Ego-sistemden Eko-sisteme: Çevre Bilincine Yönelişin Dinî Referansları

Bir hakem, kontrolör ve destekleyici olması yönüyle dinî referanslar, çevreye karşı duyarlı kişiliklerin oluşmasında pekiştirici, yönlendirici ve motive edici etkin bir güçtür. İslam Kelâmı özelinde konuyu ele alan bu çalışmada çevre/evren, birbiriyle sıkı ilişki içinde olmakla beraber Allah’a ve insana bakan yönüyle ele alınmıştır. Çalışmanın merkezî noktasını, “tevhid ilkesiyle” dikkatlere sunulan Allah-insan-çevre ilişkisine yönelik bütüncül bir yaklaşım oluşturmaktadır. Bu bütün içinde çevre, sadece insana sağladığı fayda açısından değil, Yaratıcının, isim ve sıfatlarının bir eseri olması yönüyle başlı başına bir öz-değere sahiptir. Dolayısıyla ona karşı yapılacak en ufak bir saygısızlık, aslında Yaratıcısına karşı yapılmış bir saygısızlık olacağı gibi, oradaki her bir unsura karşı girişilmiş bir hak ihlali olmaktan da kurtulamayacaktır. İnsan ise bu değerler manzumesinin etkileyen ve etkilenen önemli bir üyesidir. Onun değerini belirleyecek olan da çevresine ve dolayısıyla yaratıcısına yönelik sergileyeceği tutum ve davranışlardır. İnsan, doğayı Yaratıcının bir emaneti olarak kabul edip ona karşı tahakküm yerine hak ve adaletin merkezde olduğu bir sorumluluk bilinciyle hareket ettiği takdirde halifelik görevini yerine getirmiş olacaktır. Benmerkezci, duyarsız, müsrif, tahripkâr bir kişilik sergilediğinde ise bu vasıflarını kaybetmenin yanında, çevresiyle kazandığı sağlık, mutluluk ve huzurunu da kaybedecektir.

From Ego-System to Eco-System: Theological References for Inclination to Environmental Awareness

References in religion by virtue of being referee, controller, and supporter premises, have a reinforcing, steering, motivating and an efficient efficacy in raising environmentally sensitive personalities. Analyzing the topic through the lenses of Islamic-theology, this paper underlines the notion of environment/universe, which are in close relationship, through its divine and humane facets. Core of the study bears a holistic approach towards the multi-relevance of Allah-mankind-environment, presented with the “tenet of tawhid”. The environment, in this per se entirety, has a self-value not only for the benefits it provides for mankind, but also from the perspective of being a masterpiece of the Creator’s capacity and power. Hence, even a minor disrespect against the environment shall also mean a contempt towards the Creator as well as an attempt breaching the pertaining rights of every single element within it. In this respect, the human-being is a crucial, afflicted and affecting member of such a line of values. It is the attitude and behavior of the mankind towards the environment and ultimately towards the Creator that will identify his own value. If the mankind accepts the nature as an asset entrusted by the Creator as “al-amanah”, and acts with a sense of responsibility based on rightfulness and justice rather than establishing tyranny over it, he will be considered to have fulfilled his caliphate duties. When the human-being manifests an egoist, insensitive, wasteful, and destructive personality, he will not only lose these qualifications but also sacrifice his health, happiness and peace earned through environment.

