18. Yüzyıl Musul Şairlerinden Basîrî ve Dîvânı

Bu çalışmanın amacı; Basîrî’nin hayatını, eserlerini, şiirlerini, şairlik yönünü tespit edip Dîvânı’ndan hareketle onun edebî değerini ortaya çıkarmaktır. Basîrî, Osmanlı Devletinin son klasik çağı olan 18. yüzyılda yaşamıştır. Ancak bu zaman diliminde yaşayan bazı şairlerin dîvânları gün yüzüne çıkarılamamıştır. Basîrî Dîvânı da bunlardan biridir. Basîrî; Arapça, Farsça ve Türkçe şiirler söylemiştir. Türkçe Dîvânı dışında Arapça kasideleri, kıt’aları, tahmîsleri, taştîrleri ile birlikte Nâbî ve Fuzûlî gibi şairlere nazîrelerinin olduğu da tespit edilmiştir. Basîrî hakkında bilgi veren kaynaklar büyük oranda Arapçadır. Bu sebeple Irak ve Suriye bölgesi şair tezkireleri incelenerek hayatı hakkında bilgi elde edilmiştir. Arşiv araştırması yöntemiyle hazırlanan çalışma neticesinde; başta Basîrî’nin Dîvânı olmak üzere, İran Şahı Nadir Şah’ın Musul’u kuşatması sırasında halkın şehri savunmasını ve Nadir Şâh’ın yenilgisini anlattığı dört adet Urcûze’si, ed-Dürerü’l-Manzûme ve’s-Surerü’l-Mahtûme ve Dâdiyye gibi eserleri tespit edilmiştir. Tek nüshası olan Dîvân sadece gazellerden oluşmaktadır. Basîrî gazellerinde büyük oranda klasik divan şairleri gibi aşktan bahsetmektedir. Dîvânı’ndaki manzûmeleri âşikâne, rindâne, şûhâne, ârifâne ve hikemî tarzda yazılmıştır. Şiirlerinde her ne kadar konu birliği olmasa da bazı gazellerin yek-âhenk olduğu da görülmektedir. Gazelleri daha ziyade aşk, tasavvuf, hikmet ve nasihat gibi konuları içermektedir.

Basirî As a Poet Of 18th Century Mosul Poets and His Divan

The purpose of this study is to determine the life, works, poems and poetry of Basiri and to reveal his literary value by starting from his divan. Basiri lived in the 18th century, the last classical age of the Ottoman Empire. This century is the period when the divan was written at most, for this reason, it is known as poet and poetry century. However, the divans of some poets living in this period could not be unearthed. Basiri’s Divan is one of them. Basiri wrote poems in Arabic, Persian and Turkish. In addition to his Turkish Divan, it was also found that they had poets such as Nabi and Fuzûl, as well as Arabic eulogiums, stanzas, tahmises and tastirs. The sources providing information about Basiri are mostly Arabic. For this reason, poet tezkires of Iraq and Syria region were examined and information was obtained about his life. As a result of the study prepared with the archive research method, it was found that especially Basiri’s Divan, four Urcûze, ed-Dürerü’l-Manzûme and ‘s-Surerü’l-Mahtûme and Dadiyye, in which the Iranian Shah Nadir Shah told how citizens defended the city and the defeat of Nadir Shah during the siege of Mosul, were identified. Divan, which is a single copy, consists only of ghazals. In his ghazals, he talks about love like classical divan poets. His verses in his Divan were written in minstrel, rindāne, şühane, arifane and hikemi style. Although there is no unity in his poems, it is seen that some ghazals are monolithic. The general content in his ghazals includes subjects such as love, mysticism, wisdom and advice.

