+sıra-/+sire- Ekinin Morfolojik Yapısı Ve İşlevleri Üzerine

Eklemeli dillerden olan Türkçe, kelime türetmede kullanılan yapım ekleri bakımından bir hayli zengindir. Türkçenin yüzyıllar süren geçmişi içinde bu eklerden bazıları tamamen kullanımdan düşerken, bazıları da değişik lehçelerde işlevini sürdürmeye devam etmiştir. İsimlerden fiil türeten +sıra-/+sire- eki de bunlardan birisidir. Bu yapım ekinin, Eski Türkçe ve Orta Türkçe dönemlerinde işlek olarak kullanılmasına karşılık, bugün sadece Kırgız, Türk-men, Uygur, Kırım Türkçelerinde kullanıldığı görülmektedir. Bu ekin morfolo-jik yapısı ve işlevi hakkında ileri sürülen fikirlerin yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. Çünkü bu ekle türetilen kelimeler, Türkçede kullanılan iki ayrı morfolojik yapıya sahip +sıra-/+sire- ekinin varlığını göstermektedir. Ya-zımızda bu duruma açıklık kazandırılmaya çalışılmıştır.

On the Morphologic Structure and Func-tion of “+sıra/-sire”

Turkish, one of the agglutinative languages, is utter rich in constructive suffixes. In its agelong history, while some of these suffixes have finally been omitted in language performances, some of them manage to practically function in other dialects. The suffix “+sıra/-sire”, which turns nouns into verbs, is an example to this. Although it was productively used in Old and Middle Turkish Period, today, it is only used in Kyrgyzstani, Uygur and Crimean Turkish. Yet, it is not possible to speak of the adequacy of the claims for the morphologic structure and function of this suffix. It is because of the fact that such constructed words prove the existence of two constructive suffixes in Turkish; “+sire/-sıra”, and our examinations try to clarify this.

PDF

___

ARAT, Reşit Rahmeti (1979), Kutadgu Bilig III, TKAE Yay., İstanbul.
CAFEROĞLU, Ahmet (1968), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
ÇENELİ, İlhan (1986), "Türkmen Türkçesi Sözlüğü", Belleten 1982-1983, Ankara. s. 29-84.
DİLAÇAR, A. (1975), "Karahanlı Türkçesinde Üç Fiil Eki", Bilimsel Bildiriler 1972, Ankara. s. 413.
ERDAL, Marcel (1991), Old Turcis Word Formation, A Functional to the Lexicon V. II, Otto Harrassowitz Eski Türkçede Söz Yapımı, Wiesbaden.
GABAİN, A.Von (1988), Eski Türkçenin Grameri (çev. Mehmet Akalın), TDK Yay., Ankara.
GRÖNBECH, K. (1995) Türkçenin Yapısı (çev. Mehmet Akalın), TDK Yay., Ankara.
HACIEMİNOĞLU, Necmettin (1992), Türk Dilinde Yapı Bakımından Fiiller, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
HAMILTON, James Russel (1998), İyi ve Kötü Prens Öyküsü (çev. Vedat Köken), Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
İLKER, Ayşe (1997), Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, TDK Yay., Ankara.
KARA, Mehmet (2000), Türkmence, Kültür Bakanlığı Yay., Ankara.
KARAMANLIOĞLU, Ali Fehmi (1994), Kıpçak Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara.
KASAPOĞLU ÇENGEL, Hülya (2005), Kırgız Türkçesi Grameri, Akçağ Yay., Ankara.
KAYA, Ceval (1994), Uygurca Altun Yaruk, TDK Yay., Ankara.
KORKMAZ, Zeynep (1995), Türk Dili Üzerine Araştarmalar, TDK Yay., Ankara.
NECİPOVİC, Emir (1995), Yeni Uygur Türkçesi Sözlüğü (çev. İlkil Kurban), TDK Yay., Ankara.
ÖZTÜRK, Rıdvan (1994), Yeni Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yay., Ankara.
TEKİN, Talat (1988), Orhun Yazıtları, TDK Yay., Ankara.
TEKİN, Talat (2000), Orhun Türkçesi Grameri, Türk Dilleri Araştırmaları, Dizisi 9, Ankara.
TOPARLI, Recep- Hanifi Vural (vd.) (2003), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
YUHADİN, K. K. (1988), Kırgız Sözlüğü (çev. Abdullah Taymas), TDK Yay., Ankara.