Temettuat Defterlerine Göre 19. Yüzyılın Ortalarında Priştine

19. yüzyıl Osmanlı iktisadi ve sosyal tarihinin önemli kaynaklarından biri de Temettuat Defterleridir. Vergi kaynaklarını yeniden tespit ederek halkın üzerindeki vergi yükünü hafifletmek ve vergi dağılımında yaşanan adaletsizliği önlemek amacıyla hazırlanan temettuat kayıtları sosyo-ekonomik ve demografik yapının da ortaya konulmasında önemli bilgiler sunmaktadır. Balkanlarda büyük öneme sahip olan Priştine, incelediğimiz dö-nemde Üsküp Eyaletinin bir kaymakamlık merkezi idi. Priştine, bu dö-nemde Müslümanların çoğunlukta olduğu, Hristiyan, Yahudi ve Kıptilerin birlikte yaşadığı kozmopolit bir şehir görünümündedir. Bu çalışmadan elde ettiğimiz veriler ışığında Priştine’de yaşayanların diğer gelirlerinin yanında asgari geçimlerine yetecek ölçekte tahıl üretimi yaptıkları, hayvancılıkla uğraştıkları görülmektedir. Priştine’de gayr-i menkullerin çoğunluğunu tarla, bağ, bahçe gibi araziler oluşturmakta, bunların yanı sıra dükkân, han değirmen gibi gelir getiren gayr-i menkuller de bulunmakta idi. Bu gayr-i menkullerin büyük çoğunluğunun Müslümanların denetiminde olduğu dikkat çekmektedir. Bunun dışında Priştine’de yaşayanlara bakıldığında buradaki Müslümanların gayr-i Müslim ya da Kıptilere oranla gelir düzeylerinin daha yüksek olduğu görülmektedir.Bu çalışmada Priştine şehrinde yaşayan Müslim ve gayr-i Müslim tebanın nüfus, meslek grupları, tarımsal faaliyetleri ve gelirleri incelenerek, buradaki Müslüman ve gayr-i Müslimler arasındaki farklılıkları orta-ya konulmaya çalışılmıştır.

