TARİHİ ROMANTİZM KAVRAMI VE YENİ- LEŞME DEVRİ TÜRK ŞİİRİNDE GELİŞİMİ

19. yüzyılda Aydınlanma’nın kozmopolit ve ilerlemeci tarih anlayışına karşıt biçimde gelişen Romantik düşünce, her milletin kendine özgü tarihi şartlarda ortaya çıkıp geliştiğini savunmuştur. Milletlerin benzersizliğini vurgulayan Romantizm, bu yüzyılda etkili olan milliyetçi akımlara gerekli heyecanı sağlamış, millî kimliklerin ve ulus-devletlerin inşası sürecinde itici bir güç olmuştur. Modernleşmenin parçaladığı benlikleri bir millî aidiyet etrafında birbirine bağlamak ve siyasî bir özne olarak ortaya çıkan “millet”in kökenlerini tespit etmek isteği iktidar sahiplerini, düşünürleri ve sanatçıları tarihe yöneltmiştir. Bu yeni tarih şuuru neticesinde köken mitlerinin yer aldığı destanlar derlenmiş, tarih boyunca gelişen kültürler araştırılmıştır. Elde edilen bilgiler edebiyat, müzik ve resim aracılığıyla da işlenmiş, toplumda millî şuurun uyanmasına çalışılmıştır. Avrupa’da başta Almanya, İngiltere ve Fransa’da gelişen tarihî romantizm, milliyetçi hareketlerin parçaladığı Osmanlı Devleti’nde de yankısını bulmuştur. Yaşanan savaşlar ve toprak kayıpları sonucunda Osmanlı aydını, tarihine yönelmek ve oradan günün meselelerine çareler bulmak istemiştir. Bu bakımdan Türk aydınlarının millî romantik bir tavırla tarihe yöneldikleri söylenebilir. Bazı şairler Osmanlı ve İslam asırlarını esas alırken bazısı da Türklüğü İslam öncesi tarihinde keşfetmiştir. Türk aydını kendi kimliğini keşfederken edebiyat da zaman zaman toplumsal bir işlev yüklenmiştir. Bu çalışmada Yenileşme Devri Türk şiirinde gelişen tarihî romantizmin izleri Tanzimat’tan Cumhuriyet dönemine kadar takip edilecektir.

The Concept of Historical Romanticism and Its Development in Turkish Poetry in the Reformation Period

In the 19th century, Romanticism which developed as a reaction to the cosmopolitan and progressive understanding of history of the Enlightenment argued that each nation emerged and developed under its own historical conditions. Emphasizing the uniqueness of nations, Romanticism provided the necessary motivation for the influential nationalist movements in this century and became a driving force in the construction of national identities and nation-states. On the one hand, the desire to attach the individualities torn by modernization to a national belonging, and on the other hand to determine the origins of nation emerged as a political subject, directed the owners of power, thinkers and artists to history. As a result of this new historical consciousness, epics including myths of origin were compiled and cultures that developed throughout history were explored. The knowledge obtained was also processed through literature, music and painting, and it was tried to awaken national consciousness in society. The historical Romanticism, which developed in Europe, especially in Germany, England and France, also echoed in the Ottoman Empire, which was disintegrated by nationalist movements. As a result of the wars and land losses during the century, the Ottoman intellectual wanted to turn back to its own history and find solutions to the problems of the day. In this respect, it can be said that Turkish intellectuals turned back to the history with a national romantic attitude. In this direction, some of them focused on Ottoman and Islamic centuries while others discovered Turkishness in pre-Islamic history. While Turkish intellectuals were discovering their own identity, literature had a social function from time to time. This study will examine the traces of the historical romanticism developed in Turkish Poetry in the Reform Period from the Tanzimat to Republican period.

