Bolşevik İhtilali Sonrası İngiltere’nin Rusya ve Kafkasya Politikası

İngiltere’nin Rusya ve Kafkasya politikası Birinci Dünya Savaşı öncesi ve savaş sürecinde farklı bir seyir izlemiştir. Şüphesiz bu politik iniş çıkışlarda İngiltere’nin Hindistan sömürgesi ve Basra Körfezi’ndeki çıkarları önemli rol oynamıştır. Bilindiği üzere İngiltere XVIII. yüzyıl sonundan XIX. yüzyıl sonuna kadar yaklaşık yüz yıl Osmanlı Devleti’ni Rusya’ya karşı desteklemiş, ancak Almanya’nın yeni bir güç olarak ortaya çıkması ve İstanbul ile yakın ilişkiler içerisine girmesi üzerine bu politikasından vazgeçmiştir. Osmanlı Devleti üzerinde giderek artan Alman nüfuzu, XX. yüzyılın başında İngiltere’yi bir zamanlar amansız düşmanı olan Rusya ile bir kader birliğine, hatta Boğazlardan Kafkaslara, Akdeniz’den Basra Körfezi’ne kadar uzanan Osmanlı coğrafyasını paylaşan gizli anlaşmalara taşımıştır. Ancak bu anlaşmanın Ekim 1917’de Rusya’da yönetimi ele geçiren Bolşevikler tarafından deşifre edilmesi ve Rusya’nın savaştan çekilmesi bir anda bu devleti, ortak devletten düşman devlete dönüştürmüştür. Osmanlı Devleti’nin Mondros Mütarekesi’ni imzalaması ise İngiltere’ye Kafkas coğrafyasına açılma ve buradaki çeşitli unsurları kullanarak bölgeyi kontrol etme fırsatı vermiştir. Zira İngiltere’nin amacı, Karadeniz’den başlayıp Kafkaslar, Hazar Denizi, İran ve Afganistan’a kadar uzanan hattı kontrol altına alarak Ortadoğu ve Hindistan için bir güvenlik kuşağı oluşturmaktı. Kafkasya’da Bolşeviklere ve Türklere karşı oluşturacağı siyasi yapı, İngiltere’nin biraz önce belirtilen amacı için büyük önem arz ediyordu.

Anahtar Kelimeler:

İngiltere/İngiliz, Rus/Rusya, Kafkasya, Türkiye, Bolşevik

Britain's Russian and Caucasus Policy After the Bolshevik Revolution

Britain’s Russian and Caucasus policy followed a different course before and during the First World War. Undoubtedly, during these political seesaws, British colonialism in India and interests in the Persian Gulf played an important role. As it is known, from the 18th century towards the end of 19th century, Britain supported the Ottoman Empire against Russia for about a hundred years, but she abandoned this policy when Germany emerged as a new power and had close relations with Istanbul. At the beginning of the twentieth century, increasing German influence on the Ottoman Empire carried Britain to a destiny union with Russia, once inexplicable her enemy, even to make a secret deal that shared the Ottoman geography, ranging from the Bosphorus to the Caucasus, from the Mediterranean to the Persian Gulf. However, deciphering this agreement by the Bolsheviks who took over the administration in Russia in October 1917, and Russia’s withdrawal from the war turned this state into an enemy state from the allied one. The signing of Mondros Armistice by the Ottoman Empire gave Britain the opportunity to open up to the Caucasus geography and to control the region by using various elements there. The purpose of the Britain was to establish a security zone for the Middle East and India, starting from the Black Sea and taking control of the line extending from the Caucasus to the Caspian Sea, Iran and Afghanistan. The political structure in the Caucasus against the Bolsheviks and Turks was of great importance for the purpose of the UK.

