Kırgızcanın içkilik ağızlar grubu üzerine

Kırgızcanın yerel şekillerinin tarihî, sosyal, göç ve etnogenetik gibi etkenler sebebiyle büyük ölçüde iç içe geçmiş ara ağız özelliği taşıdığı bilinir. Ancak diyalektolojik çalışmalarda İçkilik (Güneybatı) olarak tasnif edilen ağızlar grubu hakkında aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Derlenen ağız malzemeleri İçkilik ağızlar grubunun sadece ölçünlü Kırgızcadan değil, aynı zamanda kendisiyle komşu bölge ağızlarından da pek çok yönden ayrıldığını göstermektedir.Makalede İçkilik Kırgızlarının dil özellikleri konu edilmektedir. Ağız farklılıkları fonetik, morfolojik, sentaks ve sözvarlığında görülen özellikler olarak tasnif edilmiştir.İçkilik ağızlar grubunda Uygurca ve Özbekçe gibi Karluk grubu Türk dillerinin etkisi hemen dikkat çekmektedir. Bununla birlikte İçkilik Kırgızlarının mensup olduğu boylar arasında bir taraftan Oğuz kökenli, diğer taraftan ise Güney Sibirya’da görülen etnik isimlerin bulunması on-ların dilinde ilgili alt katmanların da var olduğuna işaret etmektedir.Makaledeki veriler bu alanda yapılmış önceki çalışmalarla yazarın söz konusu ağızlar grubuyla ilgili alan çalışmalarından derlediği malzemelere dayanmaktadır.

On the ichkilik variety of dialects of Kyrgyz

Most local varieties of Kyrgyz show a composite or in-between character. However, the Ichkilik group of dialects stands apart from other Kyrgyz dialects. The Ichkilik is actually a collective name of the group of tribes mainly settled in the Batken province of Kyrgyzstan and adjoining regions such as Fergana, Jergetal and Pamir of Uzbekistan and Tajikistan.The linguistic data gathered so far shows that the Ichkilik idiom is quite distinctive not only from standard Kyrgyz, but from neighboring di-alects as well. On the one hand, the language of Ichkiliks has a strong in-fluence of Turkic languages such as Uighur and Uzbek. On the other hand, the linguistic data provides evidence that there are certain Oguz and some mixed layers in the dialect.This paper is devoted to a study of the dialect of Ichkiliks. The au-thor focuses on typical characteristics in the phonological system, mor-phology, sentence structure and lexicon of the dialect.The paper is based on the results of the previous studies on Kyrgyz dialects as well as the author’s materials gathered from field researches on the Ichkiliks and their idiom.

PDF

___

ABDULDAYEV E. (1966), Kırgız Tilinin Govorloru, Til Cana Edebiyat İnstitutu Basması, Frunze. ABDULDAYEV E. (1956), Kırgız Tilinin Çatkal Govoru, Til Cana Edebiyat İnstitutu Basması, Frunze. ABDULDAYEV E., MUKAMBAYEV C. (1959), Kırgız dialektologiyasının oçerkteri, İlim, Frunze. AHMATOV T. (1959), Kırgız Tilinin Talas Govoru, Til Cana Edebiyat İnstitutu Basması, Frunze. ABDULDAYEV E., BAKİNOVA G. vd. (1960), Tyan-Şandık Kırgızdardın tilindegi özgöçölüktör, Til cana Edebiyat İnstitutu Basması, Frunze. ABDULDAYEV E., BAKİNOVA G., BEYŞEKEYEV N. (1955), Özbekstandagı Kırgızdardın Tilindegi Cergiliktüü Özgöçölüktör, Til cana Edebiyat İnstitutu Basması, Frunze. ABRAMZON S. M. (1971), Kirgizı i ih etnogenetiçeskiye i kulturnıye svyazi, Nauka, Leningrad. ALİMOV R. (2010), “Kırgızcanın İçkilik Ağızlar Grubunda Birincil Uzun Ünlüler ve İzleri“, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 1 (Mart 2010) s. 251-268. ARİSTOV N. A. (1894), “Opıt vıyasneniya etniçeskogo sostava kirgiz-kazakov Bolşoy ordı i Kara-Kirgizov, Na Osnovanii Rodoslovnıh Skazaniy İ Svedeniy O Suşçestvuyuşçih Rodovıh Deleniyahi İ O Rodovıh Tamgah, A Takje İstoriçeskih Dannıh İ Naçinayuşçihsya Antropologiçeskih İssledovaniy, Jivaya Starina, Sankt-Peterburg, Sayı 3-4 (1894), s. 391-486.
BAKİNOVA G. (1955), Isık-Köl Govorunun Materialdarınan, Til Cana Edebi-yat İnstitutu Basması, Frunze. BAKİNOVA G. (1956), Kırgız tilinin Oş govorloru, Til cana Edebiyat İnstitutu Basması, Frunze. BAKİNOVA G., KONDUÇALOVA S., SIDIKOV S. (1959), Kırgız Tilinin Çüy govoru, Til Cana Edebiyat İnstitutu Basması, Frunze. BATMANOV İ. A. (1938), Severnıye Dialektı Kirgizskogo Yazıka, Kırgızstan, Frunze. CLAUSON G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirtheenth-Century Turkish, Clarendon Press, Oxford. ÇOROTEGİN T., ÖMÜRBEKTEGİN T. (1996), “Hunnu doorundagı babalarıbız”, Kırgızdar (ed. Cusupov K.), Bişkek, Kırgızpoligrafkombinat. KARATAYEV O. (2003), Kırgız Etnonimder Sözdügü, Manas Universitesi Basması, Bişkek. KAYIPOV S. (2010), “Ethnological Review of the Van Kyrgyz”, International Journal of Central Asian Studies, 2010/14 Seoul, Korea, s. 181-199. KILIÇ F. (2003), Kırgız Türkçesinin İçkilik Ağzı. KÖK Araştırmalar V/1 Bahar, s. 79-135 LESSING F. D. (2003), Moğolca-Türkçe Sözlük (çev. G. KARAAĞAÇ), I (A-N), II (O-C(Z)), TDK Yayınları, Ankara. MUKAMBAYEV C. “Kırgız Tilinin Dialektilerinin Klassifikatsiyası”, Mugalimder Gazetası, 24 Ocak 1957 sayısı. MUKAMBAYEV C. (2009), Kırgız tilinin dialektologiyalık sözdügü, Manas Universitesi Basması, Bishkek. PETROV K. İ. (1960), “Etnogenez kirgizov i ih dvijeniye a Tyan-Şan v XIII-XV vv.”, İzvestiya Akademii Nauk Kirgizskoy SSR, Seriya Obşçestvennıh Nauk, II/3 (İstoriya), Frunze, İzdatelstvo AN Kirgizskoy SSR. UMAR UULU T. (1991), Kırgız Sancırası, Bişkek, Arım. VALİHANOV, Ç. (1958), “Oçerki Djungarii”, İzbrannıye Proizvedeniya, Pod red. Margulana, Alma-Ata, Gılım. YUNUSALİYEV B. (1956), “K voprosu o formirovanii obşçenarodnogo kirgizskogo yazıka”, Trudı İnstituta Yazıka i Literaturı Akademii Nauk Kirgizskoy SSR, Sayı 4 (1956), s. 41-45. YUNUSALİYEV B. (1971), Kırgız Dialektologiyası, Frunze, Mektep.