Türk mitolojisi ve halk şiirinde “sarı/kızıl öküz” inancı

Hemen hemen her Türk coğrafyasında depremlerin oluşu ile ilgili bazı inançlar mevcuttur. Bu inançların başında geleni “dünyanın sarı bir öküzün boynuzları üzerinde durduğu ve öküzün boynuzlarını oynattığı zaman depremlerin olduğu” dur. Türk ve dünya mitolojisinde dünyanın balık üzerinde durduğu inancı da yaygındır. Özellikle balıkçılıkla uğraşan toplumlarda bu inanç daha belirgindir. Balığın hareket etmesi durumunda depremlerin meydana geldiğine inanılır. Bu araştırmamızda, sarı renk ile “toprak” arasındaki münasebete değindik ve depremlerin nasıl meydana geldiği hakkındaki halk telakkilerini mitolojik metinlerden ve halk şiirinden tespit ederek bazı değerlendirmelerde bulunduk.

The “yellow/red bull” belief in the Turkish mythology and folk poetry

There are some beliefs about the occurence of earthquakes in nearly every Turkish geography. The major belief is that “the world is on the horns of a yellow bull and when the bull shakes its head earthquakes ocur”. In the Turkish and world mythology there is belief that the world is on the top a fish. Especially, this belief is prevalent in the societies making a living on fishing. On the fish’s moving, it is thought that an earthquake has happened. In this study, we have depicted the color yellow and “soil” and made evaluations by determining the society’s viewpoints in the mythological texts and folk poetry which are about how earthquakes are happening.

PDF

___

ALBAYRAK, Nurettin, 2001, Pir Sultan,Timaş Yayınları, Birinci baskı,İstanbul.
ALPTEKİN, Ali Berat, 2004, Âşık Veysel, Türküz Türkü Çağırırız,Akçağ Yayınları, Birinci baskı, Ankara.
ALPTEKİN, Ali Berat, 2006, Nizamettin Coşkun, Çıldırlı Âşık Şenlik Divanı, Çıldır Belediyesi Yayınları, Birinci baskı, Ankara.
ASLAN, Ensar, 1975, Çıldırlı Âşık Şenlik, Hayatı, Şiirleri ve Hikayeleri, Atatürk Üniversitesi Yayınları, Birinci baskı, Ankara.
BEKKİ, Salahaddin, 2007, Maaday-Kara Destanı, Manas Yayınları, Birinci baskı, Elazığ.
CAMPBELL, Joseph, 2000, Kahramanın Sonsuz Yolculuğu, Kabalcı Yayınları, Birinci baskı, İstanbul.
ÇAY, Abdulhaluk, 1993, Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Beşinci baskı, Ankara.
ÇORUHLU, Yaşar, 2006, Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınları, İkinci baskı, İstanbul.
EBERHARD, Wolfram, 2000, Çin Simgeleri Sözlüğü,.(Çev. Aykut Kazancıgil), Kabalcı Yayınları, Birinci baskı, İstanbul.
ELİADE, Mircea, 2012, Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi I, (Çev. Ali Berktay), Kabalcı Yayınları, Üçüncü baskı, İstanbul
ELMALILI HAMDİ YAZIR, 2007, Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meâli, (Sadeleştiren Mehmet Şirin Doğan), Seda Yayınları, Birinci baskı, İstanbul.
ERKAL, Abdülkadir, 2007, Âşık Sümmânî, Fenomen Yayınları, Birinci baskı, Erzurum.
ESİN, Emel, 2001, Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınları, Birinci baskı, İstanbul.
GENÇ, Reşat, 1997, Türk İnanışları ile Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı, Kırmızı,.Yeşil, AKM Yayınları, Üçüncü baskı, Ankara.
GÖKALP, Ziya, 1995, Türk Medeniyeti Tarihi, Toker Yayınları, İkinci baskı, İstanbul.
İNAN, Abdülkadir, 1995, Tarihte ve Bugün Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Dördüncü baskı, Ankara.
KAYA, Doğan, 2005, Âşık Ruhsâtî, Üçüncü baskı, Sivas.
KISAKÜREK, Necip Fazıl, 2004, Çile, Büyük Doğu Yayınları, 52. baskı, İstanbul.
KSENEFONTOV, Gavrill Vasilyeviç, 2011, Yakut Şamanlığı, (Çev. Atilla Bağcı), Kömen Yayınları, İkinci baskı, Konya.
KORKMAZ, Mehmet, 2010, Zerdüşt Dini-İran Mitolojisi, Alter Yayınları, İkinci baskı, Ankara.
NUR DOĞAN, Muhammet, 2003, Hüsn ü Aşk, Ötüken Yayınları, İkinci baskı, İstanbul.
NUR DOĞAN, Muhammet, 2010, Fuzuli Leyla ve Mecnun, Yelken Yayınları, Altıncı baskı, İstanbul.
O’FLAHERRTY, Wendy Doniger, 1996, Hindu Mitolojisi, (Çev. Kudret Emiroğlu), İmge Kitabevi, Birinci baskı, Ankara.
ONAY, Ahmet Talat, 1996, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB Yayınları, İstanbul.
ÖGEL, Bahaeddin, 1998, Türk Mitolojisi I, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Üçüncü baskı, Ankara.
ÖRNEK, Sedat Veyis, 1995, 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane, Gerçek Yayınevi, Üçüncü baskı, İstanbul.
ÖZARSLAN, Metin, 1998, “Oğuz Kağan Destanı’nda Tarihî, Dinî, Beşerî ve Tabiatüstü Unsurlar”, Folkloristik Prof. Dr. Dursun Yıldırım Armağanı, Ankara.
SEYİDOĞLU, Bilge, 2005, Mitoloji Üzerine Araştırmalar Metinler ve Tahliller, Dergah Yayınları,İkinci baskı, İstanbul.
SÜLEYMAN, Olcas, 2001, Yazı’nın Dili, (Çev. Arif Acaloğlu), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, Birinci baskı, İstanbul.
ŞENOCAK, Ebru, 2007, “İnsanlık Tarihinde Deprem ile İlgili İnanışlar ve Marmara Depreminin Eş Zamanlılık Boyutu”, I. Uluslararası Kocaeli ve Çevresi Kültür Sempozyumu Bildirileri, Kocaeli.
URAZ, Murat, 1994, Türk Mitolojisi, Düşünen Adam Yayınları, İkinci baskı, İstanbul.
YÜCE, Kemal, 1987, Saltuknâme’de Tarihî, Dinî, ve Efsanevî Unsurlar, Kültür Bakanlığı Yayınları, Birinci baskı, Ankara.
www.inleyennagmeler.com
www.okuz.wordpress.com