Osmanlı devleti’nde bir saray hapishanesi: 18.-19. yüzyıllarda bostancıbaşı mahbesi

Bostancıbaşı mahbesi, Yenisaray’a ait Hasbahçedeydi. Saray surlarının dâhilinde ve aynı zamanda bostancı ocağına ait birçok binanın yer aldığı Yalı Köşkü kapısı ile Demirkapı arasındaki mıntıkada bulunan mahbes, kaynaklarda değişik adlarla geçmektedir. Bostancı ocağına ait fırının bir kısmından oluşan mahbes, burada bulunan hamamlarla bölükbaşıların odalarının yakınında bulunmaktaydı. Gerek suçluların ortaya çıkarılması için burada uygulanan işkence, gerekse bir idam infaz memuru olan bostancıbaşı adının uyandırdığı imaj, mahbesi zanlılar için korkunç bir yer yapmaya yetiyordu. Burası, devletin ikinci adamı olan sadrazamlar dâhil, en alt tabakadan en üst tabakaya kadar suç işleyen hemen hemen her kesimden insanın mahpusluk yaşadığı bir hapishaneydi.

A palace prison in the ottoman state: the mahbes of bostanjibashi in $18^{th} - $19^{th}century

The bostanjibashi mahbes was in the Hasbahçe (the khass bagcha: the private garden of the Sultan’s palace) which belongs to the Yenisaray. The mahbes located in the place within the palace ramparts which are between the Yalı Köşkü Kapısı (the door of Yali Kiosk) and the Demirkapı which was at the same time a loot of the bostancı ocağı's (bostanji ojaq) buildings, passes in the sources with different names. The mahbes which consists of a part of fırın (oven) was located in the near of the hammams (Turkish barth) and the rooms of bölükbaşıs (bulukbashi: an inspector or sergeant of police). Both the torture which was carried out there for disclosured guilty people and the image aroused by the name of bostanjibashi who was a officer to execute were enough to make the mahbes a terrible place for the suspects. This place was a prison for the

