Kıbrıs Vakıflarının Hukukî Statüsü ve Kapalı Maraş Açılımı

Doğu Akdeniz’in kalbi Kıbrıs Adası’nda atmaktadır. Kapalı Maraş’ın iskâna açılması kararıyla Maraş’ta bulunan vakıflar odak noktası haline gelmiştir. Türk toplumuna hayatiyet veren ve O’nu cemaat olmaktan kurtarıp millet vasfına yükselten, müstemleke yönetiminin asimilasyon politikalarına karşı dayanıklı kılan, soykırım dönemlerinde direnme gücü veren kurum vakıf müessesesidir. Bugünkü tespitlerimize göre 1571-1974 yılları arasında Kıbrıs Adası’nda 2220’nin üzerinde kurulmuş vakıf bulunmaktadır. Bu vakıfların sahip olduğu taşınmaz malvarlığı itibariyle Kıbrıs Adası topraklarının %14’ü vakıf malıdır. Bu oran Osmanlı coğrafyası genelindeki durumla örtüşmektedir. Sahip olduğu emlâk potansiyeli, “ahkâmü’l-evkâf”tan kaynaklanan uluslararası statüsü ve çatısı altında gerçekleştirdiği hizmetleri itibariyle vakıflar; fetih yıllarında tutunma bölgeleri, çöküş ve geriye çekilme dönemlerinde ise, direnme ve sığınma merkezleri olmuştur. Türk toplumunun Ada üzerindeki varlığı ve örgütlü yaşamı açısından vakıflar ve Vakıflar İdaresi’nin stratejik önemi, günümüzde de devam etmektedir. Birinci dereceden kaynak olan orijinal arşiv belgelerine dayanılarak yapılan analizlerden; Maraş toprağının vakıf malı olduğunun kabulü, 1963- 1974 tarihleri arasında ödenmeyen zemin kiralarının ödenmesi ve ilgili vakıflar ile yatırımcılar arasında uzun süreli tasarruf hakkı tanınmasına imkân veren sözleşmelerin imzalanması, eski mutasarrıfların öncelik hakkına sahip olmaları kaydıyla hem mal sahibi vakıfların hem de yatırımcıların hak ve çıkarları adil bir şekilde gözetilerek; Kapalı Maraş’ın, KKTC egemenliğinde hizmete açılmasının mümkün olabileceği anlaşılmaktadır

The Literal Statue of Cyprus Foundations and the Opening of Closed Maraş

The heart of the Eastern Mediterranean beats on the Island of Cyprus. With the decision to open the closed Maraş to settlement, the foundations in Maraş have become the focal point. The institution that gives vitality to the Turkish society, saves it from being a congregation and elevates it to the status of a nation, makes it resistant to the assimilation policies of the ministerial administration, and gives the power to resist in times of genocide, is the foundation institution. According to our current findings, there are over 2220 foundations established in the Island of Cyprus between 1571-1974. In terms of the immovable assets of these foundations, 14% of the Cyprus Island land is foundation property. This ratio coincides with the situation in general in the Ottoman geography. Having real estate potential, international status from “ahkâmü’l-evkâf” and the foundations that provide services under its roof; have become hold zones during the conquest years and resistance and refuge centres in the periods of collapse and retreat. The strategic importance of the Foundations and Foundations Administration in terms of the presence and organized life of the Turkish community on the island continues today. From the analyzes made on the basis of the original archive documents which are the first degree sources; Acknowledgment that the land of Maraş is the property of a foundation, the payment of unpaid ground rents between 1963- 1974, and the signing of contracts that allow long-term disposal rights between the relevant foundations and investors, and the rights and interests of both the owner foundations and investors are fair, provided that the former governors have priority. with some consideration; It is understood that closed Maraş can be put into service under the rule of the TRNC.

