Kale Eteği Nekropolü (Şanlıurfa) Kaya Oda Mezarında Trepanasyon Örneği

Kale Eteği Nekropolü, Şanlıurfa İli, Eyyubiye İlçesi, Yakubiye Mahallesi Haleplibahçe Mevkiinde yer almaktadır. 11.680 metrekarelik bir alana sahip olan bu nekropol, yan yana yerleştirilmiş kaya mezar odalarına sahiptir. Bu bölgede yapılan kazıların ilk sezonu 2014 yılında, ikinci sezonu ise Ağustos 2015'te gerçekleştirilmiştir. Kale Eteği yamacının doğu ve batısında inşa edilmiş, M.S. II-VI. yüzyılları arası döneme (Geç Roma-Erken Bizans) tarihlendirilen toplam 76 adet kaya mezar odası iki sezonda ortaya çıkarılmıştır. Buçalışmanın amacı, 2018 yılında Şanlıurfa Müze Müdürlüğü tarafından kazı ve temizlik çalışmalarının gerçekleştirildiği Kale Eteği Nekropolü M33 freskli mezar odasının batı kısmından ele geçirilen 3 bireyin kafatasındaki trepanasyon bulgusunu incelemektir. Trepanasyon veya baş delgi ameliyatı, tarihte bilinen en eski cerrahi uygulamalardan birisidir. Trepanasyon, canlı bireylerde beyne, beyin zarlarına ve kan damarlarına zarar vermeden kafatasından parçaların çıkarılması işlemidir. Trepanasyon sadece yaşayan bireylere değil, ölmüş birinin kafatasında farklı amaçlar doğrultusunda uygulanan bir operasyondur. Tedavi ve ritüel amaçlı yapılan bu operasyon, Anadolu’da hem yaşayan hem de ölü insan kafataslarına Neolitik dönemden Osmanlı İmparatorluğu dönemine kadar uygulanmıştır. Geç Paleolitik dönemden itibaren dünyanın hemen hemen her yerinde trepanasyon uygulaması görülmektedir. Çeşitli aletler kullanılarak gerçekleştirilen trepanasyon işleminde kesme, kazıma, delme ve kanal açma gibi belirli teknikler kullanılmıştır. Çalışma materyalini oluşturan trepanasyonlu örnekler makroskobik olarak incelenmiş ve radyolojik açıdan değerlendirilmiştir. 1 genç erişkin ve 2 orta erişkin iki bireye ait kafatasının farklı kısımlarında delme tekniği uygulanmıştır. Radyolojik incelemeler sonucunda, her 3 bireyin kafatasındaki trepanasyon deliği çevresinde iyileşme izine rastlanmamıştır. İyileşme izinin olmaması, bu operasyonun bireyler öldükten sonra yapıldığını veya bireylerin ameliyattan hemen sonra öldüğünü göstermektedir. Kale Eteği Nekropolü’nden elde edilen ve ‘delme’ tekniğiyle yapılmış trepanasyon bulgusu, Anadolu’da bulunan trepanasyon literatürüne katkı sunmaktadır.

A Case of Trephination from Kale Eteği Necropolis (Şanlıurfa) Rock-Cut Chamber Tomb

Kale etegi Necropolis is located in Şanlıurfa province, Eyyubiye district, Haleplibahçe locality. This necropolis has a surface area of 11,680 square meters with rock-cut burial chambers set side by side. The first season of excavation took place in 2014 and the second season in August 2015. A total of 76 rock-cut burial chambers dated between the 2nd and 6th centuries A.D. (Late Roman-Early Byzantine) were unearthed during the two seasons. The aim of this study was to determine the trephination findings in the skulls of 3 individuals, which were recovered from the western part of the M33 fresco-painted burial chamber of Kale Eteği Necropolis, were carried out by the Şanlıurfa Museum in 2018. Trephination is one of the oldest known surgical procedures in history. Trephination is the process of removing parts of the skull from living individuals without damaging the brain, meninges and blood vessels. This operation, which was performed for therapeutic and ritual purposes, was applied to both living and dead human skulls in Anatolia from the Neolithic period to the Ottoman Empire period. It has been applied in the world since the late Paleolithic. In the trephination process, using various tools, certain techniques such as cutting, scraping, drilling and grooving have been used. Trepanned skulls were examined macroscopically and evaluated radiologically. Drilling technique was applied in different parts of the skull of two young adult and middle-adult individuals. Radiological analysis indicated that no significant evidence of healing was observed around the trephination hole in the skull of these individuals. The absence of a healing scar demonstrates that trepanation was performed after the dead of the individual or the person had died immediately after the surgery. This trephination operation made with the 'drilling' technique, contributes to the trephination literature in Anatolia.

