Azerbaycan Atabeyleri İldenizlilerin Kafkasya Politikası Ve Gürcü Krallığı

Büyük Selçuklu Devleti’nin 1040-1092 yılları arasında tahtta bulunan ilk sultanlarının baskılarından sonra kendilerini toparlayan Gürcü kralları, ülkelerine yerleştirdikleri Kıpçaklardan aldıkları desteklerle XII. yüzyılın başlarından itibaren Türk topraklarına yoğun saldırılarda bulundular. Bunları durdurmada ve karşı saldırılarla etkisiz hale getirmede son Selçuklu sultanları başarılı olamadılar. 1141-1225 tarihleri arasında Azerbaycan’da hâkim olan İldenizlilerin ilk atabeyleri Kafkaslarda güvenliği sağladılar. Ancak, 1194’te Irak Selçukluları Devleti’nin ortadan kalkması sonrasında Azerbaycan’ı yöneten atabeyler başarılı olamadılar. Durdurulamayan Gürcü saldırıları yaygınlaşarak İran’ın batısından Güney-doğu Anadolu’ya kadar uzanan sahalarda etkili oldu. Son İldenizli atabeyleri Gürcü krallarını politik manevralarla durdurmaya çalıştılarsa da başarılı olamadılar.

Anahtar Kelimeler:

Kafkaslar, Gürcü Krallığı, Azerbaycan Atabeyleri İldenizliler, Irak Selçukluları Devleti, Doğu Anadolu Türk Beylikleri

Caucasian Policy of Ildenizid Atabegs in Azerbaijan and the Kingdom of Georgia

Recovering themselves after the pressures of the early Great Seljuk sultans who were on the throne between 1040 and 1092, Georgian kings launched intensive attacks on Turkish territories starting from the beginnings of the 12th century as they received help from the Kipchaks they had settled in their kingdom. The last Seljuk sultans did not succeed in stopping Georgian attacks and launching counter attacks against the Kingdom of Georgia. The first atabegs of Ildenizids, who ruled in Azerbaijan between the years 1141 and 1225, provided security in the Caucasus. However, following the fall of the Seljuk Sultanate of Iraq in 1194, the atabegs who ruled Azerbaijan were not successful. Unstoppable Georgian attacks became widespread and these were effective in areas ranging from western Iran to south-eastern Anatolia. The last Ildenizid atabegs tried to stop Georgian kings with political maneuvers, but they were not successful.

Keywords:

Caucasus, Kingdom of Georgia, Ildenizid Atabegs of Azerbaijan, Seljuk Sultanate of Iraq, Eastern Anatolian Turkish Principalities,