Pristina in The Middle of The 19 th Century In The Record Books of Economy

Temettuat books are one the important references of Ottoman Economics and Social History in the 19th century. These books that are prepared in order to weaken tax pressure and to prevent unequilibriums in tax allocation are also vital sources of data for social, economical and demographic structure of that time.Pristina, having a great importance in the Balkans, was a district in Üsküp State in the mentioned period in this study. In this period, Pristina was a cosmopolite city where mostly Muslims lived with Christians, Je-wishes and Gypsies. Findings of this study indicate that citizens of Pristina lived on growing cereals and were engaged in cattle breeding. Most of real assets in Pristina were composed of lands as fields and gardens besides these income-generating real assets like stores, inns and mills. It is also seen that most of these real assets were kept down by the Muslims and consequently Muslims’ income levels were relatively high. In this study, income levels, occupations and demographic and agricultural structures of Pristina citizens are analysed and the differences between them are attempted to be underlined.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi Maliye Nezareti Temettuat Defteri ML. VRD. TMT. d., Nr. 15465
Hatt-ı Humayunlar Nr. 339/19419; 702/33766
İradeler Meclis-i Vala (İ. MVL) Nr. 1266; 1529
Salnameler DS (Devlet Salnamesi), sene 1263, 1264, 1265, 1266.
ADALA, Adalet Bayramoğlu (2008), Osmanlı Şehrinde Mahalle, İstanbul.
AĞANOĞLU, Yıldırım H. (2000), 1896 (Hicri 1314) Kosova Vilayeti Salnamesi (Üsküp, Priştine, Prizren, İpek, Yenipazar, Taşlıca), Rumeli Türkleri Kül-tür ve Dayanışma Derneği Yay., İstanbul.
AĞANOĞLU, Yıldırım vd. (2007) Osmanlı Arşiv Belgelerinde Kosova Vilayeti , İstanbul.
ARIKBOĞA, Erbay, (1998), Yerel Yönetimler, Katılım ve Mahalle Muhtarlığı, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Li-sans Tezi, İstanbul.
ATEŞ, Ümit (2002), Bursa Kazası Alişar, Gölcük, Seç, Akça ve Anarlıdere Köy-lerinin Temettuat Defterlerinin Tahlili ve Değerlendirmesi (H.1260-1261/M.1844-1845), Niğde, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
BARKAN, Ömer Lütfü (1953) “Tarihi Demografi Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi” Türkiyat Mecmuası, C. X, İstanbul, s. 1-26.
ÇADIRCI Musa (1970), “Türkiye'de Muhtarlık Kurulması Üzerine Bir İncele-me”,. Belleten, C. 34, S. 135, Ankara, s. 409-420.
ÇADIRCI, Musa (1997), Tanzimat Döneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapısı, TTK, Ankara.
DUKA, Ferit (1990), “XV.-XVIII. Yüzyıllarda Arnavut Nüfusunun İslamlaşması Süreci Üzerine Gözlemler”, OTAM, S. 2, Ankara, s. 93-71.
ERDEM, Mustafa (1997), “Kıpti Kilisesi Üzerine Bir Araştırma”, Ankara Üni-versitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 36, Ankara, s. 143-178.
ERGENÇ, Özer (2005), “Osmanlı Şehri’nde Esnaf Örgütlerinin Fiziki Yapıya Etkileri”, İslam Geleneğinden Günümüze Şehir Hayatı ve Yerel Yönetim-ler, İstanbul, Cit I, s. 416-417
FURAT, Ahmet Hamdi (2001), Temettuat Defterlerine Göre Üsküb’ün Sosyal ve Ekonomik Tarihi, İstanbul Üniversitesi Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
GÖKMEN, Ertan (Bahar 2008) “Saruhan Sancağında Temettuat Tahriri’, Bilig, Sayı 45, s. 73-90;
GÖYÜNÇ, Nejat (1979), “Hane Deyimi Hakkında”, İstanbul Üniversitesi Ede-biyat Fakültesi Tarih Dergisi, İstanbul, S. 32, s. 331-348.
İslam Ansiklopedisi (1997), C. 6., M.E.B. Yay., Eskişehir.
JELAVICH, Barbara (2006), Balkan Tarihi 18. Ve 19. Yüzyıllar, (Çev. İhsan Durdu), İstanbul.
KARPAT, Kemal H., (2003), Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sos-yal Özellikleri, (Çev. Bahar Tırnakçı), İstanbul.
KAYHAN, Mustafa Kazım (2006), Temettuat Defterlerine Göre Barla’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı, Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
KAZICI, Ziya (2005), Osmalı’da Vergi Sistemi, İstanbul.
KIZILKAN, Ayse Özdemir, (2008) “Osmanlı Vergi Düzeninde Temettuat Uygu-lamaları Üzerine Bir Değerlendirme”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü Dergisi, S. 20, Kütahya, s. 57-65.
KÜTÜKOĞLU, Mübahat (1995), “Osmanlı Sosyal ve İktisâdi Tarihi. Kaynakla-rından Temettü Defterleri”, Belleten, C. LIX/225, Ankara, s. 396-412.
ORTAYLI, İlber (2000), Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), TTK, Ankara.
ÖZÇELİK, Selahattin (2003), “Tanzimat Öncesinde Girne Kazası (Termettuat Defterlerine Göre)”, Ankara Üniversitesi Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı 34, s. 35-81.
ÖZKAN, Selim Hilmi (2011) “XIX. Yüzyılın İkinci Yarısında Alâiye Sancağının İdarî Yapısı ve Nüfus Durumu”, Türklük Bilimi Araştırmaları, S. 29, s. 275-291.
PAKALIN, M. Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. III, İstanbul.
SAYIN, Abdurahman Vefik (1999), Tekâlif Kavaidi(Osmanlı Vergi Sistemi), Ankara.
SERİN, Mustafa (1998), “Osmanlı Arşivinde Bulunan Temettuat Defterleri”, Başbakanlık I.Milli Arşiv Şurası, Ankara, s. 721-724.
Şemseddin Sami (1317), Kamus-ı Türkî, İstanbul.
TERZİ, Arzu (2006), “Priştina Şehrinde Meslekler” Balkanlar’da İslam Medeni-yeti II. Milletlerarası Sempozyumu Tebliğleri, Tiran, Arnavutluk, 4-7 Ara-lık 2003, İstanbul, s. 281-290.
VIRMIÇA, Raif (1999), Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri I, Ankara.
YÖRÜK, Doğan (2007), “XVI. Yüzyılın İkinci Yarısında Osmanlı İmparatorlu-ğu’nda Yaşayan Gayrimüslimlerin Nüfusu” Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S. 17, Konya, s. 625-652.