PDF

___

Abdullah Paşa’nın 1161/1748 tarihli esas ve 3 zeyl vakfiyesi için bkz (TC. VGMA, 1161-1163: Defter No: 1605, s.1-35).
Ali Haydar Ef., Tertibü’s-Sunûf fi Ahkâmi’l-Vukûf, Dersaadet (İstanbul), 1340.
Bilâl Ağa Vakfiyeleri, Birinci Vakfiye (1818) için bkz. KVGM, Kıbrıs Şer’iye Sicili, Defter No: 29, hüküm No: 29, s. 209. İkinci Vakfiye (1821) için bkz. VGMA, Anadolu Başlar Serisi, Defter No: 580, s. 217, Sıra 103.
(Elmalılı) M. Hamdi Yazır), Ahkâm-ı Evkâf (Taşbasma), Mekteb-i Mülkiye Derslerinden, (İstanbul) 1327.
Elmalılı M. Hamdi (Yazır), İrşâdü’l-Ahlâf fi Ahkâmi’l-Evkâf, İstanbul 1330. 1928 Evkâf Ferman-ı Kanunisi Vesaire, Lefkoşa 1928.
Hassaf (Ebu Bekir Ahmet bin Ömer eş-Şeybani), Ahkâmü’l-Evkâf, Mısır 1904, B.2
Hilâl bin Yahya, Vakfü’l-Hilâl, Haydarabat 1355.
Hüseyin Hüsnü, Ahkâm-ı Evkâf (Taşbasma), Ankara Milli Kütüphane 1972 A 324, 1311.
Kanunname-i Arazî, Desaadet (İstanbul) 1258
Karbanizâde Ömer Hilmi Ef., İthâfü’l-Ahlâf fi Ahkâmi’l-Evkâf, İstanbul 1307.
1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası, md. 110 (Altan, Mustafa Haşim, Belgelerle Kıbrıs Türk Vakıflar Tarihi (1571-1974), Kıbrıs 1986, C.1-2.
1985 Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası, md. 42 (Vakıf Mallarla İlgili Kamulaştırma, El Koyma ve Sınırlandırma), 131 (Vakıflar Örgütü ve Din İşleri Dairesi).
Lala Mustafa Paşa Vakfiyesi, 1579, (TC. VGMA, Harameyn Vakfiyeleri, No: 746, sıra: 70, s. 163 – 185). Vakfiyenin tarihi 1579 olmakla birlikte, vakfın çok daha önce kurulduğu bilinmektedir. Çünkü Lala Mustafa Paşa Vakfı’ndan bahseden 1574 tarihli bir Ferman mevcuttur (KVGM, Kıbrıs Şeriye Sicil Defteri, No: 001A, s. 204).
Mardin, Ebülûlâ, Evkâf Notları (Hukuk Medresesi Doktora Sınıfı Talebelerine 1337-1338 Seneleri Zarfında Vuku’ Bulan Takrirlerin Zabıtlarıdır, Taşbasma.
Mustafa Haşim Altan, Kıbrıs’ta Türk Malları, KKTC (Lefkoşe), 2001, C. I– III.
19 Cemâziye’l-evvel 1280/1 Aralık 1863 tarihli “Taşra Vakıflarının İdaresi ve Evkâf Müdürlerinin Harekât ve İcraatı Hakkında Nizamname” (Düstur I/II,1289: s.146-169).
1280/1863 tarihli Evkâf Nizamnamesi, Altıncı Fasıl md. 38-40, s.20-21.
1280/1863 Tarihli Evkâf Nizamnamesi, Madde-i Mahsusa, Bend: 55, s. 167.
KVGM, İngiliz Dönemi Dosyaları, No: 354, Gömlek No:7262.
KVGM, İngiliz Dönemi Dosyaları, D. No:361, Gömlek No:7415.
KVGM, İngiliz Dönemi Dosyaları, (6.12.1907) D. No: 63/88.
KVGM, İngiliz Sömürge Dönemi Dosyaları, dosya no: 362, gömlek no:7416, Eski no:74/1901.
KVGM, İngiliz Dönemi Dosyaları, Dosya No:357, Gömlek No:7328.
Öztürk, Nazif, Elmalılı M. Hamdi Yazır Gözüyle Vakıflar, Ankara 1995.
Öztürk, Nazif, Menşe’i ve Tarihî Gelişimi Açısından Vakıflar, Ankara 1983.
Binbaşı Seager, Reports on the Evkaf Properties, Cyprus, 1883.