Dîvânü Lügâti’t-Türk’te Sayı Sistemi ve Sayı Adları
Kâşgarlı Mahmud’un 1074-1077 yılları arasında kaleme aldığı Dîvânü Lügâti’t-Türk, 11. asrın temel eserlerindendir. Eser, Araplar’a Türkçe’yi öğretmek maksadıyla yazılmıştır. Bu sebeple madde başları Türkçe’den Arapça’ya bir lügat şeklinde tanzim edilmiş, kelime manalarının daha iyi anlaşılması için misaller verilmiştir. Bu lügat, Karahanlılar zamanında yazılan Kutadgu Bilig ile beraber ilk İslamî devir eserlerinden kabul edilir. Eserin muhtevası son derece zengindir ve bu dil malzemesi Türk dünyasından derlenmiştir. Yaklaşık olarak 8000 kelime ihtiva eder. Bu çalışmada ise eserdeki sayılar bahsi ve bu sayıların meydana getirdiği sistmem ele alınacaktır. Şahıs, kabile, yer adları; Türk coğrafyası ve halk edebiyatına dair çeşitli bilgiler veren lügat, ansiklopedik mahiyette temel bir eserdir.Dîvânü Lügâti’t-Türk, birçok mevzuda olduğu gibi söz varlığında ehemmiyetli bir yer tutan ve lisaniyat alimleri tarafından temel kelimler arasında kabul edilen sayı adları hakkında malumat vermektedir. Dillerde, umumiyetleasıl sayılar ve sonradan ihtiyaç halinde yapılmış olan türetme sayılar yer vardır. Bu çalışmada, Dîvânü Lügâti’t-Türk’teki Türkçe sayı sistemi, sayı adları üzerinde durulmuştur. Türkçe sayılar; asıl sayılar, türetme sayılar ve sıra sayıları olmak üzere üçana başlık altında tasnif edilmiştir. Evvela tasnifteki sayılar madde başı olarak zikredilmiş, sayılarla alakalı metin içinde örnek cümleler verilmiştir. Daha sonra Türkçe sıra sayı yapma metodu gösterilmiştir.Aynı zamanda bu çalışmada Türklerde kadim yıllardan günümüze gelen onluk sistemin de hakim anlayış olduğu ortaya konulması amaçlanmıştır.
Number System and Number Names in Dîvânü Lügâti’t-Türk
Dîvânü Lügâti’t-Türk which was written between theyears 1074-1077 by Kâşgarlı Mahmud ise one of the main works of the 11th-century. The work was written in order to teach Turkish to Arabs. For this reason, beginning items were arranged in the form of dictionary from Turkish to Arabic and given examples in order to be understood the meaning of words very well. This dictionary is accepted one of the works of Islamic period with Kutadgu Bilig which was written in the period of Karahans. The content of the work is very rich and this language material was collected from the Turkish world. It contains about 8000 words.In this study, the numbers matter and the system that the numbers created will be discussedThe dictionary which gives the various informations about the names of people, tribes and places; Turkish geography and folk literature is an encyclopedic work.As in all matters, Dîvânü Lügâti’t-Türk gives informations about the numarel names which have an important place in the lexicon of languages and accepted as the basic words by linguists. Usually in languages there are cardinal numbers and drived numbers which are maden because of needing.In this study was explained the system of Turkish numbers, number names, cardinal numbers and ordinal numbers in Dîvânü Lügâti’t-Türk. Turkish numbers have been classified under there main headings such as cardinal numbers, drived numbers and ordinal numbers. Firstly, the numbers in the classificattions were mentioned as beginning items and given examples about the numbers in the texts. Later, was shown the method of ordinal number derivation in Turkish.At the same time, in this study it is aimed to reveal that from the ancient times to the present day, decimal sytem was the dominant one between Turkish people.
___
- Atıcı, A. (2013). “Sungur Türkçesinin Sayı Sistemi Üzerine.” 7. Uluslararası Türk Dili Kurultayı.
- Bacanlı, E. (2012). “Geçmişten Günümüze Türkçenin Sayıları ve Sayı Sistemi’’ Bilim ve Teknik: 76- 78.
- Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. https://doi.org/10.12787/karam1164
- Ercilasun, A.B. (2014). Türk Dili Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları. https://doi.org/10.14222/turkiyat776
- Grönbech, K. (2011). Türkçenin Yapısı, (Çeviren Mehmet AKALIN), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kâşgarlı Mahmud, (2006). Dîvânü Lügâti’t-Türk Cilt 1, (Çeviren Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kâşgarlı Mahmud, (2006). Dîvânü Lügâti’t-Türk Cilt 2, (Çeviren Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kâşgarlı Mahmud, (2006) Dîvânü Lügâti’t-Türk Cilt 3, (Çeviren Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kâşgarlı Mahmud, (2006). Dîvânü Lügâti’t-Türk Cilt 4, (Çeviren Besim Atalay), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kâşgarlı Mahmud, (2006). Dîvânü Lügâti’t-Türk, (Hazırlayan Ahmet Bican Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu), Ankara: Türk Dil KurumuYayınları. https://doi.org/10.7827/turkishstudies.933
- Kaymaz, Z. (1997). “Türklerde Sayı Sistemleri.” 9. Milli Türkoloji Kongresi, İstanbul: Türkiyyat Araştırmaları Enstitüsü.
- Küçük, S. (2015). Sayı Grubu Yönünden Eski Türkçe ile Karaçay-Balkar Türkçesinin Karşılaştırılması, Ordu: Ordu Üniversitesi. https://doi.org/10.9761/jasss2794
- Şarşenbek Uulu, T. (2015). “Manas Destanındaki Bazı Sayı Yapıları ve Sayı İsimleri Üzerine.” Uluslararası Türkçe Edebiyat KültürEğitim Dergisi: 4. 122-137. https://doi.org/10.7884/teke.431
- Tekin, T. (2006). Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dili Kurumu Yayınları.
