Hızır bin Abdullah’ın Kitab’ü-l Edvar’ında Müzik ve Kozmogoni

Kitab’ü-l Edvar, Hızır bin Abdullah tarafından on beşinci yüzyılın ilk yarısında kaleme alınmış bir müzik teorisi risalesidir. Bu eser, müzikal yapıların (melodik, ritmik) açıklamalarını içerdiği gibi bu temel kavramları, dönemin kabul edilen evren modelini oluşturan ögelerle eşleştirerek didaktikliğini hermetik bir söylemle desteklemektedir. Yazarın dili, yer yer ezoterik bir ifade şekline de yönelmektedir. Öyle ki, evren - ve bununla birlikte sıkı sıkıya bağlı olduğu müziği- üzerinde tartışılmaz bir kesinlikle kaleme aldığı bölümlerin çoğunlukla neden/sonuç ilişkisinden azade olduğu görülebilmektedir. İçerdiği bu tutum ve müziği açıklarken ona evreni oluşturan mühim parçalardan biri olarak muamele etmesi nedeniyle Kitab’ü-l Edvar’daki üslup detaylı incelenmelidir. Çalışmamızın amacı, Kitab’ü-l Edvar’ın içerdiği evren algısının, diğer bir deyişle var olan tüm şeylere dair sistematize edilmiş olan kozmogoninin gerçekte bu eserin özgün ifadesi olmadığını açıklamaktır. Tarihsel olarak eskiye dayanan bu çok-kültürlü menşein izi sürülmektedir. Bu sayede müzik teorisinin kozmogoni ile bağlantısında işlev gören orijinal kaynaklar ortaya çıkarılmaktadır. Eserde mevcut olan kozmogoni, kaleme alındığı dönemden çok daha eskiye dayandırılmaktadır. Binlerce yıl önce Mezopotamya’da kıvılcımlanan bir enformasyon ve irfan birikiminin zaman/mekân içinde yolculuğu sonucu gerek aynılıkları gerekse çehre değiştirişi ile değerlendirilmektedir. Çalışmamızın içinde öncelikle edvar kitapları ile ilgili bilgilendirme yapılmakta, ardından kavram olarak kozmogoni açıklanmakta, edvar kitaplarına intikali aydınlatılmakta, ardından Hızır bin Abdullah’ın Kitab’ü-l Edvar’ı tanıtılmaktadır. Bu tanıtımı takiben edvar kitabının içeriğindeki kozmogoni/müzik ilişkili pasajlar izole edilerek tablolaştırılmaktadır. Bu yöntemle içerik açısından kolay takip edilebilir bir yapı elde edilerek eserin kozmogoni açısından duruşu netleştirilmekte ve bu bilginin izi tarihsel süreçler ile medeniyetler üzerinden sürülebilir hale getirilmektedir. Bahsi geçen kozmogoni, gözlemlerin geçerli inanç sistemleriyle ve eski kaynaklardan Hızır bin Abdullah tarafından yapılan referanslarla birleşmesi suretiyle inşa edilmektedir. Geçmiş kültürlerin kendilerine göre uyarlayarak benimsedikleri pek çok ifade Kitab’ü-l Edvar’da yer edinmektedir. Dönemin bilme biçimi, geçerli olan kozmogoni ve eserin işlevini dikkate alınarak yaptığımız tahlilde, metinleri oluşturan ögelerin köken analizi ön planda tutulmaktadır. Sonuç olarak eser, genel kanının aksine tarihî olduğu kadar coğrafî açıdan da geniş bir kültürel mekânın ve binlerce yıllık bir zaman diliminin rayihasını kelimelerinin arasında taşıyan komün bir ürün olarak nitelendirilmektedir. Bu sayede döneminin bilme biçimini aydınlatan bir çalışma olduğu ortaya çıkarılmış ve müzik teorisini açıklarken kullandığı kozmogoninin kökeni netleştirilmiştir.

Music and Cosmogony in Hızır bin Abdullah’s Kitab’ü-l Edvar

Kitab’ü-l Edvar is a treatise penned in the first half of the fifteenth century by Hızır bin Abdullah. The work supports its didactic style with a hermetic discourse by pairing main concepts of the music theory (melody and rhythm) to the elements of a predominant cosmos model of its era. The author, at times, incline towards an esoteric expression to the extent that it is possible to observe the lack of causation intertwined in the chapters which were written with a certain indisputability where cosmogony -and music as an inseparable part of it- is the main focus for the explanations. On account of the fact that music is treated as a constituent part of the cosmos, this demeanor must be closely examined. In our essay, the origin of the cosmogony present in Kitab’ü-l Edvar is based on a couple of millennia in the past and evaluated in the light of an accumulation of information and knowledge which was moving through time and space while both keeping some aspects of it as a constant and yet others in-flux. The cosmogony traced in our essay is a composition of observations made through a time span of several millennia, settled belief systems and the references Hızır bin Abdullah himself adopted in his work. Numerous modes of expression and information transfer methods embraced by ancient civilizations are also established in Kitab’ü-l Edvar. In the analysis that is carried out in the essay, the episteme of the mentioned era, the predominant cosmogony and the function of the treatise in its society is taken into consideration. By investigating further, the origin of the elements that construct the text of the treatise, contrary to popular opinion -that the work being an original approach to music theory and cosmogony as a whole- it is possible to position Kitab’ü-l Edvar as a joint venture of a multi-cultural space and the product of a multi-millennial time frame, carrying the essence of history amidst its words.