Keywords:

Britain/British, Russian/Russia, Caucasus, Turkey, Bolshevik,

PDF

___

Alfred, P.L. Dennis, The Foreign Policy of Soviet Russia, New York, 1928. Arı, Tayyar, Geçmişten Günümüze Ortadoğu, Siyaset, Savaş ve Diplomasi, İstanbul, 2004. Armaoğlu, Fahir, 20.Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara, 1989. Arslanian, Artin H., “British Wartime Pledges, 1917-18 The Armenian Case” Journal of Contemporary History, Vol. 13, No. 3 (Jul, 1978), p. 519-520. Avcıoğlu, Doğan, Milli Kurtuluş Tarihi II, İstanbul, 1997. Başak, Tolga, İngiltere’nin Ermeni Politikası (1830-1923), İstanbul, 2008 Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3. Ordu Harekâtı II, Ankara, 1993. British Documents on Foreign Affairs, Volume: I, Doc. 127, (174130) Burak, Durdu Mehmet, Birinci Dünya Savaşı’nda Türk-İngiliz İlişkileri (1914-1918), İstanbul, 2004 Carr, Edward Hallett, Bolşevik Devrimi I 1917-1923, (Çev: Orhan Suda), İstanbul, 1989. Çağlayan, Tuncer, British Policy Towards Transcaucasia (1917-1921), (Basılmamış Doktora Tezi), Edinburg, 1997. Doğanay, Rahmi, Milli Mücadele’de Karadeniz (1919-1922), Ankara, 2001. Gökay, Bülent, Bolşevizm ve Emperyalizm Arasında Türkiye, İstanbul, 1997. H.T.V.D, Yıl: 4, (Mart 1995), Sayı: 11, Ves. No: 289. Helmreich, Paul C., Sevr Entrikaları (Çev:Şerif Erol), İstanbul 1996. Hopkirk, Peter, İstanbul’un Doğusunda Bitmeyen Oyun (Çev.: Mehmet Harmancı), İstanbul, 1995. Hovannisian, Richard G., The Republic of Armenia I, The First Year (1918-1919), Üniversity of California Press, Los Angeles, London, 1971. Karabekir, Kazım, İstiklal Harbimiz I, İstanbul, 1993. Karaca, Taha Niyazi, Büyük Oyun, İngiltere Başbakanı Gladstone’un Osmanlı’yı Yıkma Planı, İstanbul, 2011. Karal, Enver Ziya, Osmanlı Tarihi IX, Ankara, 1996. Kaymaz, İhsan Ş., Musul Sorunu, Emperyalizm ve Kürtler, İstanbul 2014. Kılıç, Selami, Türk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, İstanbul, 1998. King, Charles, Karadeniz (Çev.: Zühal Kılıç), İstanbul, 2008. Kurat, A. Nimet, Türkiye ve Rusya, Ankara, 1970, s. 590. Kürkçüoğlu, Ömer, Mondros’tan Musul’a Türk-İngiliz İlişkileri, İstanbul, 2006. Öke, M. Kemal, Belgelerle Türk-İngiliz İlişkilerinde Musul ve Kürdistan Sorunu, 1918-1926, Ankara, 1992. Özçelik, İsmail, Milli Mücadele’de Güney Cephesi Urfa, Ankara, 1992. Rus Devlet Arşivi Gizli Belgeleri, Türkiye’nin parçalanması ve Rus Politikası (1914-1917), (Çev.: Örgen Uğurlu), İstanbul, 2004. Sagay, Reşat, XIX. ve XX. Yüzyıllarda Büyük Devletlerin Yayılma Siyasetleri ve Milletlerarası Bazı Meseleler, İstanbul, 1972. Sarıhan, Zeki, Kurtuluş Savaşı Günlüğü II, Ankara, 1994. Sürmeli, Serpil, Türk-Gürcü İlişkileri (1918-1921), Ankara, 2001. Şahin, Enis, Diplomasi ve Sınır, Gümrü Görüşmeleri ve Protokolleri-1918, İstanbul-2005. Şahin, Enis, Trabzon ve Batum Konferansları (1917-1918), Ankara, 2002 T.İ.H I, s. 234. Türk İstiklal Harbi III, Doğu Cephesi (1919-1921), Ankara, 1965. Uluslararası İlişkiler Tarihi (Diplomasi Tarihi) II, (Haz.: Viladimir Potyemkin – S. Bakruşin vd.), (Çev.: Attila Tokatlı), İstanbul, 2009. Yavuz, Bige, Kurtuluş Savaşı Döneminde Türk–Fransız İlişkileri, Ankara, 1994. Yerasimos, Stefanos, Kurtuluş Savaşında Türk - Sovyet İlişkileri, İstanbul, 2000.