PDF

___

Abû'l-Farac, Abû'l-Farac Tarihi, çev. Ö. R. Doğrul, 2 cild, Ankara, 1987. Allen, W. E. D., A History of The Georgian People, London, 1932. Alyârî, H., Azerbaycan Atabeyleri İl-Deniz Oğulları, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Basılmamış Doktora Tezi, İstanbul, 1966. Anili Kadı Burhaneddin, Enîsu'l-Kulûb, Kısmen nşr. F. Köprülü, "Anadolu Selçuklu tarihinin yerli kaynakları", Belleten, VII/27, Temmuz, 1943, 379-522. Anili Samuel, Tables Chronologiques, Fr. tr. M. Brosset, Petersburg, 1876. Azîmî, Târîhu’l-Azîmî, Azîmî Tarihi (Selçuklular Dönemiyle İlgili Bölümler), Nşr. ve çev. A. Sevim, Ankara, 1988. el-Bundârî, Zubdeu’n-Nusra ve Nuhbetu’l-Usra, çev. K. Burslan, Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, İstanbul, 1943. Bunyadov, Z., Azerbaycan Atabeyleri Devleti 1136-1225, Baku, 2007. Ebû’l-Fidâ, el-Muhtasar fi Ahbâri’l-Beşer, Nşr. M. Dayyûb, 2 cild, Beyrut, 1997. Hamdullah Mustevfî Kazvînî, Târîh-i Guzîde, Nşr. E. G. Browne, I, London, 1910. Hüseynî, Ahbârü’d-Devleti’s-Selçukiyye, çev. N. Lugal, Ankara, 1943. Irakli Paghava, Vlastimil Novak, “Georgian coins in the collection of The National Museum-Naprstek Museum in Prague”, Annals of The Náprstek Museum, 34/2, 2013. İbn Kesîr, Büyük İslâm Tarihi, çev. M. Keskin, 15 cild, İstanbul, 1995. İbnu’l-Adîm, Zubdetu'l-Haleb min Târîhi Haleb, Nşr. S. Dahhan, 3 cild, Dimaşk, 1951-71. İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fî't-Târîh, çev. A. Özaydın, A. Ağırakça, İslâm Tarihi, İbnu’l-Esîr, el-Kâmil fi't-Târîh Tercümesi, 12 cild, İstanbul, 1987. İbnu’l-Ezrak, Târîhu Meyyâfârikîn ve Âmid, çev. A. Savran,Meyyâfârikîn ve Âmid Tarihi (Artuklular Kısmı), Erzurum, 1992. İbnu’l-Kalânisî, Zeyli Târîhi Dimaşk, Nşr. H. F. Amedroz, Beyrut, 1908. Kartlıs Tskhovreba, A Hıstory of Georgia, Edit. Roin Met’reveli and Stephen Jones, Tiblisi, 2014. Kartlis Çovreba, Gürcistan Tarihi (Eski Çağlardan 1212 Yılına Kadar), çev. H. Andreasyan, Ankara, 2003. Kayhan, H., “Azerbaycan Atabegleri İldenizliler (1141-1225)”, Yeni Türkiye 72, Kafkaslar Özel Sayısı – II, Ankara, 2015, 769-787. Kayhan, H., Irak Selçukluları, Konya, 2001. Kesrevî-i Tebrizî, Şehr-i Yârân-ı Gumnâm, 3 cild, Tahran, 1307-1308. Kırzıoğlu, F., Kars Tarihi I, İstanbul, 1953. Kırzıoğlu, F., Yukarı Kür ve Çoruh Boylarında Kıpçaklar, Ankara, 1992. Kouymjian, D. K., A Numismatic History of Southeastern Caucasia and Adharbaijan Based on the Islamic Coinage of the 5th/11th to 7th/13th Centuries, New York, 1969. Lang, David M., Studies in the Numismatic History of Georgia and Transcaucasia, NY, 1955. Manvelichvili, A., Histoire de Géorgie, Paris, 1951. Mes’ûd b. Nâmdâr, Le Recueil Transcaucasien de Mas’ûd b. Nâmdâr (Debut du VI/XII siecle, Ed. V. Minorsky, C. Cahen, Extrait du Journal Asiatique, Paris, 1949. Mikhitar Goş, Kronik, İng. tr. C. J. F. Dowsett, “The Albanian chronicle of Mxitar Gos”, BSOAS, v. XXI, No.1/3, (1958), 472-490. Minorsky, V., "Causacia in the History of Mayyafarikin", BSOAS, VIII/1, 1949, 27-35. Minorsky, V., Studies in Caucasian History, London, 1953. Minorsky, V., "Tiflis", İA, XII/1, 264-279. Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah, Câmiu’d-Duvel, Çev. A. Öngül, Selçuklular Tarihi I. Horasan-Irak, Kirman ve Suriye Selçukluları, İzmir, 2000. Nesevî, Sîretu Celâleddin Mengüberti, Nşr. H. A. Hamdi, Kahire, 1953. Paghava, Irakli and Novak, Vlastimil, “Georgian coins in the collection of The National Museum-Naprstek Museum in Prague”, Annals of The Náprstek Museum, 34/2, 2013, 41–82. Peacock, A. C. S., “Georgia and the Anatolian Turks in the 12th and 13th Centuries”, Anatolian Studies, Vol. 56 (2006), 127-146. Râvendî, Râhatu's-Sudûr ve Âyeti's-Sûrûr, çev., A. Ateş, Râhatu's-Sudûr ve Âyeti's-Sûrûr (Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alâmeti), 2 cild, Ankara, 1957-60. Reşîdeddîn Fazlullah, Câmiu't-Tevârih, Selçuklularla İlgili Kısmını Nşr. A. Ateş, Ankara, 1960. Rewrıtıng Caucasıan Hıstory, The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chronicles the Original Georgian Texts and the Armenian Adaptation, Eng. tr. Robert W. Thomson, Oxford, 1996. Sevim, A., "Artukoğlu İlgâzi", Belleten, XXVI/104, (1962), 649-691. Sıbt İbnu’l-Cevzî, Mir'atu'z-Zeman fi Târihi'l-A'yân, Yay. J. R. Jewett, Chicago, 1907. Smbat Sparapet, Chronicle, Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian, Long Branch, New Jersey, 2005. Step'annos Orbelean, History of the State of Sisakan, Translated from Classical Armenian by Robert Bedrosian, To the memory of my grandmother Aghavni Postoian Torigian, Sources of the Armenian Tradition, Long Branch, New Jersey, 2012-15. Sümer, F., Selçuklular Devrinde Doğu Anadolu'da Türk Beylikleri, Ankara, 1990. Süryani Mihail, Vekayinâme, İkinci Kısım (1042-1195), Çev. H. D. Andreasyan, 1944 (TTK Kütüphanesi’nde bulunan basılmamış tercüme). Şengeliya, N. N., “XI-XIII. yüzyıl Gürcü tarihçilerine göre Selçuklular”, çev. M. Mürselov, Tarih İncelemeleri Dergisi, XXII/2, Aralık 2007, 227-240. Târîh-i Âl-i Selçuk der Anatoli, Nşr. A. Mîrâs, Tahran, 1377 h.ş. Tellioğlu, İ., “Orta Çağ’da Türk-Gürcü münasebetlerini şekillendiren faktörler”, 38. Icanas Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi (10-15 Eylül 2007 Ankara), Doğubilim Çalışmaları, Bildiriler, VI, Ankara, 2009, 3077-3089. Tsurtsumia, M., “The true cross in the armies of Georgia and the Frankish East”, Crusades, 12, 2013, 91-102. Turan, O., Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, İstanbul, 1980. Turan, O., Selçuklular Tarihi ve Türk-İslâm Medeniyeti, İstanbul, 1980. Turan, O., Selçuklular Zamanında Türkiye Tarihi, İstanbul, 1984. Urfalı Mateos, Urfalı Mateos Vekayi-nâmesi (952-1136) ve Papaz Grigor'un Zeyli (1136-1162), çev. H. D. Andreasyan, Ankara, 1987. Vardan Vartabet, “Türk Fütuhatı Tarihi (889-1269)”, çev. H. D. Andreasyan, TSD, I, İstanbul, 1937. Yınanç, M. H., "Arslanşah", İA, I, 610-615. Zahîreddin Nişaburî, Târîh-i Âl-i Selçuk, Nşr. İ. Afşar, Tahran, 1332.