PDF

___

1. Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)
Cevdet Askeriye (C.AS): nr. 435/18082, 461/19228.
Cevdet Dahiliye (C.DH): nr. 152/7553.
Cevdet Darbhane (C.DRB), nr. 22/1071.
Cevdet Maliye (C.ML): nr. 80/3676, 176/7475, 320/13178, 360/14769.
Cevdet Zabtiye (C.ZB): nr. 25/1235.
Hatt-ı Hümayun (HAT): nr, 266/15448, 503/24735, 510/25034 D, 102/4036, 103/4065, 1114/44793 B, 1124/44948, 1125/44981 B, 1125/44987, 1126/45023 B, 1127/45026, 1134/45194, 1135/45229 C, 1135/45229, 1136/45243, 1217/47676, 1274/49421, 1294/50264 B, 13/480, 13/483, 1313/51107, 1325/51695, 1383/54685, 1386/55045, 1390/55381, 1391/55485, 1404/56754, 1405/56876, 1433/58798, 15/593, 15/632, 180/8139, 182/8317, 183/8434, 183/8436, 186/8713, 211/11398, 23/1173, 256/14711, 268/15612, 277/16299, 278/16344, 280/16643, 290/17382, 290/17391, 343/19601, 343/19601, 344/19627, 344/19640, 345/19673, 367/20277, 385/20654, 407/21219, 410/21339, 410/21339, 489/24009, 500/24514 E, 502/24652, 503/24735, 504/24825, 510/25034 A, 510/25034 E, 510/25034, 516/25225, 525/25668, 526/25751, nr. 668/32565, 685/33298, 773/36255, 885/39112, 885/39123, 890/39316 A.
İrade Dahiliye (İ.DH): nr. 933/73933.
Maliyeden Müdevver Defterler (MAD), nr. 5347.
Meclis-i Vükela (İ.MVL): nr. 52/1004.
Topkapı Sarayı Müzesi (TSMA):
TSMA.d, nr. 4754.
TSMA, E. 7017/75.
2. Araştırma ve İncelemeler
Abdurrahman Abdi Paşa Vekāyi‘-nâmesi, (Haz. Fahri Ç. Derin), Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2008.
AKIN, Hatice, “Osmanlı Devleti'nde Hapishane Islahatına Dair 1893 Tarihli Bir Nizamname Önerisi”, History Studies (International Journal of History), 3/3 (2011), 23-36.
ALİ SEYDİ BEY, Teşrifat ve Teşkilât-ı Kadimemiz, Tercüman 1001 Temel Eserler, (Tarihsiz).
ALİM BARAN, Tülay, “Mütareke Döneminde İtilaf Devletlerinin Hapishaneler Üzerindeki Denetimi”, Belleten, LXXII/263 (2008), s. 155-174.
Anonim Osmanlı Tarihi (1099-1116: 1688-1704), (Haz. Abdulkadir Özcan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2000.
ARIKAN Zeki, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İhracı Yasak Mallar (Memnu Meta)”, Prof. Dr. Bekir Kütükoğlu’na Armağan, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1991, s. 279-306.
BAKKALZÂDE DEFTERDÂR SARI MEHMED PAŞA, Zübde-i Vekayiât: Tahlil ve Metin: 1066-1116/1656-1704, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
Câbî Târihi (Târih-i Sultân Selîm-i Sâlis ve Mahmûd-i Sâni), I-II, (Haz. Mehmet Ali Beyhan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
CİHAN, Ahmet – DOĞAN, İlyas, “Osmanlı Toplumsal Yapısı ve Sivil Toplum”, Türkler, X, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, 2002, s. 292-314.
ÇELİK, Yüksel, “Hapishane Tarihimizden Bir Kesit: Üsküdar Paşakapısı Tevkifhanesi ve Mütareke Dönemi’nde İşgali”, Belleten, LXXII/264 (2008), s. 603-627.
ÇEŞMÎ-ZÂDE MUSTAFA REŞÎD, Çeşmî-zâde Tarihi, (Haz. Bekir Kütükoğlu), İstanbul Fetih Cemiyeti Yahya Kemal Enstitüsü Yayınları, İstanbul, 1993.
EREMYA ÇELEBİ KÖMÜRCÜYAN, İstanbul Tarihi XVII. Asırda İstanbul, (Çev. Hrand D. Andreasyan), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1952.
HAMMER, Joseph Von, İstanbul ve Boğaziçi, I, (Çev. Senail Özkan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
Hasan Beyzâde Târihi Tahlil Kaynak Tenkidi, III, (Haz. Şevki Nezihi Aykut), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2004.
İsâ-zâde Târihi, (Metin ve Tahlil), (Haz. Ziya Yılmazer), İstanbul Fetih Cemiyeti, İstanbul, 1996.
JORGA, Nicolae, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, IV, (Çev. Nilüfer Epçeli), Yeditepe Yayınevi, İstanbul, 2005.
KANTEMİR, Dimitri, Osmanlı İmparatorlugu’nun Yükseliş ve Çöküş Tarihi, III, (Çev. Özdemir Çobanoğlu), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1980.
MANTRAN, Robert, 17. Yüzyılın İkinci Yarısında İstanbul (Kurumsal, İktisadî, Toplumsal Tarih Denemesi), I, (Çev. Mehmet Ali Kılıçbay-Enver Özcan), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1990.
Mecmu‘a-i Vekāyi‘-i Asr-ı Mahmûd Hân-ı Adlî, (Haz. İlmihan Sağlamdemir), Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 1994.
MUSAFFA MEHEMMED EFENDI, Kıt‘a-min-Tarih-i Sultan Mahmud-i Evvel, Tahlil ve Metin, (Haz. Melek Çoruhlu), (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ortaçağ Tarihi Anabilim Dalı, Tarih Programı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2005.
MUSTAFA NURİ PAŞA, Netâyicü’l-Vuku‘ât, III, Uhuvvet Matbaası, İstanbul, 1327.
ÖRENÇ, Ali Fuat, Yakın Dönem Tarihimizde Rodos ve Oniki Ada, İstanbul, 2006.
PAKALIN, M. Zeki, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, II, MEB Yayınları, İstanbul, 1983.
SİLÂHDÂR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Nusretnâme (1106-1133/1695- 1721), Tahlil ve Metin, (Haz. Mehmet Topal), (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi), İstanbul, 2001.
Silâhdâr Târîhi, II, (Haz. Ahmed Refik), Devlet Matbaası, İstanbul, 1928.
ŞEM‘DANÎ-ZÂDE FINDIKLILI SÜLEYMAN EFENDİ, Mür‘i‘t-Tevârih, I, (Haz. Münir Aktepe), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1976.
ŞEM‘DANÎ-ZÂDE FINDIKLILI SÜLEYMAN EFENDİ, Mür‘i‘t-Tevârih, II- A, (Haz. Münir Aktepe), İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1978.
ŞEN, Ömer, Osmanlı’da Mahkûm Olmak:Avrupalılaşma Sürecinde Hapishaneler, Kapı Yayınları, İstanbul, 2007.
Tarih-i Naima, I, III, IV, V, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1281-1283.
Târîh-i Râşid, II, Matbaa-i Âmire, İstanbul, 1282.
Topçular Kâtibi Abdulkadir (Kadri) Efendi Tarihi, II, (Haz. Ziya Yılmazer), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2003.
Uşşâkîzâde Târihi, II, haz. Raşit Gündoğdu, Çamlıca Basım Yayın, İstanbul 2005.
ÜÇEL-AYBET, Gülgün, Avrupalı Seyyahların Gözünden Osmanlı Dünyası ve İnsanları (1530-1699), İletişim Yayınları, İstanbul, 2003.
Vak‘a-nüvîs Es‘ad Efendi Tarihi (Bâhir Efendi’nin Zeyl ve İlâveleriyle) 1237- 1241/1821-1826, (Haz. Ziya Yılmazer), Osmanlı Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2000.
YILDIZ, Murat, Bahçıvanlıktan Saray Muhafızlığına: Bostancı Ocağı, Yitik Hazine Yayınları, İstanbul, 2011.
YILDIZ, Gültekin, Osmanlı Devleti’nde Hapishane Islahatı, (Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayımlanmamış, Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, 2002.