Mehmet Kaplan’ın Metin Tahlili Yöntemi Üzerine Bir İnceleme

Mehmet Kaplan, Türkiye’de Türkoloji eğitiminin kurucu isimlerinden biridir ve ortaya koyduğu çalışmalar bu disiplinin gelişim çizgisinde önemli bir aşamayı temsil etmektedir. Edebiyat araştırmalarında edebî metni öne çıkararak edebiyat tarihinin metinlerden elde edilecek verilere göre şekillendirilmesi gerektiğini savunan Kaplan’ın metin merkezli ve nesnelliğe önem veren yaklaşımı, cumhuriyet dönemi edebiyat eleştirisinde büyük ölçüde öznel yargılara dayanan ve izlenimci bir çizgide yer alan pek çok eleştirmenden ayrılır. Öte yandan çalışmalarında 20. yüzyılda Batı’da ortaya çıkan eleştiri kuramlarını dışlamadan orijinal bir yöntem geliştirmeye çalışması da onun Türkiye’de edebiyat araştırmalarını daha kuramsal ve sistematik bir çerçeveye oturtma çabasını yansıtır. Bu yazıda onun özellikle Şiir Tahlilleri, Şiir Tahlilleri II ve Hikâye Tahlilleri adlı çalışmalarının “Önsöz”lerinde geliştirmek istediği “metin tahlili metodu”nun temel prensipleri değerlendirilerek metin tahlillerinde bu prensiplere ne ölçüde uyduğu tartışılacaktır.

A Study on Mehmet Kaplan’s “Text Analysis Method”

Mehmet Kaplan is one of the founding figures of the Turcology education in Turkey. The studies he conducted in the field represent an important stage in the development of this discipline. Kaplan’s text-oriented and objective approach, which argues that literary history should be shaped according to the data obtained from the texts in literature research by highlighting the text, distinguishes him from many other critics of the Republican Period who base their literary criticism mainly on subjective judgements and have an impressionist style. On the other hand, his efforts to develop an original method without excluding the theories of criticism that were put forward in the West in the 20th century, reflects his attempts to put literature research in Turkey into a more theoretical and systematic framework. In this article, the basic principles of the “text analysis method” which he tried to develop in the preface of his works, especially in Poetry Analysis, Poetry Analysis II and Story Analysis will be reviewed and the extent he adhered to them in his text analyses will be discussed.

PDF

___

Ahmet Cevizci, Felsefe Sözlüğü. İstanbul: Say Yayınları 2010.
Berna Moran, Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları, 2004.
Betül Özçelebi ve Hüseyin Özçelebi, “Eleştiri 1923-1960”, Türk Edebiyatı Tarihi C. 4, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları 2006, s. 481-522.
Dr. A. Mecit Canatak, “Modern Eleştiri Kuramları ve Mehmet Kaplan’ın Şiir Tahlil Metodu”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi. Sayı: 34. Erzurum 2007.
Memet Fuat, “Kaplan’ın Şiir Çözümlemeleri”. Eleştiri Sorumluluğu. sf. 197-205. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları 1994.
Mehmet Kaplan, Şiir Tahlilleri – Tanzimat’dan Cumhuriyet’e Kadar. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1969.
Mehmet Kaplan, Cumhuriyet Devri Türk Şiiri. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1973.
Mehmet Kaplan, “Komünizm ve İnsanlık”, Nesillerin Ruhu, İstanbul: Dergâh Yayınları 1978, s. 108-110.
Mehmet Kaplan, Hikâye Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları 1979.
Mehmet Kaplan, Âli’ye Mektuplar, İstanbul: Dergâh Yayınları 1992.
Mehmet Rifat, XX. Yüzyılda Dilbilim ve Göstergebilim Kuramları 1-2. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
Nurcan Ankay, Türkiye’de Akademik Eleştiri: Mehmet Kaplan ve Berna Moran’ın Eleştiri Anlayışlarına Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi: Van 2012.
Orhan Okay, “Bir Edebiyat Disiplini Kurucusu: Mehmet Kaplan”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 4, S. 8. İstanbul 2006, s. 497-505.
Özen, Tuğba (2013). Mehmet Kaplan’ın Edebiyat Teorisi Hakkındaki Görüşleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeni Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Ankara.
Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Tevfik Fikret – Devir-Şahsiyet-Eser. İstanbul: Bilmen Basımevi, 1971.
Yıldız Ecevit, “Dünden Bugüne Türk Edebiyat Eleştirisi” Varlık, S. 1050, İstanbul 1995, s. 49-57.
Yıldız Ecevit, “Türk Edebiyat Eleştirisi”, Varlık, S. 1129, İstanbul Ekim 2001, s. 54-61.
Umberto Eco, The Role of the Reader-Explorations in the Semiotics of Texts. Bloomington: Indiana University Press 1979.
Zeynep Kerman ve İnci Enginün, Mehmet Kaplan-Hayatı ve Eserleri. İstanbul: Dergâh Yayınları. 2000.