PDF

___

Açıkkol, A., Günay, I., Akpolat, E.&Güleç, E. (2009). A middle bronze age case of trephination from central Anatolia, Turkey. Bull Int Assoc Paleodont. 3 (2), 28-39.
Açıkkol Yıldırım, A., Gözlük Kırmızıoğlu, P.&Genç, E., (2017). Trepanasyon: Kuriki höyük (Batman) örneği. CUDES (Current Debates in Social Sciences).
Alpagut, B. (1986). The human skeletal remains from Kurban Höyük (Urfa). Anatolica, 13, 149-174.
Angel, J.L. (1971). Early neolithic skeletons from Çatal Höyük: Demography and Pathology. Anatolian Studies, 21, 77–99.
Angel, J.L. (1975). Early bronze Karataş people and their cemeteries. American Journal of Archaeology, 80 (4), 385-391
Arnott, R., Finger, S. Smith C.U.M. (2003). Trepanation: history, discovery, theory. Swets & Zeitlinger, Lisse.
Aufderheide, A. C. & Rodríguez-Martín, C. (1998). The cambridge encyclopedia of human paleopathology. Cambridge, Cambridge University Press.
Bennike, P. (2003). Ancient trepanations and differential diagnoses: A re-evaluation of skeletal remains from Denmark. Arnott, R., Finger, S. & Smith, C.U.M. (Eds). Trepanation: History, Discovery, Theory. Lisse: Swets & Zeitlinger.
Brothwell, D.R. (1981). Digging up bones. BAS Printers, Great Britain. Buckley, L. & Ó Donnabhain, B. (1992). Trephination: early cranial surgery in Ireland. Archaeology Ireland 6(4), 10-12.
Campillo, D. (1984). Neurosurgical pathology in prehistory. Acta Neurochir,70 (3-4):275-90. https://doi.org/10.1007/BF01406656
Crubezy, E., Bruzek, J., Guilaine, J., Cunha, E., Rouge D. & Jelinek J. (2001). The antiquity of cranial surgery in Europe and in the Mediterranean basin. Earth and Planetary Sciences, 332 (6), 417-423. https://doi.org/10.1016/S1251-8050(01)01546-4
Demir, M. (2019). Şanlıurfa Kızılkoyun ve Kale Eteği nekropolü kurtarma kazısı ve temizlik çalışmaları. Önal, M., Mutlu, S.İ. & Mutlu, S. (Eds.), Harran ve Çevresi Arkeoloji, Şurkav Yayınları, 251-270.
Erdal, Y.S. (2005). İkiztepe erken tunç çağı insanlarında trepenasyon: olası nedenleri. Uluslararası Kazı Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 20, 101-112.
Erdal, Y.S. (2006). Bakla Tepe erken tunç çağı II Mezarlığında bir trepenasyon. Erkanal, A. (Ed.), Hayat Erkanal’a Armağan Kültürlerin Yansıması - Studies in Honor of Hayat Erkanal içinde, Homer Kitabevi ve Yayıncılık, 337-344
Erdal, Y.S. & Erdal, O.D. (2011). A review of trepanations in Anatolia with new cases, International Journal of Osteoarchaeology, 21, 505-534. https://doi.org/10.1002/oa.1154
Fernando, H.R. Finger, &S. (2003). Ephraim George Squier’s Peruvian skull and the discovery of cranial trepanation. Arnott, R., Finger, S. & Smith, C. (Eds), Trepanation: history, discovery, theory. Lisse: Swets and Zeitlinger, 3–18.
Göksal, N. (2018). Trepanation practices ın different geographies and cultures. Özkaçak, V. (Ed.),Current Debates in Anthropology & Archaeology, 14, 11-22.
Gözlük, P., Yılmaz, H., Yiğit, A., Açıkkol, A. & Sevim, A. (2003). Hakkâri erken demir çağı iskeletlerinin paleoantropolojik açıdan incelenmesi. 18. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 18, 31-40.
Güleç, E. (1988). Van/Dilkaya’da iki beyin ameliyatı vakası. IV. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 4, 153-161.
Gülec, E. (1995). Eski Anadolu toplumlarında beyin ameliyatı (trepenasyon). Popüler Bilim, 17, 44- 47.
Güleç, E. & Pelin, C. (1998). Kuruçay Höyüğü’nde gün ışığına çıkarılan bir trepanasyon olgusu. DTCF Dergisi, 38 (1-2), 343-350.
Güleç, E., Özer, İ.&Sağır, M. (1999). Osmanlı dönemi iskelet serisinde gözlenen bir trepanasyon vakası, V. Ulusal Anatomi Kongresi.
Güleç, E.&Açıkkol, A. (2001). Küçükhöyük iskelet serisinde bir trepanasyon vakası. 16. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 16, 71-78.
Güleç, E., Yılmaz, H., Sevim, A., Şimşek, N.&Açıkkol, A. (2004). Çavlum toplumunda bir trepanasyon olgusu. 19. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 19, 41-50.
Kaya, S., Kural, C., Yılmaz, N.D., Ilıca, A.T.& İzci, Y. (2013). Erken Bizans döneminde kafa travması izleri. Gülhane Tıp Dergisi, 55,46-50. http://dx.doi.org/10.5455/gulhane.35177
