KIRGIZ TÜRKÇESİNDE İYELİK EKLERİ- NİN ZAMİRLER ÜZERİNDE KULLANILIŞI

Kırgız Türkçesinde iyelik eklerinin doğrudan üçüncü şahıs zamirine ve işaret zamirlerine eklendiği görülmektedir. Böylece zamirle temsil edilen kişi ya da varlıkların hangi şahsa ait olduğu ifade edilmektedir (anıñ: sana ait olan o, seninki; anısı: ona ait olan o, onunki; munuñ: sana ait olan bu, seninki). Bilindiği gibi Genel Türkçede ikinci teklik şahıs iyelik eki, ünsüzle biten tabanlara +(I)ñ / +(U)ñ biçimiyle eklenir. İyelik eki bu biçimiyle ilgi hâli ekinin zamirlere eklenen şekliyle aynıdır. Geniz ünsüzünün (ñ) kullanılmadığı Türk yazı dillerinde (Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesi gibi) her iki ek, aynı koşullarda +In / +Un biçimiyle kullanılmaktadır. Aynı şekilde üçüncü teklik şahıs iyelik eki ile yükleme hâli ekinin şahıs ve işaret zamirleri üzerindeki kullanılışları arasında biçim benzerliği (+I / +U) bulunmaktadır. Bu nedenle iyelik eklerinin şahıs ve işaret zamirleri üzerinde kullanılıp kullanılmadığı tam olarak anlaşılamamıştır. Ancak Kırgız yazı dilinde ikinci şahıslarda kullanılan geniz ünsüzü (ñ), ilgi hâlinde kullanılmamaktadır. Yani ilgi hâli ekinin son sesi /ñ/ değil, ön damak /n/’sidir. Bu bakımdan Kırgız Türkçesinde söz konusu ekleri ayırt etmek daha kolaydır. Kırgız Türkçesinde tespit edilen iyelik ekli zamir örnekleri, diğer Türk lehçe ve ağızlarında, özellikle tarihî metinlerde rastlanan benzer yapıların daha iyi anlaşılmasına ve açıklanmasına katkı sağlayacaktır.

The Usage of Possessive Suffixes with Pronouns in Kirghiz Turkish

It is seen that possessive suffixes in Kirghiz Turkish are directly added to third person pronoun and demonstrative pronouns. Thus, it is indicated clearly that the person or the things represented with pronoun belong to which person (anıñ: he/she/it that belongs to you, yours; anısı: he/she/it that belongs to her/him/it, hers, his or its; munuñ: this which belongs to you, yours). As it is known, the second singular person possessive suffix is added to the stem of words ended with a consonant in the form of +(I)ñ / +(U)ñ in General Turkish. This kind of possessive suffix is the same with the genitive case which is added to pronouns. In the Turkish written languages in which the nasal consonant (ñ) is not used (Turkey Turkish, Azerbaijan Turkish, Gagauzian Turkish) both suffixes are used as +(I)n / +(U)n under the same conditions. In the same way, there is a form similarity (+I / +U) between the usage of third person possessive suffix and accusative suffix with personal and demonstrative pronouns. Therefore, it cannot be exactly understood if possessive suffixes are used with personal and demonstrative pronouns. However, the nasal /n/ (ñ) which is used with second person is not used in genitive case in the Kirghiz written language. In other words, the last sound of genitive case is not nasal consonant, but prepalatal /n/. In this regard, the recognition of these suffixes in Kirghiz Turkish is easier. The pronoun examples with possessive suffix which are detected in Kirghiz Turkish will contribute to better understanding and explanation of the similar forms seen in the other Turkish dialects and particularly in historical texts.

PDF

___

ABDUVALİEV, İbraim (2008), Kırgız Dilinin Morfologiyası, Mektep Basması, Bişkek.
ABİK, A. Deniz (2003), “Kutadgu Bilig’de Zamirlerin Ayrılma Hâli”. Dil ve Edebiyat Araştırmaları Sempozyumu - Mustafa Canpolat Armağanı, Sanat Kitabevi, Ankara.
AYTMATOV, Çıñgız 3 (1999), Kılım Karıtar Bir Kün, Haz. Abdıldacan Akmataliev, Şam Basması, Bişkek
AYTMATOV, Çıñgız 3. (1999), Deñiz Boyloy Cortkon Ala Döböt, Haz.: Abdıldacan Akmataliev, Şam Basması Bişkek.
AYTMATOV, Çıñgız (2011), Samançının Colu, Zeen Basması, Bişkek.
BAŞDAŞ, C. - KUTLU A. (2016), Kırgız Türkçesi - Ses ve Şekil Bilgisi, Paradigma Akademi Yay., Çanakkale.
BAYCİEV, Mar (2006), Añgemeler cana Povestter, Kutaalam Basması, Bişkek.
DEMİRCİ, Kerim (2010), Teorik Bir Yaklaşımla Zamirler, Grafiker Yay., Ankara.
DERBİŞEVA, Z. - SAGINBAEVA. B. (2005), “Türk Cana Kırgız Tilderindegi Taandık Maaninin Berilişi”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 7, S. 14, Kırgızistan - Türkiye Manas Üniversitesi (KTMÜ) Yay., Bişkek, s. 39-51.
ELEBAEV, Mukay (1990), Carıyalanbagan Çıgarmalar, Adabiyat Basması, Bişkek.
ERGİN, Muharrem (1985), Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yay., İstanbul.
GABAIN, A. Von (2007), Eski Türkçenin Grameri, Çev.: M. Akalın, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
GABAIN, A. Von (2013), Çev.: B. Akçalı, “Eski Türkçede Zamirler”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı- Belleten 2013-1, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, s. 131-142.
GÜVEN, Meriç (2017), “Türkiye Türkçesinde İyelik Gruplarının Dil Bilgisel Düzeni ve İyelik Gruplarındaki Dil Bilgisel Aykırılıklar”, International Journal of Languages Education and Teaching. Volume 5, Issue 4, December 2017. p. 658-670.
KASAPOĞLU, Hülya (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Akçağ Yay., Ankara.
KOCASAVAŞ, Yıldız (2004), Türkçede Şahıs Zamirleri, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
KORKMAZ, Zeynep (1994), Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
KORMUŞİN, İ. vd. (2016), Yenisey - Altay - Kırgızistan Yazıtları ve Kâğıda Yazılı Runik Belgeler, Bilgesu Yay., Ankara.
MANSUROĞLU, Mecdut (1949), “Türkçede Zamir Çekimi”, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. III, S. 3-4, s. 501-518.
ORKUN, Hüseyin N. (1987), Eski Türk Yazıtları, TDK Yay., Ankara.
RISKUL, Akbar (2012), Atakenin Akbolot, Turar Basması, Bişkek.
SERTKAYA, Osman F. (1996), “Zamirlerde Katmerli Çekim Üzerine”, Uluslararası Türk Dil Kongresi 1992, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara, s. 17-37.
SIDIKBEKOV, T. (1998), Men Miñ Cıl Caşadım, Akıl Basması, Bişkek. STAMOV, Asanbek (1992), Cortuul, Uçkun Yay., Bişkek.
TAN, Ali (2017), Kırgız Türkçesi, Kesit Yay., İstanbul.
TEKİN, Talat (2000), Orhon Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 9, Ankara.
TEKİN, Talat (2013), “On A Ministerpreted Word”, Makaleler 2, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
TOKTONALİEV, Caparkul (2000), Han Ormon, Kırgızstan Basma Üyü, Bişkek.