1595 Tarihli Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha’da Geçen Türkçe Kökenli Kişi Adları Üzerine

1578 tarihinde Osmanlılar tarafından fethedilip 1828’de Ruslar tarafından işgal edilen, 1944’te ise Müslüman ahalisi sürgüne gönderilen Ahıska’nın fethini müteakip tahriri 1595’te yapılmış olup bu defterin bir nüshası Ankara’da Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünde, bir nüshası da Tiflis’te Sakartvelos Sahelmtzebi Muzeumide bulunmaktadır. Defter bölgenin ekonomik, mülki idare yapılanmasını göstermesi bakımından tarih araştırmalarında önemli bir yere sahip olduğu gibi defterde vergi mükelleflerinin isimlerinin yer alması onu Türk dili ve kültürü açısından değerli kılmaktadır. Ancak defterdeki zengin kişi adları malzemesi daha önce konunun uzmanı olmayanlar tarafından yüzeysel olarak değerlendirilmiş ve defterdeki kişi adlarından hareketle bölgenin etnik yapısı hakkında çıkarımlarda bulunulmuştur. Bildirimizde defterle ilgili evvelce yapılan bu çalışmalar irdelenerek defterde kayıtlı Türkçe kökenli kişi adları tarihi Türk lehçelerinin ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı bakımından incelenip bu adların hangi Türk lehçelerinden izler taşıdığı üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Ahıska, ad bilimi, kişi adları bilimi, Kıpçaklar

On Personal Names of Turkish Origin in the Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha Dated 1595

One copy of this book that was made about in 1595 is in the General Directorate of Land Registry and Cadastre in Ankara and another one is in Sakartvelos Sahelmtzebi Muzeumi in Tbilisi just after following the conquest of Ahiska whose Muslim people were exiled in 1944 and it was conquered by Ottomans in 1578 and occupied by Russians in 1828. The book both has an important place in historical researches in the way of showing that the economic and civilian administration structuring of the region and inclusion of the names of the taxpayers makes it valuable from the point of Turkish language and culture. However, the names of rich person in the book have been evaluated superficially by those who have not been experts before, and have been made inferences about the ethnic structure of the region based on these names in the book. We will examine these previous studies about the book and discuss the names of the Turkish people recorded in the book from the point of phonetics of the historical Turkish dialects, morphology and vocabulary, and will be emphasized on these names that bear trace which of Turkish dialects.

Keywords:

Ahiska, onomastics, anthroponymy, Kipchaks,

PDF

___

Açıkel, Ali, “Artukabad Kazasında Türk Kişi Adları”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 13, Sayı 2, Elazığ, 2003, s. 305-335. Amanoğlu, Ebülfez Kulu, “Eski Türk Onomastigi Üzerine”, 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı 1996, Ankara, 1999, s. 109-116. Argunşah, Mustafa, Çağatay Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul, 2013. Ata, Aysu, Çağatay Türkçesinin İlk Devresi Harezm-Altın Ordu Türkçesi, Ankara Üniversitesi Yayınevi, Ankara, 2014. Atalay, Besim, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, III. Cilt, TDK Yay., Ankara, 1992. Aydın, Ahmet, “Ağrı Civarında Kişi Adları”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 2009, Sayı 13, Erzurum, s. 227-236. Baskakov, Nikolay Aleksandroviç, Türk Dillerinin Tarihî-Tipolojik Sesbilimi, (Çev. Kenan Koç – Oktay Selim Karaca), Multilingual Yay., İstanbul, 2006. Bayraktar, Nesrin, Türkçede Fiilimsiler, TDK Yay., Ankara, 2004. Berdzenişvili, Nikoloz ve Simon Canaşia, Gürcüstan Tarihi, Sorun Yay., İstanbul, 2000. Caferoğlu, Ahmet, Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1993. Cikia, Marika, “Gürcistan Vilayeti’nin Mufassal Defterinde (1595) Kullanılan Öz Türkçe Adlar”, XIII. Türk Tarih Kongresi (4-8 Ekim 1999), Ankara, TTK Yay., s. 1519-1523. Cikia, Sergi, Gurcistanis Vilaietis Didi Davtari, I. Cilt, İzdatelstvo Akademii Nauk Gruzinskoy SSR, Tbilisi, 1947. Clauson, Sir Gerard, An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford At The Clarendon Press, London, 1972. Daşdemir, Muharrem, “Oklama Yöntemiyle Türkçenin Yapısal-İşlevsel Söz Dimizi, Eser Basım Yayın Dağıtım Matbaacılık, Erzurum, 2014. Defter-i Mufassal-ı Livâ-i Ahısha, TADB.TTD 130, 1595. Demiray, Erdinç, Ahıska Türkleri Ağzı, yayınlanmamış doktora tezi, Kayseri, 2011. Develi, Hayati, “Eski Türkiye Türkçesi Ağızlarının Sınıflandırılmasında Morfolojik Esaslar”, Türkbilig, 2002/4, s. 117-124. Eckmann, János, Çağatayca El Kitabı, (Çev. Günay Karaağaç), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1988. Ercilasun, Ahmet Bican - Ziyat Akkoyunlu, Kâşgarlı Mahmud Dîvânu Lugâti’t-Türk, TDK Yay., Ankara, 2014. Ercilasun, Ahmet Bican, Kars İli Ağızları, TDK Yay., Ankara, 2002. Erdal, Marcel, Old Turkic Word Formation A Functional Approach to the Lexicon, Otto Harrassowitz-Wiesbaden, 1991. Gemalmaz, Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları, TDK Yay., Ankara, 1995. Gökbel, Ahmet. Kıpçak Türkleri, Ötüken Neşriyat, İstanbul, 2000. Gülensoy, Tuncer ve Paki Küçüker, Eski Türk-Moğol Kişi Adları Sözlüğü, Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2015. Gümüş, Nebi, XVI. Asır Osmanlı-Gürcistan İlişkileri, basılmamış doktora tezi, İstanbul, 2000. Güner, Galip, Kıpçak Türkçesi Grameri, Kesit Yayınları, İstanbul, 2013. Hazar, Mehmet, “Artukoğulları Zamanında Dedekorkut Kitabı’ndaki Kişi Adları”, Turkish Studies, Volume 3/1, Winter 2008, s. 22-33. Janashia, Marine, “Gürcü Dilindeki Türkçe Kökenli Özel İsimler”, (Çev. Ali Ertuğrul ve Alexander Chulukhadze), Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Türkoloji Dergisi, Sayı 17, 2010, s. 115-129. Karamanlıoğlu, Ali Fehmi, Kıpçak Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara, 1994. Kartlis Tskhovreba, (A History of Georgia), Trans.: Dmitri Gamq’relidze, Ed.: Roin Metreveli and Stephen Jones, Georgian National Academy of Sciences, Artanuji Publishing, Tbilisi, 2014. Kırzıoğlu, Fahrettin, Yukarı-Kür ve Çoruk Boyları’nda Kıpçaklar, TTK Yay., Ankara, 1992. Korkmaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara, 2010. Kurt, Yılmaz, “1525 Tarihinde Adana Sancağında Türkçe Kişi Adları Üzerine”, BALTAM Türklük Bilgisi 2, Balkan Turkoloji Araştırmaları Merkezi, Prizren, Mart-2005, s.72-83 Memmedli, Yunus, “Eski Türkçede Şahıs Adları ve Unvanları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1994, Ankara, 1996, s. 95-110. Menabit, Ciden Sena, Yazılı ve Sözlü Kaynaklara Dayalı Romanya Türklerinin Dili ve Söz Varlığı, yayınlanmamış doktora tezi, Ankara, 2006. Murtazayeva, Nazmiye, Kırım Türkçesi Romanya Köstence Ağzı, yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya, 2010 Öner, Mustafa, Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yay., Ankara, 1998. Paçacıoğlu, Burhan, Türkçenin VIII.-XVI. Yüzyılllar Arasında Sözcük Dağarcığı, Kesit Yay., İstanbul, 2016. Pritsak, Omeljan, “Polovetsler ve Ruslar”, (Çev. Eşref Bengi Özbilen), Türk Dünyası Araştırmaları, Sayı: 94, Şubat 1995, s. 153-169. Rásonyi, Lászlo, “Kuman Özel Adları”, Türk Kültürü Araştırmaları, Yıl 1966- 1969, s. 71-144. Sağlam, Ahmet, “Moğol-İlhanlı Tahakkümünden Bağımsızlığa Giden Süreçte Memlûk Sultanı Nâsır Muhammed B. Kalavun’un Anadolu Beylikleri İle Münasebetleri”, Tarihin Peşinde Uluslararası Tarih ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2015, S. 14, s. s. 29-50. Subaşı, Ömer, “XI. Yüzyılda Tao-Klarceti Bölgesinde Türk Hâkimiyeti”, Turkish Studies, Volume 8/5, 2013, s. 705-731. Subaşı, Ömer, Gürcü-Moğol İlişkisi -Güney Kafkasya 1220-1346-, Kitabevi Yay., İstanbul, 2015. Sümer, Faruk, Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., İstanbul, 1999. TDK, Tarama Sözlüğü, 1-8. Cilt, TDK Yay., Ankara, 2009. Tellioğlu, İbrahim, Osmanlı Hakimiyetine Kadar Doğu Karadeniz’de Türkler, Serander Yay., Trabzon, 2007. Tellioğlu, İbrahim, XI-XIII. Yüzyıllarda Türk-Gürcü İlişkileri, Serander Yay., Trabzon, 2009. Timurtaş, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi, Enderun Kitabevi, İstanbul, 1994. Toparlı, Recep vd., Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara, 2003. Toparlı, Recep, İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn, TDK Yay., Ankara, 1992. Uyğur, Sinan, “Artvin İlinin Sarıbudak Köyünde Kullanılan Kişi Adları ve Bunlarda Meydana Gelen Ses Değişimleri”, Diyalektolog, Sayı: 7, Kış 2013, s. 63-104. Ünlü, Suat, Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yay., Konya, 2013. Ünlü, Suat, Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yay., Konya, 2012. Vural, Hanifi ve Recep Toparlı, Kıpçak Türkçesi, Seyran Yay., Sivas, 2000. Zengin, Dursun, Türk Toplumunda Adlar ve Soyadları (Sosyo-Kültürel ve Bilimsel Bir Yaklaşım), Kurmay Yay., Ankara, 2014. Zeyrek, Yunus, Posof’un Çizgileri, Kozan Ofset, Ankara, 2004.