PDF

___

Akyüz, E. (2015). Çevre Sorunları ve İnsan Hakları İlişkisi. Asos Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/15, 427-436.
Ardoğan, R. (2012). İslam’da Çevre Teolojisinin Pratiğe Yansıması: Çevre Ahlakı. Birey ve Toplum Dergisi, 2/3, 115-143.
Ayğan, F. (2016). Dinî Bir Sorumluluk Olarak Çevre Ahlâkının Teolojik Temelleri. ISEM2016, 3rd International Symposium on Environment and Morality. (864-872). Sakarya Üniversitesi Yayınları. Alanya.
Bağdâdî, A. (1423/2002). Usûlü’d-Din. thk. Ahmed Şemsüddin. Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Beyrut.
Bayrakdar, M. (1992). İslâm ve Ekoloji. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Ankara.
Berkes, F., & Kışlalıoğlu, M. (1990). Ekoloji ve Çevre Bilimleri. Remzi Kitabevi. İstanbul.
Beyazizâde Ahmed E. (1996). İmam-ı Azam Ebû Hanife’nin İtikâdi Görüşleri. çev. İlyas Çelebi. İFAV Yayınları. İstanbul.
Bookchin, M. (l994). Özgürlüğün Ekolojisi- Hiyerarşinin Ortaya Çıkışı ve Çözülüşü. çev. Alev Türker. Ayrıntı Yayınları. İstanbul.
Deliser, B. (2014). İslâm’da Çevre Felsefesinin Kur’anî Temelleri. Uluslararası Katılımlı Çevre Sempozyumu Bildiriler Kitabı. (193-213). ed. İ. Günaydın. Gümüşhane Üniversitesi Yayınları & ÇEKUD. İstanbul.
Düzgün, Ş. A. (2013). Allah’a İman. İslâm İnanç Esasları (63-111). Ş. A. Düzgün( Ed.). Grafiker Yayınları. Ankara.
Eşarî, Ebu’l-H. (1987). Kitâbü’l-Luma‘ fi’r-red alâ ehli’z-zeyġ ve’l-bida. Nşr. A. İ. es-Sirvânî, 1. Baskı. Daru’l-Lübnan. Beyrut.
Evkuran, M. (2008). Çevre Bilincinin Teolojik Temelleri Üzerine. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu Bildirileri. (2/35-48). ed. F. Kayadibi. Yalın Yayıncılık. İstanbul.
Evkuran, M. (2019). Çağdaş Sorunlar ve Kelâm. Ankara Okulu Yayınları. Ankara.
Farûkî, İ. R. (2006). Tevhid. İnsan Yayınları. İstanbul.
Görmez, K. (1997). Çevre Sorunları ve Türkiye. Gazi Kitabevi. Ankara.
Hamamcı, C. (1997). Çevrebilim. 2. Baskı. İmge Kitabevi. İstanbul.
İbn Rüşd, A. (1968). el-Keşf (Felsefetü İbn Rüşd içinde). Nşr. M. A. İmrânî. y.y. Kahire.
İnmez, İ. (2012). KRONİK, Afetlerin Doğallığı Üzerine: Sosyal Bir Olgu Olarak Afetler ve Kırılganlık Sorunu. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 66/4, 185-194.
el-İsfahanî, R. (1986). el-Mufradât fî Ğarîbi’l-Kur’an. Kahraman Yayınları. İstanbul.
Kelâbâzî, M. (1986). et-Taarruf li-Mezhebi Ehli’t-Tasavvuf. Dâru’l-İmân. Dımeşk.
Keleş, R. (1992). İnsan, Çevre ve Toplum. İmge Yayınları. Ankara.
Kuzudişli, A. (2014). Çevre Bilincinin Gelişmesine Dinin Katkısı ve İslâm’ın Çevre Duyarlılığıyla Eleştirilebilecek Bazı Temel Öğretileri. Uluslararası Katılımlı Çevre Sempozyumu Bildiriler Kitabı (145-154). ed. İ. Günaydın. Gümüşhane Üniversitesi Yayınları & ÇEKUD. İstanbul.
Martı, H. (2021). İslam, Çevre ve Ahlak. Dergiden Seçmeler. (5.02.2021). https://www2.diyanet.gov.tr/DinHizmetleriGenelMudurlugu/Sayfalar/ DergidenSecmelerDetay.aspx?rid=18
Mâtürîdî, Ebû M. (2017). Kitâbü’t-Tevhîd. Thk. B. Topaloğlu & M. Aruçi. 3. Baskı. Türkiye Diyanet Vakfı. Ankara.
Nesefî, Ebü’l-M. (2003). Tebsıratü’l-edille fî usûli’d-dîn. thk. H. Atay & Ş. A. Düzgün. Diyanet İşleri Başkanlığı. Ankara.
Nasr, S. H. (1988). İnsan ve Tabiat. çev. N. Avcı. İşaret Yayınları. İstanbul.
Öner, N. (1995). Çevre Sorunu. Felsefe Dünyası, 15, 3-7.
Özdemir, İ. (1998). Çevre Sorunlarının Antroposentrik Karakteri. Felsefe Dünyası, 27, 68-80.
Özdemir, İ. (2006). Kur›an ve Çevre. İslâmî İlimler Dergisi, 1/2, 161-183.
Pelling, M. (2003). The Vulnerability of Cities: Natural Disasters and Social Resilience. Routledge. London.
Sâbûnî, N. (2019). el-Kifâye fi’l-hidâye. thk. M. Aruçi. 2. Bsk. Diyanet İşleri Başkanlığı. İstanbul.
Sâbûnî, N. (2005). Mâtürîdiyye Akaidi. çev. B. Topaloğlu. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Ankara.
Sancaklı, S. (2001). Hz. Peygamber’in Çevrecilik Anlayışı. İslâmî Araştırmalar Dergisi, 14/3- 4, 405-421.
Şahinalp, H. (2019). İslam Akâidinin Modellediği Sorumlu Özgür Kişilik. e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 11/3, 1234-1263.
Teftâzânî. S. (1991). Şerhu’l-Akâid. çev. S. Uludağ. Dergah Yayınları. İstanbul.
Topaloğlu, B. (1992). İslam Kelamcılarına ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı-İsbât-ı Vâcib-. Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. Ankara.
Ünverdi, M. (2013). Çevre Sorumluluğunun Teolojik Gerekçeleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 189-221.
Yaran, C. S. (2008). İslam Çevre Etiğinin 4 Kuramı ve 8 İlkesi: Hiyerarşik Bir Sınıflandırma Denemesi. Uluslararası Çevre ve Din Sempozyumu. (2/121-133). ed. Fahri Kayadibi. Yalın Yayıncılık. İstanbul.
Yaran, C. S. (2018). John Hick’in Din Felsefesinde Dinsel Çoğulculuk. İslam ve Öteki, Dinlerin Doğruluk/Kurtarıcılık ve Bir Arada Yaşama Sorunu (153-194). ed. C. S. Yaran. Rağbet Yayınları. İstanbul.
Zemahşerî, Ebu’l-K. (t.y.). el-Keşşâf fî hakâiki’t-tenzîli ve ‘uyûni’l-ekâvîl. Darü’l-Fikir. y.y