Hazar Hakimiyetinde Kafkasya

Doğu Avrupa’nın ilk düzenli ve kudretli devleti olarak kabul edilen Hazar Devleti’nin hâkimiyet sahası esasen Doğu Avrupa ve Kuzey Kafkasya olmuştur. Ortaçağın en güçlü devletlerinden biri olan Hazar Devleti bu topraklarda yaşanan etnik olaylarla doğrudan ilgilidir. Siyasi olarak 630’larda tarih sahnesine çıkan bu devletin esas merkezi önceleri Kuzey Kafkasya’da bulunan Belencer ve Semender şehirleri iken sonraları İtil ırmağı kıyısı yani Doğu Avrupa olmuştur. Türk halklarının Doğu’dan Batı’ya göç etmeleri eskiçağlara dayansa da esas yoğunluğun IV. yüzyılın sonlarında Hunlarla olduğu bilinmektedir. V. yüzyılın ortalarından itibaren Kuzey Karadeniz ve Kafkasya’da hâkim etki ise Türk-Bulgar kavimlerinin elinde olmuştur. Avar istilasına kadar bölgede gücünü ve etkisini koruyan bir Bulgar kavmi olan Sabarlar Hazarların esas kitlesini teşkil etmişlerdir. X. yüzyılın ortalarına kadar bölgede hâkim rol oynayan Hazar Devleti Kafkasya tarihi açısından önemlidir. Nitekim Kafkasya’da yaşanan etnik olaylar, akabinde ortaya çıkan halklar, kültürler, şehir ve birçok yapılar hakkında araştırmaların yapılması, Hazar devletinin öğrenilmesini gerekli kılmıştır. Çalışmada Kafkasya tarihinin Hazar dönemi kaynaklar doğrultusunda incelenmiştir.

Caucasia under the Caspian Rule

Considered as the first regular and powerful state of Eastern Europe, the area of domination of the Caspian State was essentially Eastern Europe and the North Caucasus. The Caspian State, one of the strongest states of the Middle Ages, is directly related to the ethnic events in these lands. The main center of this state, which appeared on the stage of history in the 630s politically, was Belencer and Salamander cities in the North Caucasus, later it was the shore of the Itil river, namely Eastern Europe. Although the migration of Turkish people from the East to the West dates back to ancient times, the main density is IV. It is known to be with the Huns at the end of the century. Since the middle of the 5th century, the dominant influence in the Northern Black Sea and Caucasus has been in the hands of the Turkish-Bulgarian tribes. The Sabars, a Bulgarian tribe that preserved its power and influence in the region until the Avar invasion, constituted the main mass of the Khazars. The Caspian State, which played a dominant role in the region until the middle of the 10th century, is important for the history of the Caucasus. As a matter of fact, the ethnic events in the Caucasus and the subsequent studies on the peoples, cultures, cities and many structures made it necessary to learn about the Caspian state. In the study, the Caspian period of the history of the Caucasus has been examined in line with the sources.

PDF

___

Artamonov, M. (1962). İstoriya Khazar. Leningrad.
Artamonov, M. (2008). Hazar Tarihi. İstanbul: Çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınları.
Biciyev, H. (1982). “Krepostnaya Soorujeniya Humarinskogo Gorodişa”. Problemı Arheolo- gii i Etnografii v Karaçayevo-Çerkesii, Materialnaya Duhovnaya Kultura (s. 84-133). içinde Çerkessk.
Bünyatov, Z. M. (1965). Азербайджан в VII – IX вв. Bakü: Azerbaycan İlimler Akademisi.
Çhaidze, V. (2012). Fanagoriya v VI-X Vekah. Moskva.
Dostiyev, T. (2002). “Kafkasya’da Hunlar”. Türkler, C.1 (s. s.1468-1481). içinde Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Dunlop, D. (2008). Hazar Yahudi Tarihi, Çev. Zahide Ay. İstanbul: Selenge Yayınları.
Erel, Ş. (1961). Dağıstan ve Dağıstanlılar. İstanbul: İstanbul Matbaası.
Esedov, F. (2018). Hazarlar ve Azerbaycan. Bakü: Elm ve Tehsil.
Gmırya, L. (2002). Hazarı na Kavkaze. İstoriya Tatarı (s. 277-295). içinde Kazan: Tataristan Akademisi Ş. Mercani Enstitüsü. http://gelbach.mr-kizilyurt.ru/about/history/ . (Ulaşım Tarihi: 09.05.2018. ). http://gel- bach.mr-kizilyurt.ru/about/history/ adresinden alındı
Kafesoğlu, İ. (1995). Türk Milli Kültürü. İstanbul.
Karatay, O. (2010). Suvarlar: Doğu Avrupa’nın Esrarengiz Kavmi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Cilt X, Sayı 1, 99-116.
Karatay, O. (2015). “Hazarlar”, Doğu Avrupa Türk Tarihi, Editör: Osman Karatay, Serkan Acar, 2. Baskı, s. 335-409. İstanbul.
Kurat, A. N. ( 1992). IV-XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz’in Kuzeyinde Kurulan Türk Kavimleri Ve Devletleri. Ankara: Murat Yayınları.
Kuznetsov, V. A. (1963, Moskva). “Nadpisi Humarinskogo Gorodişa”. Sovetskaya Arheologi- ya, No: 1, 298-305.
M.R.Gasanov. (2014). “Semender (Samandar)-Rannesrednevekovıy Gorod Severo-Vostoçno- go Kavkaza”. Nauçnoe Nasledie Professora A.P. Pronşteyna i Aktualnıe Problemı Razvi- tiya İstoriçeskoy Nauki (K 95-Letiyu so Dnya Rojdeniya Vıdayuşşegosya Rossiyskogo Uçenogo) (s. 105-112). içinde Rostov-na-Donu.
Magomedov, M. (1983). Obrazovanie Khazarkogo Kaganata. Moskva.
Magomedov, M. G. (1994). Hazarı Na Kavkaze. Mahaçkale.
Nevruz, Y. (2013). Umumi Kafkas Tarihine Giriş, I. Cilt. İstanbul: Yaylacık Matbacılık.
Novoseltsev, A. (1990). Hazarskoe Gosudarstvo İ Ego Rol V İstorii Vostoçnoy Evropı İ Kav- kaza. Moskva.
Paçkalov, A. (2018). Srednevekovıe Goroda Nijnegi Povoljya i Severnogo Kavkaza. Moskva.
Pletneva, S. A. (1976). Hazarı. Moskva.
Rasony, L. (1993). Tarihte Türklük. Ankara.
Siderenko, T. Y. (2015). “S.A. Pletneva i Problemı Arhielogii Hazarskogo Kaganata v Oteçest- vennoy Nauke Vtoroy Polovinı XX. Veka (saltovo-mayatskogo kultura)”. Voronej: Yayın- lanmamış Doktora Tezi .
Tellioğlu, İ. (2017). Kafkasya’da Türk Varlığının Başlangıcı Üzerine. Vakanüvis, Kafkasya Özel Sayısı, 558-575.
Tereşçenko, A. (2007). Hazarlar Ya Da Unutulmuş Bir Halkın Tarihi Yerlerinin Durumu Hak- kında Bilinenler. J. Piatigorsky, & J. Sapir içinde, Hazar İmparatorluğu VII.-XI. Yüzyıl- lar, Atlı Bir Kavmin Gizemi (s. 33-71). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
Zuckerman, C. (2020, IV, 1, Haziran). Hazarlar ve Bizans-İlk Karşılaşma. Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD), 167-217.