PDF

___

Aaboe, A. (1958). On babylonian planetary theories. Centaurus, 5(3-4), 209-277.
Aaboe, A. (1974). Scientific astronomy in antiquity. Philosophical Transactions of the Royal Society. 276(1257), 21-42. https://doi.org/10.1098/rsta.1974.0007
Aydüz, S. (2006). Osmanlı Devleti'nde müneccimbaşılık müessesesi. Türk Tarih Kurumu.
Bull, C. H. (2018). The tradition of hermes trismegistus: the egyptian priestly figure as a teacher of hellenized wisdom. Religions in the Graeco-Roman World, 186. Brill. https://doi.org/10.1163/9789004370845
Can, C. M. (2002). Eski grek dört unsur nazariyesi ve türk müzik yazmalarında etkisi. G.Ü. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 22(2), 133–143. https://dergipark.org.tr/tr/pub/gefad/issue/6765/91022
Christidis, T. (2009). Cosmology and cosmogony in heraclitus. Revue de Philosophie, 27(2), 33-61. http://www.jstor.org/stable/24358483
Çelik, B.B. (2001). Hızır bin Abdullah'ın Kitabü-l Edvar'ı ve makamların incelenmesi [Doktora tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Doğrusöz, N. (2012). Musıki risaleleri: 18. yüzyıl osmanlı türk müziği çalışmaları, Damla Yayınevi.
Doğrusöz, N. (2012). Yusuf Kırşehri'nin müzik teorisi, Kırşehir Valiliği, Yayın No.36.
Güray, C. (2021). Edvar geleneğindeki makam kültürünün izlerini ilm-i nücum kitaplarında sürmek. F. Karakaya (Ed.), Osmanlı-Türk Müziğine Bakışlar: Tarih, Teori ve İcra, 24-34. Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
Hızır b. A. (1441). Kitab'ü-l Edvar. Staatsbibliothek zu Berlin. Diez.A.oct.7.
Hunger, H. (2009). The relation of Babylonian astronomy to its culture and society. The Role of Astronomy in Society and Culture, Proceedings of the International Astronomical Union, IAU Symposium, 260, 62-73. https://doi.org/10.1017/S1743921311002158
Jong, T. de. (2007). Astronomical dating of the rising star list in MUL.APIN. Weiner Zeitschrift für die Kunde des Morgenlandes, 97, 107-120. https://www.jstor.org/stable/23861410
King, D. A. (2011). Memlûk astronomisi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (29), 421-460. Çev. Kuşçu, Ç. A. D. https://dergipark.org.tr/en/pub/sutad/issue/26255/276590
Popescu-Judetz, E. (2012). Makam sınıflandırmasının ilkeleri. Porte Akademik, 4, 121- 137. http://porteakademik.itu.edu.tr/docs/librariesprovider181/Yay%C4%B1n-Ar %C5%9Fivi/4.-say %C4%B1/porte-akademik-4-9.pdf
Neugebauer, O. E. (1946). The history of ancient astronomy: Problems and methods. Publications of the Astronomical Society of the Pacific, 58(340), 17-43. https://doi.org/10.1086/125776
Özçimi, M.S. (1989). Hızır bin Abdullah ve Kitabü-l Edvar [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Öztürk, O. M., Beşiroğlu, Ş. Ş. & Bayraktarkatal, E. M. (2014). Makamı Anlamak: Makam Nazariye Tarihinde Başlıca Modeller. Porte Akademik, 10, 9-36. http://porteakademik.itu.edu.tr/docs/librariesprovider181/Yay%C4%B1nAr%C5%9Fivi/10.-say%C4%B1/porte_akademik-10-1.pdf
Plofker, K. (2007). Fazārī: Muḥammad ibn Ibrāhīm al‐Fazārī. Hockey T. et al. (Eds) The Biographical Encyclopedia of Astronomers. Springer, 362-363. https://doi.org/10.1007/978-0-387-30400-7_443
Polvani, A. M. (2005). The Deity imin.imin.bi in Hittite Texts. Orientalia, Nova Series, 74(3), 181- 194. http://www.jstor.org/stable/43076966
Rogers, J. H. (1998). Origins of the ancient constellations: I. The Mesopotamian traditions, Journal of the British Astronomical Association, 108(1), 9-28. http://adsabs.harvard.edu/full/1998JBAA..108....9R
Uslu, R. (2016). Hızır B. Abdullah Kitab-ı Edvar (The Book of Cycles of Music in Xvth Century), Çengi Yayınevi.
Uslu, R. (2017). Yusuf Kırşehri Mevlevi'nin Türk müzik tarihindeki yeri: Yeni sistemcilerin kurucusu müzik teorisyeni. Researcher: Social Science Studies, 5(4), 655-679. https://atif.sobiad.com/index.jsp?modul=makale-goruntule&id=AXBSPJBXyZgeuuwfVw8
Taylor, A. E. (1929). Plato: Timaeus and Critias, Routledge Library Editions.
Waerden, B. L. Van der: (1949). Babylonian astronomy. II, The Thirty-Six Stars. Journal of Near Eastern Studies, 8(1). https://www.jstor.org/stable/542436

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