PDF

___

Abdulkadir eş-Şehrebânî (1936). Şuarâ-yı Bağdat ve Küttâbuhâ Eyyâme Davud Paşa, Bağdat.
Akkuş M.(2008). Hatîbî, Tezkire-i Şu’arâ-yı Bağdat, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., Ankara.
Ahmet Vefik Paşa, (2000), Lehçe-i ‘Osmânî, TDK Yayınları, Ankara.
Aksoy, Ö, A, (1984), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü, C. 2, Deyimler Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara.
Aksoyak,İ. H., (2008) “Osmanlı Şairlerinin “Aruz Tasarrufları” ve Araştırmacıların Gereksiz Müdahaleleri”, Turkish Studies (Prof. Dr. İsmail Ünver Adına - İmlâ Özel Sayısı), vol. 3/6, s. 59-74.
Aydıner, M., (2007), “Ragıp Paşa”, TDV. İslâm Ansiklopedisi, C. XXXIV, s. 403-406, İstanbul.
Benderoğlu, A., (1989). Irak Türkmen Edebiyâtı Tarihine Bir Bakış, Dâru’ş-Şuûni’sSekâfeti’l-Âmme, 1989, Bağdat.
Cengiz, H. E. (1986). “Divan Şiirinde Musammatlar” Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı (Divan Şiiri). TDK Yayınları, Ankara.
Coşkun, V. (2012). Türkçenin Ses Bilgisi, IQ Kültür Sanat Yay., 2. bs., İstanbul.
Çapan, P., (2005), Mustafa Safâyî Efendi, Tezkire-i Safâyî (Nuhbetü’l- Âsâr Min Fevâidi’lEş’âr) İnceleme-Metin-İndeks, Ankara.
Çavuşoğlu, M., (1992), “Basîrî (ö. 941/1534-35)”, TDVİA, C. 5, s. 105-106.
Demirbağ, Ö, (1999), Koca Ragıb Paşa ve Divan-ı Ragıb, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Van.
Dilçin, C. (2009). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Dilçin, C. (2011). Divan Şiiri ve Şairleri Üzerine İncelemeler, Kabalcı Yayınları, İstanbul.
Esrar Dede, (2000), Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye, (hzl. İlhan Genç), Ankara.
Hüseyin Ayvansarâyî, (1985), Mecmua-i Tevârîh, (hzl. Fahri Ç. Derin-Vahid Çabuk), İstanbul.
Bayatlı, H. K. (1996), Irak Türkmen Türkçesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
Bayatlı, N. A.(1975), XVI. Yüzyılda Musul Eyaleti, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Doktora Tezi, İstanbul.
Hürmüzlü, H. (2003). Kerkük Türkçesi Sözlüğü, Kerkük Vakfı Yayınları, İstanbul.
İpekten, H. (1996). Fuzûlî, Hayatı, Sanatı, Eserleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
İpekten, H. (1999). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz, Dergâh Yay., İstanbul.
İpekten, H., İsen, M.-Toparlı, R.-Okçu, N.-Karabey, T., (1988), Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Ankara.
İnal, İ, M, K, (1969). Son Asır Türk Şairleri, MEB. Yay., İstanbul.
İslâm Ansiklopedisi. “Bağdat” maddesi, Devlet Kitapları, C. II. s. 205. 211; “Davud Paşa” maddesi. C. III, 496, 1970, İstanbul.
Kara, M., (1998), Türkmen Türkçesi ve Türkmen Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Akçağ Yayınları, Ankara.
Kurnaz, C. (2004). Eski Türk Edebiyatı, Gazi Kitabevi, Ankara.
Levend, A. S. (1984). Divan Edebiyatı kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, Enderun Kitabevi, İstanbul.
Levend, A. S. (1973). Türk Edebiyâtı Tarihi, TTK Yay., Ankara.
Macit, M. (2005). Divan Şiirinde Âhenk Unsurları, Kapı Yay., İstanbul.
Macit, M., (2006). “İlk Klasik Dönem (1453-1600) Şiir”, Türk Edebiyatı Tarihi, (editörler:
Talât Sait Halman, Osman Horata vd.), 2. C.,.C. Turizm ve Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul.
Mehmed Süreyyâ, (1315), Sicill-i Osmânî, İstanbul.Zübeyiroğlu, R., Mehmet Tevfik Efendi, (1989), Mecmuatü’t-Terâcim, İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi, İstanbul.
Muhtaroğlu, V., (2002). Türkiye Dışındaki Türk Edebiyatları Antolojisi. C. 1, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
Nuri, M. K. (1987). Erbil ve Amirli Ağızları. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Onay, A. T. (1996). Türk Şiirlerinin Vezni. (haz. C. Kurnaz), Akçağ Yayınları, Ankara.
Onay, A.T. (2009). Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü, (hzl. Cemal Kurnaz), H Yayınları, İstanbul.
Pala, İ. (1989). Ansiklopedik Divân Şiiri SÖzlüğü. Akçağ Yayınları, Ankara.
Saraç, M. A. Y. (2007). Klasik Edebiyat Bilgisi Biçim-Ölçü – Kafiye, 3F Yayınevi, İstanbul.
Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı Tarih Lûgatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
Solmaz, S. (2005). Ahdî ve Gülşen-i Şuarası, AKM Yay., Ankara.
Ş. Sâmî, (1987 ve 1317), Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, 2. Baskı, İstanbul
Şeyhî Mehmed Efendi, (1989), Vakâyiü’l-Fuzalâ (Şakâyık-ı Nu ́mâniye ve Zeyilleri), (hzl. Abdülkadir Özcan), İstanbul.
Şentürk A., Kartal A. (2010). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Dergâh Yayınları, İstanbul.
Tahirü’l-Mevlevî (1994). Edebiyat Lügatı, Enderun Kitabevi, İstanbul.
Terzibaşı, A., (1963). Kerkük Şairleri. C. 1. Zaman Basımevi, Bağdat.
Tuman, M. N, (2001), Tuhfe-i Nâilî: Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, (hzl. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatcı), C. 1-2, Ankara.
Tuzcu, K., Klasik Arap Şiirinde Recez ve Urcûze, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2003.
Vasfi, İ. S. (2001). Irak Türklerinde Deyimler ve Atasözleri (II. Baskı). Kerkük Vakfı Yayınları, İstanbul.
Yorulmaz, H, (1989), Koca Ragıb Paşa Divanı, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ensütüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.