Kafkasya’da Ruslaştırma Siyaseti (XIX. Yüzyıl ve XX. Yüzyıl Başları)

XIX. yüzyılda sınırlarını Kafkasya ve Türkistan’a uzatan Rusya İmparatorluğu, Slav kökenli olmayan nüfusunu da arttırmış oldu. Bu yapıyı bir arada tutmanın yollarını arayan Rusya, din ve dil alanlarındaki farklılıkları XIX. yüzyılın sonlarına doğru kaldırmayı amaçladı. Artan Rus milliyetçiliğinin ve siyasi gelişmelerin ortaya çıkardığı bu tutum, Rusça literatürde “Rusifikatsiya” yani “Ruslaştırma” olarak adlandırılmaktadır. Bu politika bağlamındaki uygulamalar, bazı Rus bürokratlara göre uygar bir toplum yaratmayı amaçlıyordu. Bazılarına göre ise, Ruslaştırma değil Ruslaşma olarak gerçekleşen eylemler de vardı. Ruslaşma, kendisini iktidar ve gücün yanında göstermek isteyenlerin tercihi olarak ortaya çıkıyordu. Bu gruplar, devletin kimliğine ve ideolojisine bağlılık gösteriyor ve kendisini bir süre sonra Rus olarak tanımlıyordu. Ruslaştırma siyaseti, Kırım Savaşı sonrası yükselen Rus milliyetçiliğinin yansıması olarak kendini göstermeye başladı. II. Aleksandr’ın 1881’de suikasta kurban gitmesinin ardından, Rusya sınırları içerisindeki farklı kimlikler düşman olarak algılanmaya başlandı. Kafkasya gibi çok uluslu yapıya sahip bölgede, sorunlar ve devletin tepkileri önemli gelişmelere yol açtı. Ruslaştırma politikasının din ve eğitim alanındaki yansımaları, Rus olmayanların isyana varan eylemleriyle sonuçlandı. Rusya, 1905 İhtilalinin ardından Ruslaştırma siyasetinden bir süreliğine geri adım atmak durumunda kaldı. Bu çalışmada, Ruslaştırma siyasetinin ne gibi sonuçlar doğurduğu üzerinde durularak, Kafkasya’daki milliyetçilik ve bağımsızlık hareketleri üzerindeki etkileri incelendi. Bütün bu gelişmeler Rusça arşiv kaynakları ve literatür yardımıyla değerlendirilmeye çalışıldı.

Anahtar Kelimeler:

Ruslaştırma, Kafkasya, Rusya, Rus, Ermeni

Russification Policy In Caucasus (XIXth and Early XXth Century)

The Russian Empire, which ruled over an area from the Caucasus to Central Asia, also hosted a significant portion of non-Slavic population throughout the nineteenth century. Looking for ways to keep this demography together, Russia aimed to get rid of differences in areas of religion and language by the end of the century. This attitude, which emerged from a growing Russian nationalism and political developments, is called "Rusifikatsiya" in Russian historiography. According to some Russian bureaucrats, the practices in this policy aimed at creating a civilized society. According to others, these policies were not a form of Russification but just an acculturation into Russian culture, i.e. Ruslation. Ruslation was carried out by those who wanted to show themselves with power, and connected themselves to the identity and ideology of the state. The Russification policy began to manifest itself as a reflection of the rise of Russian nationalism after the Crimean War. After the assassination of II. Aleksandr's in 1881, different identities within Russian borders began to be perceived as enemies. In the region with a multinational structure like the Caucasus, problems and reactions of the state led to significant developments. Reflections of the Russification policy in the field of religion and education resulted in the revolt of non-Russian actions. After the 1905 Revolution, Russia had to step back from the Russification policy. This study will examine the effects of the Russification policy on nationalism and independence movements in the Caucasus. All these developments were tried to be evaluated with the help of Russian sources.

Keywords:

Russification, Caucasus, Russia, Russian, Armenian,

PDF

___

Gürcistan Merkez Tarih Arşivi (STSA)
Araştırma Eserleri Acar, Kezban, Ortaçağ’dan Sovyet Devrimi’ne Rusya, İstanbul 2009. Alizade, Zahida, “Natsional’no-Kolonial’naya Politika Tsarskovo Pravitel’stva na Tsentral’nom Kavkaze”, Kavkaz i Globalizatsiya, Cilt: 1, Sayı: 5, 2007, s. 161-170. Çapraz, Hayri, “19. Yüzyılın İlk Yarısında Gürcistan’da Politik ve Ekonomik Durum”, Yeni Türkiye Kafkaslar Özel Sayısı, Sayı 77, Temmuz-Aralık 2015, s. 467-472. Daşkovskiy P. K.- Şerşnyöva E. A., “Musulmanskoe Obrazovaniye v Zapadnoy Sibiri v XIX-naçale XX v.”, İzvestiya Altayskogo Gosudarstvennogo Universiteta, Sayı: 4-1, Barnaul 2011, s. 68-71. Georgiyeva, N. G., v.d., İstoriçeskiy Slovar‘, Moskva 2015. Güllü, Ramazan Erhan, Ermeni Sorunu ve İstanbul Ermeni Patrikhanesi (1878-1923), Ankara 2015. İshakov, Radik Ravil’yeviç, “Politika Religioznoy Unifikatsii Tatar-Musul’man Volgo-Ural’skogo Regiona v 1860-1905-h gg. Opıt İstoriko-Statistiçeskogo Analiza”, Filologiya i Kul’tura, Sayı: 2 (28), Kazan 2012, s. 259-263. İstoriya XIX Veka, Editörler: Lavissa ve Rambo, Cilt: 8, Moskva 1939. İvanov, A. A., “Lozung «Rossiya dilya Russkih» v Konservativnoy Mısli Vtoroy Polovinı XIX Veka”, Tetradi Po Konservatizmu”, Sayı: 4, Moskva 2015, s. 34-42. Kavkazskiy Kalendar na 1905 g, Tiflis 1904. Kior, Viktor Borisoviç, “Gosudarstvennaya Natsional’naya Politika v İmperskoy Rossii”, Vestnik Rossiyskogo Gosudarstvennogo Gumanitarnogo Universiteta, Sayı: 4, Moskva 2010, s. 204-218. Kobahidze, Yelena İsaakovna, “K Voprosu o Roli Kolonizatsii v Politike «Rusifikatsii» Severnogo Kavkaza (Vtoraya Polovina XIX-Naçalo XX V.), İzvestiya Soigsi, Sayı: 13 (52), Vladikavkaz 2014, s. 9-16. Kobzev, Aleksandr, “Tatarı-Musul’mane Srednego Povolj’ya: Etniçeskaya İdentiçnost’ i Sluhi o Nasil’stvennom Kreşenii”, Vestnik Evrazii, Sayı 3, Moskva 2004, s. 89-98. Kudryaşev, V. N., “Konservativno-Utopiçeskaya İnterpretatsiya Rusifikatorskoy Politiki v Kontse XIX-Naçale XX v”, Vestnik Tomskogo Gosudastvennogo Universiteta, Sayı: 296, Tomsk 2017, s 96-101. Kurat , Akdes Nimet, Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2010. Lufyerçik, E. G., “Rusifikatsiya Kak Sredstvo Reşeniya Pol’skogo Voprosa Vo Vtoroy Polovine XIX-Naçale XX v.”, Vesnik BDU, Sayı 3, s. 23. Miller, Aleksey, İmperiya Romanovıh i Natsionalizm, Moskva 2014. Nikotin, Dmitriy Alekseyeviç, “Natsional’nıy Faktor Transformatsii Politiçeskogo Rejima v Rossii: İstoriçeskiy Opıt i Sovremiyennost’”, İstoriçeskiye, Filosofskiye, Politiçeskiye i Yuridiçeskiye Nauki, Kul’turologiya i İskusstvovedeniye. Voprosı Teorii i Praktiki, Sayı: 7-2 (57), 2015, s. 117-120. Oçerki İstorii Gruzii Guriziya v XIX. veke, Cilt: V, Tbilisi 1990. Ortaylı, İlber, “XIX. Asırda Kafkasya ve Rusya”, Sekizinci Askeri Tarih Semineri Bildileri I XIX. ve XX. Yüzyıllarda Türkiye ve Kafkaslar (24-26 Ekim 2001-İstanbul), Ankara, Genelkurmay Basım Evi, 2003, s. 121. s. 119-125. Pervaya Vseobşaya Perepis’ Naseleniya Rossiyskoy İmperii 1897 g. LXIX. Tiflisskaya Guberniya, Sankt-Peterburg 1905. Pulkin, Maksim Viktoroviç, “Tri Oblika Rusifikatsii v Karelii”, Vestnik Evrazii, Sayı: 3, Moskva 2005, s. 107-125. Ragimova, Perihanum Ferezullayevna, “Politika Rossiyskogo Pravitel’stva v Natsional’nıh Okrainah v XIX-Naçale XX vv.”, Vestnik Krasnoyarskogo Gosudarstvennogo Pedagogiçeskogo Universiteta im. V. P. Astaf’eva, Sayı: 3, Krasnoyarsk 2010, s. 226-234. Rossiya Entsiklopediçeskiy Slovar, Leningrad 1991. Smirnov, N. A., Politika Rossii na Kavkaze XVI-XIX vekah, Moskva 1958. Şebzuhova, F. H., “Osobennosti Upravleniya Natsional’nımi Okrainami v Rossiyskoy İmperii na Rubeje XIX-XX vv”, Ejekvartalnıy Retsenziruemıy Nauçnıy Jurnal “Vestnik AGU”, Sayı 3 (184), 2016, s. 34-42. Şelkaçev, Aleksandr, “Obsujdeniye na Predsobornom Prisutstvii Voprosa ob Avtokefalii Gruzinskoy Tserkvi”, Yejegodnaya Bogoslovskaya Konferentsiya Pravoslavnogo Svyatotihonovskogo Gumanitarnogo Universiteta, Sayı: 22, Moskva 2012, s. 50-53 Temizkan, Abdullah, “Kuzey Kafkasya Müridizmi, Müridizmin Yayılma Stratejisi ve Feodal Beylerle İlişkileri”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt: IX, Sayı 2, s. 165-190. Teplouhova, M. V., “Etno-Natsional‘naya Politika v Rossiyskoy İmperii XIX-Naçala XX vv”, Oykumena, Sayı: 2, Vladivostok 2011, s. 139-144. Thedore, Weeks R., “Russification: Word and Practice 1863-1914”, Proceedings of the American Philosophical Society, Cilt 148, Sayı: 4, Aralık 2004, s. 471-489. Tumakov, N. “Pervaya Russkaya Revolutsiya i Vosstanovleniye Namestniçestva na Kavkaze”, Vestnik Ryazanskogo Universiteta İm. S.A. Yesenina, Sayı: 27, Ryazan 2010, s. 29-38. Uvarova, Natalya Aleksandrovna, “Gosudarstvennaya Politika v Sfere Obrazovaniya na Zapadnıh Okrainah Rossii v Kontse XIX-Naçale XX v. Kak Çast Natsional’noy Politiki”, Vestnik Leningradskogo Gosudarstvennogo Universiteta im. A. C. Puşkina, Cilt: 4, Sayı: 1, Sankt-Peterburg 2012, s. 71-77.