969. Devletşah, Tezkire-i Devletşah III, (nşr. Necati Lügal), Ankara 1987. Durak, Neslihan, “İlhanlılar Döneminde Aladağ Çevresi”, I. Uluslararası Ahlat-Avrasya Bilim, Kültür ve Sanat Sempozyumu (23-25 Ağustos 2012), İstanbul 2013. El-Hüseyni, Cafer b. Muhammed, Tarih-i Kebir (Tevarih-i Enbiya ve Müluk), ( nşr., İ. Aka), Ankara 2011. Esterebadi, Aziz b. Erdeşir, Bezm ü Rezm, (nşr. Mürsel Öztürk), Ankara 1990. Fallmerayer, Jakob Phılıpp, Trabzon İmparatorluğunun Tarihi, (nşr. C. Yavuz vd), Ankara 2011. Golden, Peter B., Türk Halkları Tarihine Giriş, (nşr. O. Karatay), İstanbul 2012. Grousset, Rene, Bozkır İmparatorluğu (Attila, Cengiz Han, Timur), (nşr. M. Reşat Uzmen, İstanbul 2010. Gündüz, Tufan, Bozkırın Efendileri (Türkmenler Üzerine Makaleler), İstanbul 2009. Hoca Sadettin Efendi, Tacü’t Tevarih, (nşr., İ. Parmaksızoğlu), Ankara 1992. Kafalı, Mustafa, “Timur”, İA, XII. Kırzıoğlu, M. Fahrettin, Dede Korkut Oğuznameleri I. Kitap, İstanbul 1952. ___________, M. Fahrettin, Kars Tarihi I, İstanbul 1953. Konukçu, Enver, “Kara Koyunlular’ın Avnik Kalesi”, İsmail Aka Armağanı, İzmir 1999. ___________, Enver, Kara ve Akkoyunluların Yurdunda, İstanbul 1993. Manz, B. Forbes, Timurlu İranı’nda İktidar, Siyaset ve Din, (nşr. Dilek Şendil), İstanbul 2013. Metsobets, T’ovma, The History of Tamerlane and His Successors, (nşr. R. Bedrosian), New York 1987. Müstawfi, Hamd-Allah, The Geographical Part of The Nuzhat-al-Qulub, (nşr. G. Le Strange), London 1919. Neşri, Mehmet, Kitab-ı Cihannüma I-II, (nşr. F.R. Unat, M. A. Köymen), Ankara 1995. Rumlu, Hasan, Ahsenü’t Tevarih, (nşr. M. Öztürk), Ankara 2006. Scihiltberger, Johannes, Türkler ve Tatarlar Arasında (1394-1427), (nşr. Turgut Akpınar), İstanbul 1997. Spuler, Bertold, İran Moğolları (Syaset, İdare ve Kültür, İlhanlılar Devri 1220-1350), (nşr. C. Köprülü), Ankara 2011. Sümer, Faruk, “Ahlat Şehri ve Ahlatşahlar”, Belleten, L/297 (1986). _______, Faruk, “Doğu Anadolu’da Moğol ve Türkmen Devirlerine Ait Bazı Tarihi Yapılar Hakkında Düşünceler”, Belleten, LIV/210 ( Ağustos 1990). ________, Faruk, Kara Koyunlular, Ankara 1992. ________, Faruk, “Anadolu’da Moğollar”, SAD I, Ankara 1970. Şami, Nizamüddin, Zafername, (nşr. Necati Lugal), Ankara 1987. Şerefhan, Şerefname, (nşr. M. Emin Bozarslan), İstanbul 1990. Tagrıberdi, İbn, en-Nücum’z-Zahire (Parlayan Yıldızlar), (nşr. Ahsen Batur), İstanbul 2013. Tanci, Ebu Abdullah Muhammed İbn Battuta, İbn Battuta Seyahatnamesi, (nşr. A. Sait Aykut), İstanbul 2013, s.287. Tihrani, Ebu Bekr-i, Kitab-ı Diyarbekriyye, (nşr. Mürsel Öztürk), Ankara 2001. Togan, A. Z.Velidi, Umumi Türk Tarihi’ne Giriş I, İstanbul 1981. _______, Z.Velidi., “Azerbaycan”, İA, II. Uzunçarşılı, İ. Hakkı, Anadolu Beylikler ve Akkoyunlu Karakoyunlu Devletleri, Ankara 2011. _____________, İ. Hakkı, Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal, Ankara 1998. Woods, John. E., 300 Yıllık Türk İmparatorluğu Akkoyunlular, (nşr., S. Özbudun), İstanbul 1993. Yezidi, Şerefüddin Ali, Emir Timur (Zafername), (nşr. Ahsen Batur), İstanbul 2013. Yıldız, H. Dursun, Makaleler III, (nşr. E. S. Yalçın vd), Ankara 2007. Yinanç, Refet, Dulkadir Beyliği, Ankara 1989. Yücel, Yaşar, Anadolu Beylikleri Hakkında Araştırmalar II, Ankara 1991. _______, Yaşar, Kadı Burhaneddin Ahmed ve Devleti, Ankara 1970. _______, Yaşar, Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402), Ankara 1989.