AZERBAYCAN SÖZLÜ KÜLTÜRÜNÜN SENTEZ JANRI MEYXANA ÜZERİNE KISA BİR İNCELEME

Söz söyleme sanatının önemli özelliklerinden biri de karşılıklı atışmaların doğaçlama söylenebilmesidir. Spontane verilen bir ayak üzerine, belli kriterler çerçevesinde cevap oluşturup kafiyeye uydurmanın kolay olmadığı açıktır. Bu bağlamda, Azerbaycan folklorik unsurlarından meyxana sanatı, son zamanlarda sözlü halk edebiyatıyla ilgili araştırmaların odak noktalarından biri haline gelmiştir. Meyxana, bir veya iki kişinin belirli bir konu üzerine hazırlıkları olmadan, anında doğaçlama yoluyla mizahi unsurlar içeren küçük kafiyeli dörtlükler söyledikleri bir diyalogdur. Böyle bir karşılıklı diyalog biçimine deyişmə (atışma) denir. Emprovizasyon söylenilen bu söz sanatı, birçok edebiyatçı tarafından “söz mucizesi” olarak değerlendirilmiştir. Meyxana fenomenine iki temel boyuttan bakılabilir. Bunlardan biri halk gösterilerinden epizotlar sergileyen performans boyutu, ikincisi klasik doğu şiiri unsurları içeren poetik yapıdır. Bu unsurların müzik ve ritmik çalgılar eşliğinde söyleniyor olması, meyxana’ya farklılık kazandıran bir diğer etkendir. Sovyetler yönetimi döneminde, “sokak kültürü” olarak nitelendirilen meyxana, güçlü ideolojik sistemin baskısına rağmen insanların kültürel mirasına gölge düşürememiş, meyxana sevenlerinin dillerinde söylenmeye devam etmiştir. Bugün Bakü ve çevresindeki köylerde icra edilen en yaygın folklorik unsurlardan biri olan bu söz sanatına her geçen gün ilgi arttığı görülmektedir. Günümüze değin özelliklerini koruyabilen ve kuşaktan kuşağa aktarılan meyxananın yeterince takdir edilmesinde bir boşluk olduğunu, bu anlamda yeterli bir anlayış düzeyinin henüz sağlanamadığı gözlemlenmektedir. Bu bakımdan konuya yönelik çalışmaların az olması nedeniyle, kaynakların artması önem arz etmektedir. Nitel araştırma yöntemi kullanılan bu çalışmada literatür taraması ile veri toplama yolu seçilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Söz Sanatı, Meyxana, Doğaçlama, Atışma, Müzikli Şiirsel Tür

A BRIEF ANALYSIS OF MEYKHANА AS THE SYNTHESIS GENRE OF AN ORAL CULTURE OF AZERBAIJAN

PDF

___

Abdullazade, N. (2016). Meyxana Janrı Klassik PoeziyaVə Şifahi XalqYaradıcılığı Sintezində, Sivilizasiya Elmi-Nəzəri Jurnal. No: 4 (28-30). Bakı: Avrasiya Universiteti Yayınları.
Arvas, A. (2009). “Âşıklar” ve Türk Doğaçlama Sanatının Tarihî-Tipolojik Menşei, Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Sayı: 22, Bişkek: Manas Üniversitesi Yayınları
Aslanov, B. (1993). Meyxanalar: oturmusan səmavərdən yuxarı..., Bakı: Yazıcı Neşriyatı.
Azərbaycan Dilinin İzahlı Lüğəti. (2006). II cild. Sayı:368. Bakı: Şərq-Qərb Neşriyatı.
Hacıbeyli, Ü. (1925). Azərbaycan Musiqi Həyatına Bir Nəzər, “Maarif Vә Mәdәniyyәt” Jurnalı, №1-3. Klassik Azərbaycan Әdəbiyyatında İşlənən Әrəb ve Fars Sözləri Lüğəti. ( 2005). II cild. Sayı:15. Bakı: Şərq-Qərb Neşriyatı.
Mahmudov, A. (2008). Meykhana - Eto Ne «Khuliganskiy Zhanr», A Chast Azerbaydzhanskogo Folklora. https://az.sputniknews.ru/culture/20080901/42463688.html
Azərbaycan Qeyri-Maddi Mədəni İrs Nümunələrinin Dövlət Reyestri. (2019). Meyxana. Erişim: 10 Nisan 2019. http://intangible.az/front/az/aboutExample/21763
Rzayev, N. (2016). Meyxana Sənəti, Xalq Cəbhəsi Gazeti. 9 Fevral 2016. S. 14.
Sabir, M. Ə. (2004). Hоphоpnamə, I Cilt Bakı, Bakı: “Şərq-Qərb” Neşriyatı.
Şirvani, A. (2010). Əruz Vəzninin Sadələşdirilmiş Qəlibləri, Bakı: “Adiloğlu” Neşriyatı.
Tağısoy, N. (2010). Etnos ve Epos: Geçmişten Bugüne: Meyxananın Şemantikas. Bakı: Mütercim Yayınevi.
Tağısoy, N. (2011). Meyxananın Poetikası. Bakı: Çaşıoğlu Yayınevi.
Togan, Z. V. (1981). Umumi Türk Tarihi Ne Giriş. 1.cilt. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Zeynal, M. (2015). Söz Savaşı, Yoxsa Ağlın Məşqi?, Region Plus Jurnalı. no: 379, 01.09.2015. Erişim: 4 Mart 2019. http://regionplus.az/magazine/view/379
Zümrüd. (2010). “Bu gün Beynəlxalq Azərbaycan Muğamı Günüdür”. Səs Gezeti. 26 Avqust 2010, Erişim:14 Mart 2019. http://sesqazeti.az/archive.php?day=26&month=8&year=2010