Kushner, D.S.,Verano, J.W.&Titelbaum,A.R.(2018). Trepanation procedures/outcomes: comparison of prehistoric Peru with other ancient, medieval, and American civil war cranial surgery. World neurosurgery, 114, 245-251. https:// doi.org/10.1016/j.wneu.2018.03.143
Lisowski, F.P.(1967). Prehistoric and Early Historic Trepanation. Brothwell, D.R. & Sandison, A.T. (Eds.), Diseases in antiquity, Charles C. Thomas, Springfield, IL 651-672.
Mahone, S. (2014). Hat on – hat off’: trauma and trepanation in Kisii, western Kenya. Journal of Eastern African Studies, 8, (3), 331-335. https://doi.org/10.1080/17531055.2014.900959
Margetts, E.L. (1967). Trepanation of the skull by medicine-men of primitive cultures, with particular reference to present day Native East African practice. Brothwell, D.R. & Sandison, A.T. (Eds.), Diseases in Antiquity, Thomas Book, Illinois, 673-701.
Nalbantoğlu, E. & Şengül, G. (2013). Trephination in Anatolia: case report and review. Journal of Neurological Sciences (Turkish), 30 (3), 612-616.
Oakley, K.P., Brooke, W.M.A., Akester, A.R. & Brothwell, D.R. (1959). Contributions trepanning or trephination in ancient and modern times. Man,59, 93-96. https://doi.org/10.2307/2797126
Ortner, P.J.& Putschar W.G.J. (1985). Identification of pathological conditions in human skeletal remains. Washington DC: Smithsonians Institution Press.
Özbek, M. (1992). Aşıklı höyük neolitik insanları. VII. Arkeometri Sonuçları Toplantısı. 7,145-160.
Özbek, M. (1994). Roma açıkhava tiyatrosunda bir toplu gömü alanı (geç Bizans dönemi). Altuntek, S. Aydın, S. & Demirdöven, I.H. (Eds.), Humana: Bozkurt Guvenc’e Armağan icinde, Kültür Bakanlığı Yayınevi, 367-380.
Özbek, M. (1999). Çayönü’nde kafatası delgi operasyonu. H.Ü.Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cumhuriyetimizin 75. Yılı Özel Sayısı, 109-126.
Prioreschi, P. (1991). Possible reasons for Neolithic skull trephining. Biol Med, 34, 296– 303.
Prioreschi, P. (1996). A history of medicine: primitive and ancient medicine. Horatius Press, 21– 33.
Roney, J. G. (1954). The occurrence of trephining among the Bakhtiari. Bull. Hist. Med., 28 (5)489- 491.
Sağır, M., Özer, İ., Satar, Z.,&Güleç, E., (2013). Stratonikeia iskeletlerinin paleoantropolojik analizi, 34. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 28, 59-68.
Schiller, F. (1992). Paul Broca: founder of French anthropology, explorer of the brain. Oxford University Press.
Sevim, A., Pehlevan, C., Açıkkol, A., Yılmaz, H. & Güleç, E. (2002). Karagündüz erken demir çağı iskeletleri. 17. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 17, 37-48.
Sperati, G. (2007). Craniotomy through the ages. Acta Otorhinolaryngol Ital. 27 (3)151-156.
Stewart, T. D.(1958). Stone age skull surgery: a general review, with emphasis on the New World.
Annual Report of the Smithsonian Institution Publication, 4314, 469-491.
Şenyürek, M.S. (1958). A Case of Trepanation among the Inhabitants of the Assyrian trading colony at Kültepe. Anatolia, 3, 49-52.
Tuğcu, B. (2010). Anadolu’da canlıda yapılan ilk trepanasyon örneği: Aşıklıhöyük insanı. Türk Nöroşirürji Dergisi, (20),2, 70-75.
Uludağ, C. & Demir, M. (2018). Edessa (Şanlıurfa) Kızılkoyun nekropolu. Şanlıurfa Bilim Kültür Dergisi
Verano, J.W. (2016). Holes in the head: The art and archaeology of trepanation in ancient Peru. Dumbarton Oaks Research Library and Collections Studies in Pre-Columbian Art and Archaeology
Wehrli, G.A. (1939). Trepanation in former centuries. Ciba Symposium 1, 178–186.
White, D. T., Black, M. T. & Folkens, P. (2012). Human osteology. U. S. A. Academic Press.
Wilkinson, R.G. (1975). Trephination by drilling in ancient Mexico. Bull N Y Acad Med. 51(7):838- 50.
Yavuz, A.Y., Sevim Erol, A. & Onur, İ.S. (2018). Nif olympos dağı antik dönem insanlarının sağlık sorunları. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(3), 2345-2355. http://dx.doi.org/10.17218/hititsosbil.462460

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