Eylemlerde Alt-Üst Anlamlılık ve Gerektirme İlişkisi: Kısasü’l-Enbiya Örneği

Alt anlamlılık ve üst anlamlılık terimleri, anlambilim sınırları içinde ele alınan ve sözcük kategorilerinin dâhil olduğu anlamsal sınıfı ilgilendiren bir terimdir. Genellikle ad kategorisindeki sözcükler için değerlendirilen alt-üst anlamlılık olgusu, adın işaret ettiği varlığın ait olduğu üst ya da alt sınıfla diğer bir deyişle ait olduğu kavramsal küme ile ilgidir. Örneğin “lale”, “çiçek” kümesinin bir elemanı olarak “çiçek” kümesinin bir alt anlamlısıdır. Aynı şekilde “çiçek” de “lale” için üst anlamlı bir çatı oluşturmaktadır. Alt-üst anlamlı olma, varlıkların bir diğerini içerme ya da kapsamasını ilgilendirir. Eylemlerdeki durum, adlardan bir yönüyle farklılık göstermektedir. Adlarda içerme-kapsama ilişkisi çoğunlukla ağırlık kazanmışken işlevsel ilişki yönüyle ön plana çıkan eylemlerde içerme-kapsama yani alt-üst ilişkisinin yanı sıra gerektirme ilişkisi de sıklıkla görülmektedir. Bu çalışmada 14. yüzyıl Harezm Türkçesi eserlerinden Kısasü’l-Enbiya’da yer alan eylemler öncelikle anlambilimsel kategorileri dikkate alınarak kapsama ve gerektirme ilişkisi içermeleri yönünde alt-üst anlamlılık bakımından incelenmiştir.

Relation Of Hyponymy-Hyperonymy and Necessitating In Verbs: Case Of Kısasü’l Enbiya

Terms of hyponymy and hyperonymy significance are terms that are dealt within the boundaries of semantics and concern the semantic class including word categories. Usually evaluated for words in the noun category, hyponymy-hyperonymy are related to the upper or lower class to which the noun refers to the conceptual set to which it belongs. For example, “tulip” is a hyponym of the “flower” cluster as an element of the “flower” cluster. Likewise, “flowers” also form hyperonym roof for “tulips”. Being hyponym or hyperonym concerns whether assets include or contain another. The situation in verbs differs from the nouns. While the inclusion-coverage relationship has gained weight in the nouns, in the verbs that come to the fore in terms of functional relationship, the inclusion-coverage relationship, in addition to the take-top relationship, is frequently observed. In this study, the verbs in Kısasü’l-Enbiya, one of the 14th century Khwarezm Turkish text, were examined in terms of their coverage and necessity, considering the semantic categories.

PDF

___

Aksan, Doğan (2006). Anlambilim. İstanbul: Engin Yayınları.
Akşehirli, Soner (2015). Türkçe Sözcük Ağına Doğru: Sıralıdüzen İlişkilerinin Sözlüksel Görünümü,https://www.researchgate.net/publication/299388897_Turkce_Sozcuk_
Agina_Dogru_Siraliduzen_Iliskilerinin_Sozluksel_Gorunumu (Erişim Tarihi 10.03.2020)
Altun, Mustafa (2004). Eski Metinlerde Bir Semantik İnceleme Örneği: Hikmet-Nâme. Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 7, 113-126.
Ata, Aysu (1997). Kısasü’l-Enbiya. Ankara: TDK Yayınları.
Efe, Kürşat (2019). Atebetü’l-Hakayık’ta Altanlamlılık. Yeni Türkiye: İlk Dönem Türkçe İslami Eserler Özel Sayısı-II, 106, 198-209.
Ercilasun, Ahmet Bican (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
Erdem, Melek (2004). Türkmen Türkçesinde Alt Anlamlılık (Hyponymy). Çağdaş Türklük Araştırmaları Sempozyumu.
Filizok, Rıza (2001). Anlam Analizine Giriş. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Giraud, Pierre (1999). Anlambilim. Çev. Berke Vardar. İstanbul: Multilingual Yayınları.
Hirik, Seçil (2018). Rol Kuramı ile Fiillerin Anlambilimsel Kategorilerinin İlişkisi: İyi ve Kötü Prens Öyküsü Örneği. Türkbilig, 35, 125-142.
Karağaç, Günay (2013). Anlam (Anlam Bilimi ve İletişim). İstanbul: Kesit Yayınları.
Karahan, Akartürk (2013). Codex Cumanicus’ta Alt Anlamlılık (Hyponymy). Karadeniz Araştırmaları, 39, 187-203.
Lyons, John (1977). Semantics: 1. UK: Cambridge University Press.
Palmer, Frank Robert (2020). Semantik: Yeni Bir Anlambilim Projesi. Çev. Ramazan Ertürk. Ankara: Fol Kitap.