PDF

___

Abdülhak Hâmid (1334), İlham-ı Vatan, Matbaa-i Amire, İstanbul.
AKTAŞ, Şerif (2011), Edebiyat ve Edebî Metinler Üzerine Yazılar, Kurgan Yay., Ankara.
AKÜN, Ömer Faruk (1956), “Abdülhak Hamid’in ‘Merkad-ı Fâtih’i Ziyaret’ Manzumesi ve İçindeki Görüşler”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, nr. 7, s. 61-104.
ANDI, M. Fatih (1997), “Muallim Naci’nin ‘Lisân-ı Fâtih’ten’ ve ‘Selimiyye’ Şiirlerine Yazılan Nazîre, Terbî’ ve Tahmîsler”. İlmî Araştırmalar, S. 5, s. 41-60.
ARIKAN, Zeki (1985), “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Tarihçilik”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, C. 6, s. 1584-1594.
AYVAZOĞLU, Beşir (2013), Tanrı Dağı’ndan Hıra Dağı’na: Milliyetçilik ve Muhafazakârlık Üzerine Yazılar, Kapı Yay., İstanbul.
BANARLI, Nihat Sami (2004), “Millî Romantizmin İdrâki”, Edebiyat Sohbetleri, (2. bs), s. 15-30. Kubbealtı Yay., İstanbul.
BEYATLI, Yahya Kemal (1973), Çocukluğum, Gençliğim, Siyâsî ve Edebî Hâtıralarım, İstanbul Fetih Cemiyeti Neş., İstanbul.
_____ (1974), Kendi Gök Kubbemiz, (5. bs), İstanbul Fetih Cemiyeti Neş., İstanbul.
_____ (1977), Mektuplar Makaleler, İstanbul Fetih Cemiyeti Neş., İstanbul.
_____ (1985), Eski Şiirin Rüzgârıyle, (4. bs.), İstanbul Fetih Cemiyeti Neş., İstanbul.
CANATAK, A (2001), Cumhuriyet Devri Türk Şiirinde Tarih Teması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.
ÇETİN, Nurullah (2016), İkinci Abdülhamit Dönemi Türk Edebiyatı, Nobel Yay., Ankara.
DUYMAZ, Ali (2009), “Ömer Seyfettin’in Kaleme Aldığı Destanlar Üzerine Bir Değerlendirme”, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 12, S. 21, s. 413-421.
EMİL, Birol (2005), “Büyük Türkler’den: Nihad Sami Banarlı ve Millî Romantizmin İdrâki”. Turkish Studies, S. 10/8. s. 2381-2388. (erişim adresi: http://turkishstudies.net/files/turkishstudies/ 563112433_118zEmilBirol-tntm _S-2381-2388.pdf) (erişim tarihi: 06.09.2019).
ERSOY, Mehmet Âkif (1963), Safahat, (Haz. Ömer Rıza Doğrul), (6. bs.), İnkılâp ve Aka Kitabevleri, İstanbul.
GÜNGÖR, Erol (1996), Kültür Değişmesi ve Milliyetçilik, (10. bs), Ötüken Neş., İstanbul.
KAPLAN, Mehmet (1948), Namık Kemal Hayatı ve Eserleri, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay., İstanbul.
_____ (1998), Tevfik Fikret, (6. bs.), Dergâh Yay., İstanbul.
_____ (2002), Şiir Tahlilleri I- Tanzimat’tan Cumhuriyete, (17. bs.), Dergâh Yay., İstanbul.
_____ (2006), Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Dergâh Yay., İstanbul. KAPLAN, Ramazan (1999), “Muallim Naci'nin Bir Trajedi Denemesi: Gazi Ertuğrul Bey”, İlmî Araştırmalar: Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, S. 7, s. 135-146.
[KILIÇEL] Yusuf Şerif (1935), Muhtasar Avrupa Edebiyatı Tarihi, Maarif Vekâleti Yay., İstanbul.
KUSHNER, David (1979), Türk Milliyetçiliğinin Doğuşu (1876-1908), (Çev. Şevket Serdar Türet, Rekin Ertem, Fahri Erdem), Kervan Yay., İstanbul.
LEWIS, Bernard (1993), Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çev. Metin Kıratlı), (5. bs), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
LLOBERA, Josep R. (2007), Modernliğin Tanrısı: Batı Avrupa'da Milliyetçiliğin Gelişimi, (Çev. Emek Akman-Ebru Akman), Phoenix Yay., İstanbul.
Muallim Naci (1301), Şerâre, Matbaa-i Ebuzziya, İstanbul.
_____ (1303), Fürûzan, Karabet ve Kasbar Matbaası, İstanbul.
_____ (1314), Yadigâr-ı Naci, A. Asaduryan Malûmat Matbaası, İstanbul.
Ömer Seyfettin (2015), Bütün Hikâyeleri, (Haz. Nâzım Hikmet Polat), (3. bs), YKY, İstanbul.
_____ (2018), Bütün Nesirleri (Fıkralar, Makaleler, Mektuplar ve Çeviriler), (Haz. Nâzım Hikmet Polat), (2. bs.), Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
ÖZKIRIMLI, Umut (1999), Milliyetçilik Kuramları / Eleştirel Bir Bakış, Sarmal Yay., İstanbul.
ÖZLEM, Doğan (2012), Tarih Felsefesi, Notos Kitap Yay., İstanbul.
PELVANOĞLU, Emrah (2007), “Ossianizm ve Beş Hececiler”, Millî Folklor, S. 75, s. 5-10.
POLAT, Nâzım Hikmet (2014), Şair Ömer Seyfettin: Bütün Şiirleriyle, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
SCHULZE, Hegen (2005), Avrupa’da Ulus ve Devlet, (Çev. Timuçin Binder), Literatür Yay., İstanbul.
SMITH, Anthony D. (1994), Millî Kimlik, (Çev. Bahadır Sina Şener), İletişim Yay., İstanbul.
ŞİMŞEK, Ahmet (2011), “Sunuş”. Tarih Nasıl Yazılır? Tarihyazımı İçin Çağdaş Bir Metodoloji, (ed. Ahmet Şimşek), (2. bs.), Tarihçi Kit., İstanbul.
ŞULUL, Kasım (2001), “Batı Tarih Felsefesine Giriş”. Harran Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 6, S. 6, s. 111-132.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (1988), 19ncu Asır Türk Edebiyatı Tarihi, (7. bs), Çağlayan Kit., İstanbul.
_____ (2007), Yahya Kemal, (6. bs.), Dergâh Yay., İstanbul.
TİMUR, Feridun (2002), “Romantik Milliyetçilik: Modernist Evrenselciliğe ve Tek Biçimciliğe Karşı Meydan Okuma”, Türkiye ve Siyaset, S. 6, s. 73-81.
TURAL, Sadık Kemal (1978), Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yıllarında (1908-1920) Edebiyatımızda Türkçülük Akımı, Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
ÜLKEN, Hilmi Ziya (2016), Millet ve Tarih Şuuru, (3. bs.), Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul.
YURDAKUL, Mehmet Emin (1969), Mehmed Emin Yurdakul’un Eserleri I-Şiirler, (Haz. Fevziye Abdullah Tansel), Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara.
Ziya Gökalp (1968), Türkçülüğün Esasları, (7. bs). Varlık Yay., İstanbul. __________ (1976), Kızılelma, (Haz. Hikmet Tanyu). Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.